De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 343]

Anne Wadman:
To-morrow morning.

Yn earsten hiene de Piersma's froulju stik foar stik foar harsels wol moed hawn, dat alles goedkomme soe. In man wie, al hoe'n frjemd en forrifeljend forskynsel yn har smout âldfammewrâldtsje, dochs altyd in man, in ding fan ear. Sels in soldaet. En dizze mannen hiene sa trouhertich west, sa trouhertich leafhawn en sa trouhertich forovere, dat dy hope bleau sels doe't hja yn panyk de ien nei de oare ûntdieken dat hja swier wiene. De soldaten wiene doe al fuort, fier Dútsklân yn, dêr't hja noch in taek hiene, al wie der neat mear to fjochtsjen, - mar Tom, de iennichste dy't hja goed forstean koene, omt hy hie in Hollânske mem hawn, hie sein, hja kamen werom as dy taek ôfroun wie. En dan net as soldaten, mar as frije mannen yn in frije wrâld. ‘Free men in a free world’. Noch efkes geduld. Nou, 't regimint wie weiwurden yn Dútsklân en neigeraden dat de froulju harsels en elkoar yn omfang oanwinnen seagen bilune de hope. Hja sieten mei de brot en seagen nou de wrâld mei oare eagen oan as tofoaren. Hinke, de jongste, dy't de pinne moai goed tille koe, skreau noch al in brief oan de Canadeeske ambassade, dêr't hja yn om ynljochtingen frege oangeande in Edward Peter O'Dwyer fan it safolleste regimint, mei nûmer en alles, mar doe't der in healjier letter andert weromkaem, in swier brief fol stimpels en hântekeningen en de tynge, dat Edward Peter O'Dwyer, metaelbiwurker yn Ottawa, troud en heit fan fjouwer bern allegear mei namme neamd, in healjier lyn demobilisearre wie, - doe wie de skande al lang it doarp troch en hiene de trije Piersma's froulju, mei tuskenskoften fan sa likernôch fjirtjen dagen, har bern to wrâld brocht, dy't net O'Dwyer hieten en ek net Johnson of Williams, mar gewoan Piersma. Hinke brocht sels twa, dat wie dus fjouwer Piersma's tagelyk, twa jonges, de twilling, en twa famkes.

Fan dy tiid ôf stie it Piersma's front sterk en hecht en ûnforwrigber bisiden de doarpsmienskip, dy't spytgnyskjend mûskoppe en smeulske praetsjes forkocht. In inkeldenien hie biwûndering foar dy froulju dy't neist de soarch foar it âlderlik boerespultsje, foar de frijheit fan it lân it offer

[p. 344]

fan har fammesteat brocht hiene mei strakke gesichten en in greatsk hert. Mar de measten sprieken fan skande en sûnde, binammen dyjingen dy't net wisten hoe ticht as har eigen dochters oan de ûndergong stien hiene, en dat wiene der noch al hwat. It lot hie allinnich wold, dat de klappen by de Piersma's foelen en dat lêste wie by hwa't de âlde Piersma en dy syn heit jitte kend hiene neat gjin nijs. Dy hiene altyd de klappen hawn, dat soe wol ivich sa bliuwe.

Mar de sensaesje blette op 't lêst dea. It waerd as feit akseptearre dat de trije Piersma's froulju fjouwer bern fan Canadezen skipe hiene. Dy bern wiene der, ûnder it skeansakke dak fan it âlde stjelpke of, by moai waer, yn it apelhôf, neigeanderich hoede foar de wrede winen fan 'e wrâld. Hja groeiden op, sûnder fan heiten to witten, as folsleine Piersma's, en diene, ek sûnder heiten, hwat oare bern ek dogge: sliepe, ite, boartsje en kreauwe. En men koe net oars sizze: de memmen stiene der foar. En dy bern, al wie der ien by, dy fan Gjerritsje, dy't moai wis negerof yndianebloed yn 'e ieren hie, wiene kreaze bern, dy't bisjen lije mochten, al waerden se net folle bisjoen. It gyng net min dêr op it Piersma's pleatske. It mienskiplik leed en de mienskiplike greatskens hiene in ienriedichheit smeid, dy't men jin fan froulju, susters en âldfammen net maklik tinke kin. Gedoente mei it doarp, bihalve mei bakkers en oar folk by de wei, hiene hja oars amper. De tiid dat hja as ranke, skouwe fûgels hwat ûnwennich en knoffelich troch it doarpslibben fladdere hiene, wie foarby. Har gesichten, net ûnkreas oars, mar hwat igael en langtriedderich en deeglik, lyk as boeken fan Bosboom-Toussaint, hiene hwat bitters krigen, hwat heechhertichs ek, - dat hja bigounen nou tige op 'e heit to lykjen, dy't oan syn dea ta it pleatske bienbitich bioardere hie en it doe oan 'e soarch fan trije amper folwoechsen dochters oerlitte moast. It wie mar goed dat Aldert Piersma dat fan dy Canadezen net mear witten hie, hy hie al slaggen genôch hawn en hwat rêst hied er wol rjocht op.

* _* *

Doe, op in dei, barde hwat hja net mear forwachten. Ien fan de Canadezen kaem werom, dy fan Gjerritsje. Hja koene him suver net mear. It battle dress hie him kwyk om 'e lea sitten doedestiden, mar nou seach er der út as in skoaijer dy't men in nacht yn it hea wegerje soe. It slimste

[p. 345]

wie, hja koene him net forstean. Tom, dy mei de Hollânske mem, hie har tolk west, dy't alles trou oerbrocht hie, mar dizze, Pat moast er hjitte, koene hja winliken gjin wurd mei wikselje. Hja setten brea mei ljirre foar him del en wachten ôf. Pat iet en joech him noflik del. Hy stoppe wer út heite tabaksfetsje, lyk as by âlds, Hy wie nou klear en dúdlik de heit fan lytse Gjerritsje, der wie ek hwat negereftichs oan him. It bloed forleagene him net, hwant doe't de fjouwer bern der yn kamen, hwat bleu foar dy frjemde omke, tilde Pat op 'e slach syn eigen neiteam der út, smiet har yn 'e loft, heinde har wer op en wie suver foreale op syn dochter. Doe seach er Gjerritsje oan mei in loaits fol tearens, dy't der by stie mei in hurdreade kleur, en sei sokssahwat as ‘Merry’. It wie in nuver wurd yn dit forbân en net ien bigriep it. ‘Father’ en ‘mother’, en dêrby wiisde er op himsels en op Gjerritsje, wie al dúdliker. En doe naem er har yn 'e earm en stoep mei har steatlik de skuorreed op en del. Wylst song er der it breidskoar út 'e Lohengrin by, sa't allinne in dykwurker it sjonge kin. Der wie nou gjin twivel mear. Goede rie djûr.

Hja rieplachtene trijerisom en koene der net útkomme. Moast dy fint hjir bliuwe? Hoe moasten hja him oan 't forstân bringe dat er wol net ûnwolkom wie, mar dan dochs earst neijere biwizen oerlizze moast fan syn goede bidoelingen? Hinke binammen hie 't net op dizze fint stean. Hwa sei, dat er net troud wie, krekt lyk as dy Edward Peter? En hwat steat fierde sa'n persoan?

‘It liket wol in skoaijer’, sei Durkje, de âldste en stilste fan de trije.

En Hinke frege op 'e man ôf:

‘Wolst mei him trouwe, Gjert?’

Gjerritsje andere net. It wie wol dúdlik: hja forsmiet it tinkbyld net by foarrie. Djip yn har friet de skande noch altyd fierder, mear as by de oaren.

‘Hwat soene jim dwaen?’ frege hja lang om let.

‘Hy sjocht der sa fiis út,’ sei Durkje.

‘Dat kin fan 'e reis komme,’ forguodlike Gjerritsje, ‘it is net om 'e nocht, fan Canada hjirhinne.’

‘Lit him hjir in deimannich bliuwe,’ stelde Hinke út, ‘dan kinne wy fierder sjen.’

Sa barde it. Pat koe bliuwe en doe't hja him sochten, founen hja him yn 't hôf oan 't boartsjen mei syn eigen bern en dy fan de oaren. Sels brocht er lytse Gjerritsje op bêd

[p. 346]

en hy song Canadeeske lietsjes foar har. En neitiid siet er by de tafel in piip to smoken, yn in âld blaukile fan heit, en fortelde. Hja forstiene der net folle fan, mar it wie dochs ris hwat oars - in man yn 'e hûs, dat hie yn gjin jierren sa west. En dizze man wie in symboal, hy fortsjintwurdige de trije fan doe en as sadanich stie er har alle trije like nei. Winliken wie hy de mienskiplike man fan harren trijen, sa't er hjir siet, mei in glim op syn antlit, alhiel wer thús. De froulju tochten oan dy wiken nei de bifrijing, doe't it ek sa west hie. Hwat fan dat âlde fan doe kaem werom, mar it measte wie foargoed foarby. Pat wist ek net hwer't Tom en Edward keard wiene. Alles hwat er wist, wie dat Tom yn Dútsklân ek froulju hawn hie en dat Edward sitten hie omt er in boarger mei in revolver op 'e kop slein hie, - sà, en hy joech in hiele fortoaning fan hoe't it gien wie. ‘And the officer said...... And the M.P. said......’ It measte bigriepen hja der net fan.

De jouns by 't op bêd gean ûntstie der in trelit. ‘Sliepe’ en ‘sleep’ liket noch al op elkoar. Mar it noaske Pat min dat er op 'e heasouder moast. ‘I don't like hay’, sei er. En boppedat, hy hie dochs oare rjochten - en hy gluorke nei Gjerritsje, dy't net wist hoe't hja der mei oan moast. Mar Hinke bêdde him del, ‘Letter’, sei hja, en dat forstie Pat wrokjend.

* _* *

Pat bleau en ûntjoech him de kant fan boerefeint op. Hy stie mei yn 't hea en stiek greate trachten op. It like as wie 't him ynmoed. Mar nei in wike as hwat, doe't hja al hwat ta elkoar biwend wiene en it forstean lang sa min net mear gie, ornearre er om wer nei Canada ta. Mei de beide Gjerritsjes. ‘To-morrow we 'll go off. To-morrow-morning.’ En hy song der oer, fan ‘O Canada, o Canada’.

De froulju wiene hjir net ré op en it waerd in bitiisd petear. Gjerritsje doarst it wol oan, sei hja, mar woe allinnich as it yn goedens gyng. Hinke en Durkje retten it beide ôf. Hinke biswarde har:

‘Hwa wit hwat it foar in keardel is. Miskien wol in skileman. Faeks libbet er yn in wenwein.’

It wie sa, botte maetskiplik like er net. En Gjerritsje fielde ek wol - it bitroude en eigene woech swier. Hja seach om har hinne: hjir lei har jonkheit, har gelok. It Piersma's pleatske lei hjir sa smûk en smout ûnder de hege beammen. Hjir wie sa'n greate ienriedichheit, sa'n heap

[p. 347]

frede, sa'n atmosfear fan ynlikheit. En dan dat frjemde lân, frjemde minsken dêr't hja gjinien fan koe, en dy wide sé dêr't hja oer moast. De ûnwennichheit dêrre. Faeks soe se neat fan dit allegear wersjen: it pleatske net, de susters net, it apelhôf net.... Neat. In frjemde man, dy't hja amper forstie, en dêr't hja net fan wiste hwat er die foar de kost, oft er wol in hûs hie.... Mar oan 'e oare kant - hy wie de heit fan har bern, hy koe en woe de skande weinimme dy't oan har siel fretten hie, al dizze jierren lang. Hie dizze man g'jin rjocht op har, hy mocht dan wêze dy't er wie? Ienris hie hja him by har op bêd litten, - hie hja graech wold, dat er har oanrekke en har bisiet.... Wie it net de konsekwinsje fan doe, dat hja by him bleau....?

‘En wy dan?’ sei Hinke. Har Edward soe nea komme om har skande út to wiskjen. En Durkje hie de hope ek al lang oerjown, binammen nou't hja dat oare wiste fan Tom, fan dy froulju yn Dútsklân.

‘En wy dan?’ sei Hinke jitteris. ‘Wy hearre dochs byelkoar? Ha wy net alles trijerisom trochstien?’

‘It is sa’, sei Gjerritsje. Triennen knypten tusken har eachslidden troch. ‘Mar as er it bern nou opeasket?’

‘Lit him earst mar ris biwize dat it sines is’, sei Hinke, dy't fielde dat hja winne soe. ‘En dan binne wy der ek noch! Ik woe wolris sjen hoe't er ús it bern ûntkrijt! Wy binne der op 't lêst sels by. Is 't net sa, Durkje?’

‘It is sa’, sei Durkje.

‘'t Is goed’, sei Gjerritsje, ‘ik bliuw’.

Pat siet der by en hearde it oan. Hy bigriep dat syn kânsen min stiene. Hy woe net langer seure, it ien ôf 't oare. Gyng hja mei, ‘to-morrow morning?’ Ja of né.

‘Né.’ Gjerritsje lûd klonk smoard yn fortriet, mar fêst.

Doe sprong Pat oerein: ‘Nay? Nay? What do you....’

Hy waerd pûrrazend en houde mei de fûst op 'e tafel. Soe hja wegerje? Hja sòe mei! ‘To-morrow we'll leave.’

Alle trije seagen hja Gjerritsje oan: stie hja der foar of soe hja bilies jaen? Bylden skeaten troch har hinne: in lange, lange séreis, in greate stêd, in hûs mei in balkon en in iiskast, in wenwein.... Piersma's pleatske.... it doarp, spytgnyskjende minsken.... Hja wist it net, hja wist it net.

Doe griep Hinke yn. Hja wie de jongste en hie de skerpste mûle. Hja postuerde har lyk foar Pat oer:

‘Ik sil dy dit sizze, heite. Gjert bliuwt hjir, hjir by ús, bigrepen? By ús, hearst it. Hjirre, yn dizze pleats. Wy

[p. 348]

hearre hjir en wy bliuwe hjir. Dou kinst dyn boeltsje pakke en ophoepelje. Sa stiet de saek en net oars.’ En hja wiisde nei de doar.

Gjerritsje bihimmele it noch hwat, it bigreate har, it hoeg'de sa mâl ek net. Men koe dochs wol fatsoenlik bliuwe?

‘Joe kan bleiben hier toenacht’, sei hja. ‘En gaan tomorrow’.

Pat wie yn elkoar sakke ûnder Hinke oanfal en knikte démoedich. Hy seach om him hinne, - hjir wie foar him neat mear to dwaen. Hinke fijânskip hie him hjir ûnmooglik makke. Mar hy koe hjir fannacht noch bliuwe.

‘All right’, sei er, en sette nei de heasouder.

Doe't alles yn 'e rêst wie, sloep er it sliepkeammerke fan Durkje yn. Miskien woe dy him treaste, nou dat er as in houn fuortstjûrd waerd. Hja wie de âldste, en ek de sêftste, de stilste fan 'e trije. It koe him ek neat skele as hja him ôfstegere.

En de oare moarns misten der op it Piersma's spultsje trije persoanen: Pat, Durkje en lytse Durkje. Dy lêste hie wol gjin negerbloed yn har, mar dêr wie 't faeks net minder om.

23 Aug. '50.