Logo DBNL
De Tsjerne. Jaargang 5 (1950)

De Tsjerne. Jaargang 5

(1950)– [tijdschrift] Tsjerne, De–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

D. Kalma:
De kunst fan oersetten.
Algemien en Persoanlik.

It nijsgjirrige stik fan Klaes Dykstra yn it April-nûmer fan De Tsjerne fortsjinnet grif, dat men der by stilstiet en derop yngiet. Wol haw ik effen yn bistân stien oft dat lêste wol op myn wei lei, hwant om't syn stik yn it bysûnder wurk fan mines bisprekt, soe der tocht wurde kinne dat ik hjiryn partij bin. Mar ik achtsje my gjin partij: oersetten yn it Frysk is in skriftekundige saek dy't elts oangiet dy't bilang by Fryske skriftekennisse hat, en hwat de wurdearring fan myn wurk oangiet, dêryn is elts frijman, iksels sa goed as oaren. Foar al myn wurk út myn tsien learjierren by útstek (1915-'25) stean ik nou mei great foarbihâld oer, en ek oer folle wurk nei '25 oardielje ik nou gâns kritysk. En fral op it stik fan oersetten stean ik foar oarmans oardiel tige iepen oer, binammen as dat fan ien is as Klaes Dykstra, dy't wit hwer't er oer skriuwt.

Like goed bin ik it mei folle fan hwat er seit tige ûniens, en liket it my ek ta dat er him bytiden forsint. lens bin ik it mei him yn hwat er skriuwt oer it ‘nut’ fan it oersetten, sagoed foar de oersetter, hwaens taelmacht en technyk dêr tige fan winne kinne, as foar it soasiale forbân dêr't er syn wurk yn docht, hwaens skriftekennisse dêrtroch forrike en yn greate stikken sels fornijd wurde kin, wylst it ek mear geastlik kontakt en forbân kriget mei oartalige kultuergebieten. Allinne soe ik ien ding foaropsette wolle, dat Dykstra net neamt: en dat is de ynderlike forriking fan de oersetter sels, men soe it sels syn geastlike groei neame kinne. Oersettend, hat er forbân mei in greater en riker wêzen, dat yn it geastlike folle oerienkomstichs mei him hat, en folle net-oerienkomstichs; hy moat him djip yn de oare syn wurk jaen en wol dat, en sa is der in greate kâns, dat er him ek folle to'n earsten net-oerienkomstichs oaneigenet. Ik moat earlik sizze, dat as it oersetten fan Shakespeare foar my net san great geniet wie, wierskynlik noch nasjonale plicht, noch hokfoar oare oantrún my de krêft jaen soe dêr jier yn jier út mei fuort to f arren.

En dit bringt fuortdalik mei, dat ik gâns oars tink oer de ‘ideale oersetting’ dêr't Dykstra, fuortfarrend, in biskriu-

wing fan jowt. Leard fan myn eigen ûnderfining, soe ik syn opfetting de akadémyske neame doare; en net allinne myn eigen ûnderfining hat my leard, dat de bilangen fan hokfoar kunst oan de akadeemje komselden yn bitroude hannen binne. Dr. A. Weynen syn selsum gearstalde en foar my min to fetsjen sin wol ik mar leaver net op fuortprate, út noed dat ik him forkeard bigryp; mar om fan de groun ôf to bigjinnen, kom ik der alderearst op, dat neffens my yn Nederlân de wurdearring sels fan de skoalle-oersetting op de tuskenskoallen ensfh. al op gjin stikken nei doocht. In siferskael dy't mûglik foar de exacte fakken syn sin hat (1-10) past men dêr ek sa mar op geastlike fakken as talen ta; dêrfoar moat men flaters bigjinne to tellen (faek mei ûnderskieden fan hiele, heale en sels fearns-flaters!), dy flaters jilde foar ûnderling lykweardich, en it falt tige ôf bysûndere fortsjinsten yn rekken to bringen. Gâns reedliker soe it my talykje, gjin oare Wurdearringen to jaen as dy fan min, ûnfoldwaende, foldwaende en goed, en de hifker ta to stean dêr alles by jilde to litten, dat hy tinkt dat heart to jilden. Sa slim sûndiget men oan de akadeemje wol net; mar de opfetting dat in hjoeddeistige Shakespeareoersetting op Friezen of hokfoar oare naesje deselde yndruk meitsje moat as dy't Shakespeare syn wurk makke op it Londenske publyk fan syn tiid, in opfetting, dy't Hke sterk bûten de realiteit omgiet, kin men jin mar min fan losmeitsje. It forneamde ‘vertaal in goed Nederlands’ fan ús eksamen-pompieren wurdt, oerset yn it akadémyske, frijwol hwat ek de akadémyske wurdearring bihearsket.

Spitigernôch is oersetting fan dichtwurk alderearst - dichting. Hwat foarstelling meitsje ik my, Shakespeare oersettend, fan de wize lyk as it publyk fan de shakespeareaenske skouboargen op dit wurk reagearre? Earlik-akademysk sprutsen, ik wit der sa goed as neat fan; en hwa wol? Hokfoar foarstelling kin ik my meitsje fan de reäksje fan de Fryske lêzers op myn Shakespeare-oersettingen? Allinne mar in dizige en twiivlige, en op it momint dat ik oerset, telt dy foar net folle mear as nul mei. Hwat meitelt, earst en meast, ja alles bihearskjend, is de moeting tusken ús beiden, William Shakespeare en Douwe Kalma. Ik moat en wol him forstean, ik moat en wol trochjaen hwat hy de wrâld joech. Mar ik kin dat net oars as dichtsjende dwaen, en dichtsjende kin ik mysels net útskeakelje, just oarsom, ik moat mysels ‘brûke’ yn al myn mûglikheden, yn in ryk-

dom en forskaet, gâns greater as dy't myn libbens-forbân troch in tiid yn myn biwittenens opropt.

En sa bitsjut dan de oersetting foar jinsels in ûntjowing, gjin útskeakeling. Biwizen ta dit sizzen binne der by de rûs út de praktyk to jaen. Tsjintwurdich sjocht men yn Hollân op Burgersdijk leech del, my to leech; hwant ôfsjoen fan de foechsume earbied foar sa'n greate prestaesje oer, moat men dochs ek meistimme dat er tige krekt oerset en swierrichheden faek selsume redsum oplost. Dêr stean twa brekkende dingen foaroer: hy skriuwt yn in âlderwetsk idioom en - hy is gjin dichter; de grize giet jin oer de grouwe, as men sjocht hwat hy fan de kostlike ‘songs’ to rjochte bringt. Alles meiïnoar is de oersetting ûnbifredigjend, mar yn ûnpersoanlikens hat hja suver har wjergea net: oer it wêzen fan de minske Burgersdijk leart hja jin neat. Hollânske ‘jongeren’, de measten nou ek al moai griis, ha bisocht him to forbetterjen; guodden is dat drôvich mislearre, in inkelde hat moai wurk jown; ik neam hjir Roland Holst syn oersetting fan Richard III, Roland Holstwurk op en út, foriensume aristokratysk, foarnaem en heech, en dan is der ek jitte fan Shakespeare. Ik ken de Dútske oersetting fan in tal sonnetten fan Shakespeare troch Stefan George, wurk fan in Master, fan ien dêr't it aestétyske flesk en bloed yn wurden wie; it is George, oer tael en dichting hearskjend as in koel kening, en fansels is der, yn George, fan Shakespeare. Baudelaire yn Frankryk sette Poe oer, en tilde dat net al to greate talint sa omheech ta syn eigen greatens, dat hja nou sizze: de Jeropeeske reputaesje fan Poe is makke fan Baudelaire. Fryske foarbylden soene foar it krijen lizze (hwa tinkt net oan Gysbert Japiks syn Psalme 130?), mar it is faeks genôch sa; dêrby, sprekt it net fansels, dat great dichterskip allinne fan great dichterskip oerdroegen wurde kin, en is ek fan sokke oersetting de haedwearde nèt de wittenskiplike, mar de artistike?

Safier, hwat sa likernôch myn tinken en fielen is oer it oersetten fan dichtwurk; en oer Yeats en Shakespeare kin ik nou hoopje ik, koart wêze. Ien ding docht my wol nij yn Klaes Dykstra syn stik: dat hy, dy't dochs ien en oar fan myn oersettingen wit, net sjoen hat, dat ik yn de Yeatsoersettingen in folslein oare technyk tapast ha as yn al myn oare; hie hy dat sjoen, dan soe hy, effen neitinkend, ek wol de reden foun hawwe, ‘Yeats’, seit Mr. Rodman yn syn ‘Modern Poetry’, ‘gie as feint om mei Oscar Wilde,

Mallarmé en George Moore; letter, as toanielskriuwer, mei Synge, O'Casey en Lady Gregory; doe mei Joyce en AE en Pound; einlings mei Eliot, Auden en Turner. Syn earste fersen wiene dreamich ympressionistysk. Hy wie in mysticus, en joech him sels in set lang oer oan spiritisme’. Sa haw ik, lyk as myn ‘Ta ynlieding’ kleardernôch oanjowt, dit diel fan syn wurk ek lêzen en oanfield; en as myn oersetting eat bistribbe hat, dan hat it west de lêzer eat fiele to litten fan in great dichterskip fan dy soarte, fan sa'n wêzen en sa'n sfear. Trochstrings set ik sa letterlik mûglik oer, safier as dat by myn konsepsje fan de wearde fan it gehiel giet; krekt by dizze oersettingen ha ik my dêr mar in bytsje oer bikroade. Yeats en ik hawwe somlike, net ûnbilangrike oerienkomsten; hy koe ta de symbolisten rekkene wurde, ik bin roerend by har lâns gien; de dichting as taelmuzyk lei en leit ús beiden nei; beide ha wy lang de foarkar jown oan it hinnewizen nei en it trochskimertje litten fan de dingen boppe de konkréte bineaming (Yeats is der letter fan tobekkommen, en it koe mei my deselde kant ek wol ris útgean). Yn elts gefal, yn dizze oersettings haw ik der op ‘los dichte’, dat ik oars yn myn oersettingen nea doch. As Dykstra nou sizze soe, dat hy oan Yeats sels de foarkar jowt boppe dizze Yeats-Kalma produkten, kin ik allinne anderje ‘fansels ik ek’. Mar dat is de saek hjir net: de kar kin allinne gean tusken myn gans frijer biwurkingen en de gâns letterliker, dy't hy yn syn stik útstelt.1) En om't ik yn sines suver gjin dichterskip mear fornim, kin ik dy min foar kar nimme.

By Shakespeare, dat in great lyricus, mar alderearst dochs in dramatysk skriuwer is, sil ik mei sokke frijheden wol hillich oppasse. Dykstra syn sizzen, dat myn kontakt mei him oerhearskjend yntellektueel is, wiis ik perfoarst ôf: it is in libbens-kontakt. Op in oar plak hat Dykstra sels sein, dat de oersetting fan, it proaza yn de Midsimmernachtdream him folslein bifredige, en dy binne yn folks-tael by

útstek; dat it liket my ek net fair, de tsjinstelling folkstaeldichterlike tael hjirby to pas to bringen. Ingelsk en Frysk binne ûnderskate talen, en de sfear fan somlike Ingelske passages is dêrtroch nea sûnder mear yn it Frysk wer to jaen. Mar ik bin der sels fier fan myn oersettingen foar folmakke út to jaen, ik hoopje op myn tachstichste jit like folle fan learen to hâlden as op myn achtste, en as ik dêrby ek fan Dykstra leare kin, sil my dat wolkom wêze. Op ien ding wol ik hjir jit wize: it is net to mijen dat der by in sa great ûndernimmen, by alle earnst en tawijing, hjir en dêr ‘doffe plakken’ ûntstean; op ien sa'n plak (s. 128 ûnderoan) hat Dykstra yndied wiisd; en ik bin elts dy't my op dy wize helpt, tige tankber. En alles meiïnoar hat Dykstra my in deugd dien mei syn krityk, al wie it allinne om't it yn Fryslân sa selden foarkomt dat der mei bigryp praet wurde kin oer dingen as dizze, dy't dochs foar wêzen en takomst fan ús skriftekennisse wier net sûnder bilang binne.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs