De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 222]

Op it harspit.
Sin en wille kin folle tille.

De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde hat yn har jiergearkomste de Fryske kwesje op in foarsichtige wize oan 'e oarder steld. Op in foarsichtige wize: hja hat ûnder har leden in pear Fryske skriuwers en grif trije Fryske heechleararen. Mar it bistjûr hat mei sin dizze leden net frege de saek yn to lieden, omdat it in ‘objective’ skôging hawwe woe.

De hear Yge Foppema, ien fan de redakteuren fan ‘Vrij Nederland’ waerd achte de man to wêzen dy't fierdernôch fan it object ôfstie om de gearkomste oer de sitewaesje fan Fryslâns tael en litteratuer yn to ljochtsjen. Hy hat dat op treflike wize dien, sels trefliker as it bistjûr forwachte hie.

Syn rede sil yn de útjeften fan de Maatschappij forskine, dan komme wy der wol op werom. It opmerklike fan dizze gearkomste wie de ûntfangst by de harkers, dêr 't in great part fan dizze dingen foar it earst hearde. De rede fan Foppema waerd mei greate niget biharke en mei waerm applaus ûntfongen. Opfallend wie de meistimming fan de Grinzer foarman K. ter Laan.

Hollân op syn smelst spriek troch de mûle fan prof. Wille fan 'e Frije Universiteit. As de Friezen sa woenen, sei er, dan moasten hja mar bigripe dat it net-Fryske diel fan Nederlân foar harren sletten wurde soe. In opfetting, dy't net folle byfal foun: soe neffens dit bigjinsel elke bûtenlânske universiteit b.g. Hollânske dosinten útslute moatte omdat men yn Hollân sa ienkennich is der in eigen tael op nei to hâlden? De V.U. hat wolris in bettere reed makke.

Opmerklik wie fierders, dat de greate Hollânske parse de rede fan Foppema wakker ienriedich deaswijd hat. Hoe moat dit wûndere swijen forklearre wurde fan organen, dy't ús gjin inkelde bisûnderheit ûnthâlde oer it particuliere libben fan Mies Bouhuis en de deiyndieling fan Fanny Blankers?

F.S.

It gefal Anna Blaman.

Mei like folle geastdrift as hja Foppema's rede forswijden, smieten de Hollânske blêdden har op it gefal Anna Blaman. Dizze skriuwster hat, sa't men wit, al yn it foar bitanke foar in priis dy't har noch net iens takend wie, omdat hja wiis wurden wie dat de kommisje fan advys net inkeld lof, mar ek krityk hie oer har boek ‘Eenzaam Avontuur’. It wie min of mear foarútrinnen op 'e feiten; it hie ommers bêst barre kinnen dat de gearkomste it advys fan 'e kommisje mei great meartal ôfwiisd hie; net it bistjûr dochs, mar de gearkomste biskaet de prizen. Hjir die de skriuwster it sels blykber. In methoade, dy't perspectiven iepent. Faeks lêze wy takomme jier mei in greate kop yn ‘Frysk en Frij’: ‘H. van der Wal (of in oar) bitanket foar de Gysbert Japiks-priis’, wylst Deputearren har de holle brekke oer de frage hwa't H.v.d. Wal wêze mei.

Wy wolle hjir net mei sizze dat Anna Blaman in ûnbitsjuttend skriuwster, en sels dat har boek gjin priis wurdich wêze soe. Mar ek auteurs fan bitsjutting moatte har tiid ôfwachtsje en net bitankje foar prizen dy't har noch net oanbean binne. Dat is in kwesje fan styl. Dy't de ûnstjerlikens hawwe moat kriget har fansels, dêr kin men rêstich op wêze.

F.S.

[p. 223]

10 plus foar Elsevier!

Yn ien fan de eardere Tsjerne-jiergongen is ris klage oer de minime oandacht dy't de ‘E.N.S.I.E.’, de systematysk ynrjochte encyclopedy, hie foar de Fryske litteratuer en hwat dêrmei mank is. Dêrom docht it ús goed, dat wy, nou't fan de nije Winkler Prins (dy't it noch hâldt mei de biwende alphabetyske methoade) de earste fiif dielen forskynd binne, de redaksje fan dit greate wurk in plûmke jaen kinne foar it navenant greate plak, dat hja Fryske skriuwers taskikt. Ik notearje út dizze earste 5 dielen A oant CHI (en myn listke sil wol net folslein wêze) artikels oer: K.J.v.d. Akker (7 rigels), O. Akkerman (6), P. Akkerman (8), P.H. Akkerman (9), S.P. Akkerman (5), Wibren Altena (6), Jan Althuysen (12), J.D. Andringa (11), J.P. Asman (6), J.D. Baarda (5), L.C. Murray Bakker (13), P.G. Bleeksma (9), J.G. van Blom (10), Piter Boeles (6), Jac. Botke (19), M.H. Bottema (12), L. Brolsma (15), R. Brolsma (32), Titia Brongersma (9), Abe Brouwer (20), J.L.v.d. Burg (8), Pyt v.d. Burg (7), Sj.L.v.d. Burg (9), R.W. Canne (12).

Mist haw ik fan A - CHI allinne Auke Boonemmer, Gerben Brouwer en (grif út biskiedenens, fan de man dy't foar de W.P. de Fryske litteratuer forsoarget): Prof. Dr. J.H. Brouwer. Der komt wol wer ris in Supplemint, sille wy hoopje om dit tokoart èn dit mispleatste offer oan de objektiviteit goed to meitsjen. Yn alle gefallen: ús wurdearring èn foar Prof. Brouwer en foar de redaksje fan de Winkler Prins-encyclopedy!

A.W.

It snobisme fan de gewoane man.

Dat de oandacht en leafde foar ‘kunst en oare rommel’ yn, nei en troch de lêste oarloch yn brede lagen fan 't folk oanwoun hat, is in feit dat men net mei it skouderopheljend ‘oarlochswinst’ ôfdwaen mei. Al wie 't allinne mar om de stipelearjende taek dy't ek it regear en syn organen nou lang om let as harres sjogge.

Nou is der fansels in faeije kant oan dizze winst, dy't ommers ek in winst oan snobisme, oan oanstellerij, gewichtichdwaen en dilettanterichheit bitsjut. Sjoch nei kulturele manifestaesjes en sensaesjes as de Boekewike, Anna Blaman, de Appel-affaire. Mar snobisme is in bigeliedingsforskynsel dat mei alle kunstlibben anneks is, en as de kunstner der mei genôch humor foaroer stiet, kin men it gjin gefaer neame fuortdaliks. Yn alle gefallen: der is in oar en folle greater gefaer, dêr 't de tekens har fan útspriede b.g. oer de greate blêdden mei harren populaire rubriken-hwat-de-lêzers-sizze. Hwa't wolris de rubryk ‘Maar...... menéér’ yn ‘Het Parool’ trochnoasket, sil bigripe hwer't ik op doel: de mentaliteit fan de lytse man, dy't gjin forstân hat fan kunst en dat nouris, as de krante dochs foar syn argewaesjes iepenstiet, mei gâns aplomb uterje wol. De gewoane man dy't der sines fan seit, yn 'e trant fan: Hwat haw ik mei dy greate kunst oan 'e pet, jow my mar...... en dan folget it wenstige rychje fan Clinge Dorenbos via it draei-oargel, de fuotbalmets, de puzzlerubryk nei Lou Bandy, alpha en omega fan alle lytsboargerlike rankune foar it net-bigrepene.

[p. 224]

Tsjinoer it snobisme fan in bipaelde bourgeoisy, kin men sizze, docht sok in utering fan soun forstân wolris goed en fris oan. Mar dizze tekens binne to mannichfâld om se as in krityske korreksje to sjen. Hwa't goed tasjocht, fornimt hoe't hjir in soarte fan lytsboargerlike idelheit, in rankuneuze kunst-fijânskip, in tokoart oan earbiet, in epidemyske gemaksucht in ynfretten materialisme bimantelje moat, it materialisme fan in proletariaet dat bourgeois wurden is en mei dy promoasje nei heger maetskiplike regioanen folslein tofreden is. It is sa maklik om de kunst en de kunstner de skuld to jaen, en to ponearjen dat kunst in kwesje wurden is fan uterste spesialisaesje, in saek foar faklju en ynwijden, dêr 't lju mei soun boargermansforstân har noas mar leaver net ynstekke. In brevet fan geastlike earmoede liket langer in eareteken to wêzen, as it mar mei de nedige ‘dêr kin ik mei myn pet net by’'s útrikt wurdt.

Dizze selde lytsboargerlike earmoede spilet ek troch yn in utering fan in hear dy't him W. Aldman neamt en yn de ‘Stiennen Man’ tan July '49 iggewearret tsjin in oprop yn dat blêd om lezer fan de ‘Tsjerne’ to wurden: ‘Fansels, de “Tsjerne” moat bistean bliuwe mar dat hja bistean bliuwt, moat to tankjen wêze oan minsken dy't de ynhâld wurdearje kinne en smaek hawwe yn fersen en proaza fan de Tsjerne-soarte. Ik haw dat net (et is miskien dom, mar 't is dochs net oars) en mear oaren sille der krekt sa foarstean’. Ik wol de utering fan dizze Aldman op himsels net earnstich nimme (faeks is mystifikaesje net útsletten en is dizze man nimmen oars as in tige fortsjinstlik Tsjerne-propagandist), ik wol ek net graech biweare, dat men yn de ‘Tsjerne’ it summum fan alle minkslike wiisheit en fan alle kunstsinnige mooglikheit fine kin. Mar dizze utering yn in gehiel fan oare soksoarte uteringen signalearje liket my dochs net sûnder bilang ta. Hwant dit soarte fan ‘ik-bin-der-to-dom-foar’-snobisme is foar de kunst gefaerliker as alle society-snobisme mei elkoar.

A.W.