De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 127]

Toanielkronyk.

Hoantsen mei Wykein.

It Toanielwykein dat by't winter yn folkshegeskoalleforbân to Snits hâlden is, hat ynsafier in goed ding west, dat elkenien dy't it oangyng, sawol toanielskriuwer as -kritikus, him ris útprate kinnen hat. Beide hawwe fan datoangeande har gerak dan ek wol krige.

Der liket forlet fan dizze guerilla west to hawwen. De skriuwers gyngen daliks al yn ychelstelling tsjin dy snipers fan kritici dy't sa'n bytsje goeds fan har stikken wisten to fortellen en de kritici ûnderhellen jitris al har skerpsinnichheit om mei ‘klewangwettende’ wurden har gerjochtichheit en demarkaesjeline to fordigenjen. Beide partijen wiene oertsjûge fan de greate opfiedende faktor dy't it toaniel yn ús folkslibben fortsjintwurdiget. Beide partijen gyng it om it wolwêzen dêrfan en om oars neat It is dan ek fan wjerskanten net by hwat losse flodders en skampers bleaun. Mar de terreinforkenning bleau haedsaek.

In stik ûnlân, dat terrein? Oan in party kritici to hearren al, of jitte al. Har observaesjeposten seinden ûnophâldlik dat it Fryske toaniellân der mar frijhwat foar wyld hinne lei. Mar der wiene skriuwers dy't har dat forheftich ûntstrieden. Neffens har bloeiden der yn dat lân druvetunen en fruchtehôven genôch dêr't it Folk (mei in greate F) wol sêd oan koe. Allinne dy kritici soene der net sa mei de stompe bile yn omsnoeije!

Positive fortuten docht sa'n wykein yn 'e earste opslach miskien net. Of it moast wêze, dat der in munsterforboun sletten is tusken de kritikus Anne Wadman en de skriuwer Abe Brouwer, dy't inoar op hânslach ûnthjitten hawwe om tonei yn 'e mande oan it toanielskriuwen to tsjen; nei de resultaten fan dizze kollaboraesje kin men net oars as baernend nijsgjirrich wêze. Mar ek fierders is de toanielloft nei dit duël grif in hiel ein opskjinne. Net dat de partijen inoar nei ôfrin as bruorren yn 'e earmen fallen binne en in sêftsedich peccavi preuvele hawwe. Wól is der lykwols eat trochbrutsen fan in oer en wer forstean fan inoars taek en bidoelingen. En dat foun faeks noch syn bêste útdrukking yn 'e wurden fan in toanielskriuwer by it' ôfreizgjen: ‘En nou wer oan 't wurk!’

Opfallend wie noch dat Barend van der Veen, dy't op 't lêst ta de generale stêf biheart, him net op dit oarlochsmêd sjen litten hat. Ek generalissimo Schuitmaker wie yn syn haedkertier bleaun en hat net oan de aksje dielnommen.

‘De Brân yn 'e Jonge Jan’.

De opfieringen fan dizze ienakter troch Lammert Popma's ploech ‘De Jounpraters’ hat yn it ôfroune Fryske toanielseisoen sûnder mis eat bysûnders west. It feit, dat it hjir giet om in út it Hollânsk fortaeld stik fan Herman Heijermans út 1903 kin men twa kanten mei út. Men kin it útlizze as in biwiis fan ûs (tydlike) earmoede, om't it Fryske toaniel blykber net genôch oarspronkliks opleveret, dat op in draechlik peil stiet. Men kin it ek sjen as in

[p. 128]

moedjaend forskynsel, om't dat toaniel hjirmei wer ris út eigen inge grinzen weibrekt en troch de wei fan in forfrysking nei toanielprodukten fan oaren, in casu Hollân, grypt. Nou moat foarop stean dat ‘De Brân yn 'e Jonge Jan’ gjin wurdlike oersetting is, mar in biwurking. Lyk as men wit, hat Heijermans it oarspronklik skreaun foar de virtuoze karakterspylder Henri de Vries, dy't sahwat alle rollen, bihalven dy fan de ofsier fan justysje, brocht yn in forbjusterjende en wynrêdde wikseling fan omklaeijing en typearring. De Fryske fortolking is gâns oars en oanpast by de mooglikheden dy't it selskip Popma mei in lytse rolbisetting jaen koe. Dat dy mooglikheden lang net lyts binne is jin nei tsien minuten spyljen al dúdlik. Mar dúdlik is ek, dat der genôch yn nei to priuwen falt fan de bitûfte toanielskriuwer dy't Heijermans wie. It stik is bidoeld as in crime-story en is dus foaral birekkene op spanning en dramatyske ûntknoping. Mar it gehiel komt dochs in hiel ein boppe in gewoan grouwelforhael út. Foaral de oansetter fan de brân kriget yn it lêstoan in sterk tragysk aksint. Foar alles driuwt it stik lykwols op syn flymskerpe dialooch en syn strang logyske opbou, twa eleminten dêr't it it Fryske folkstoaniel sa faek en sa pynlik oan ûntbrekt.

100 kear Heidepyk.

It sukses, dat it Lyts Frysk Toaniel fan Barend van der Veen dizze winter hawn hat mei ‘In Heidepyk’, in stik dat yn in goed healjier tiid oer de hûndert opfieringen helle, bringt jin wer ris yn it sin, dat ek it Fryske doarpspublyk altyd noch in goed stik foar kar nimt boppe in mindersoartigenien. Natuerlik docht ek it geve spyljen dêr sines by en soe it stik mei in swakkere haedrolbisetting gâns yn wearde bilúnje, mar dochs jildt noch altyd de alde wierheit, dat ek de bêste spylploech fan in gammele komposysje en in wrakke dialooch noch nea hwat goeds meitsje kinnen hat. Beide kanten binne yn In Heidepyk gearraend ta in ienheit. Dat leit by dizze toanielgroep ek wol hwat yn 'e reden. Van der Veen-en-dy binne ta in hichte elk oar selskip in reed yn 't foar, mei't skriuwer, regisseur en spylder yn ien persoan foriene binne en de rollen dus hielendal ôfstimd binne op eigen kinnen. En dat is foaral de krêft fan It Lyts Frysk Toaniel.

‘In Heidepyk’ driuwt op 'e botsing fan twa maetskiplike milieu's: it boargerlik-selsfoldiene fan in fabryksdirekteurshúshâlding en it proletarysk-primitive, dêr't it fanke út komt, dat de haedrol hat. Alleman krewearret der foar, de klintebiwenster biskaving by to bringen. Mar as hja ûntdekt, dat it mar in ferniske is, stekt hja de hoarnen yn 'e wâl en slingeret it ûntdiene boargerdom mei ien folsin har forachting yn it gesicht. ûnder de bidriuwen troch binut Van der Veen de kâns om syn publyk de nedige morele ynjeksjes to jaen. Mar men kin net sizze dat it in sedepreek sûnder mear wurdt. Dêrfoar sit der fierstento folle krûdige humor troch hinne. It motyf fan ‘In Heidepyk’ is net nij. Gauris komt jin Shaw's Pygmalion yn it sin. Mar lêst hat men der net fan. Dêrfoar is it stik to goed op 'e Fryske tastannen en mentaliteit ôfstimd.

D.A. TAMMINGA.