|
| |
| |
| |
W. Cuperus:
Stoarmnacht.
Efter de sédyk beart wyld en ûnstjûr de stoarm út it Westen. Swarte wolkekloften jeije it swurk lâns. Op de sédyk steane hjir en dêr minsken to stoareagjen yn it nachtlik tsjuster nei de skomjende weagen, dy't, heech opjage, harren klear meitsje, sa't it liket, om los to bûkjen op de hege dyk.
Mar de dyk stiet to skrep, sa ha kunstige minskehannen him yn it foarige lein.
Oan 'e efterkant gloait er flau nei de sé ta. Dêr by op, kinne de woaste weagen al rôljend ta rêst komme, hwat heger as se komme, hwat rêstiger se wurde, al forliezend en harren wylde krêften forbrûkend, oan't se wurch wurden, werom rôlje, de efter harren oankommenden biswarrend en delbêdzjend: jow it mar oer, jim komme der net oer hinne, dy âlde dyk, dy stiet ús.
Inkeld bart it ris dat der in pear spatten oer hinne stouwe, meast skom en brûs, dat wol tige beart, mar gjin kwea docht, útsein, dat it de ferve fan de blinen oanfret, as de huzen tsjin de dyk oansteane. It liket nou lykwols wol dat it net sa fier iens komme sil, de sé is wol ûnstjûr en stiet hol en heech, mar it bliuwt allegearre allike fier ôf, it is oft in ûnsichtbre hân dêr efter alles yn bitwang hâldt. Dat sit him oan 'e wyn, de Westewyn jaget it wetter wol heech op, mar net nei de dyk ta, it jaget der by lâns.
Mocht de wyn ris útstjitte, heger op, dan wurdt it minder. Dan steapelt it skomjende wetter op en streamt de pôllen en de kegen oer nei de dyk ta.
Op 'e dyk steane by in lyts húske Swarte Gelf mei syn fjouwer greate jonges. Hja stoareagje nei de wylde sé en nei de jeijende loft.
Hja petearje drok ûnderinoar, razend om elkinoar to forstean. Hwant it giet dy fiif min nei 't sin.
Dy wylde sé berget skatten op syn weagen, dy't er nou by de noas fan de mannen troch nei oare plakken bringt, faek boppe Grins of noch fierder, mar dan binne se foar harren forlern.
Né, de wyn moat útsjitte, it wetter moat by de dyk op brûzje, dan wurde dy skatten harren yn 'e hannen jown, peallen, planken, lûken fan forgiene skippen. Dy lêsten binammen, dêr binne de sédyksters hjit op, de kij oan 'e sédyk steane op
| |
| |
houten stallen en dy stallen binne meastal skipslûken. Dy mjitte komt sa moai út, as wiene se foar in kouwestâl makke yn pleats fan foar in skip.
Alle soarte hout komt der dan oan, fan dat glûpend noflik spul om eigen húske of hok mei op to knappen.
Ja fansels, it moat ynlevere wurde by de boargemaster, der stiet straffe op as men foun spul sels hâldt, mar dêr laitsje de sédyksters om. Dat komt net yn harren op, leaver slepe se it fier it klaeilân yn, yn in âld sleat ûnder de rûchte, dêr't gjin minske it fynt. De pelysje docht wol ris hûsbisyk nei sa'n ûnstjûre nacht, hy roppet wol ris in hok fol hea of strie útinoar.
Dan glimkje de sédyksters, ek noch as der al ris hwat ûnderleit en nytgje: fet! baes, né dit út, meager, meager.
De frou bringt kofje mei skiepmolke: hjir pelysje, drink ris op, it is in hûdfol om al dat spul oer 'e kop to heljen, och ja, jimme binne gjin arbeidzjen wend nou? Kom mei yn 'e hûs, dan kinne jo der by sitte.
En as de pelysje prakkesearjend stilstiet, dan falt de man by: ‘Eh, ja ju, it wiif hat gelyk, wy geane yn 'e hûs, kom mei, man, it spul rint net foart.’
Dan biriedt de man fan 'e wet him net lang. Hy wit dochs wol dat it spul al lang goed forsegele is.
Spul krije se der net om, in doarpspelysje en in sédykster fjochtsje al like min as in houn en in teef en dy lju oan 'e sédyk ha noch wol ris hwat yn 'e hûs, dêr't in doarpeling, ek al is er pelysje, forgees nei slikket.
En by brea mei skieppetsiis of in gebradentsje fan séfûgels, wulpen en wylde einen wurdt alles forgetten.
Is it al hwat nuodlik wurden, dan soargje de jonges wol, dat it yn it hok ynoarder komt.
Ja, de sé levert raer hwat op, hy is royael, jaen en nimme, nimme en jaen. Hwat er de yn deaëangstme omdoarmjende skipper ôfnimt, jowt er de sédykster en dy moat it de boargemaster wer jaen, ja wis, mar de sédykster is net gek.
Tink nou ris yn, ien ûnstjûre sé forline jier, en oan 'e hals ta troch it wetter helle Swarte Gelf fiif fetsjes drank oer 'e dyk, ien ha se sels hâlden, men wol dochs ek wol ris ien kear tsjin in hear tarre, fjouwer forkocht en hja hawwe de hiele winter stil libbe.
Bring dat nou foart, foar in goune fynderslean it fetsje, dat bitsjut ien wike brea en hwer keart it dan?
‘Mocht it ús fannacht mar ris wer barre jonges,’ seit er en sjocht de wylde sé yn, ‘mar ik wit net, ik wit net, de wyn bliuwt
| |
| |
dêr mar, dy koe dêr wol jongen ha; ik moat mar efkes yn 'e hûs sjen.’
De jonges bliuwe op 'e dyk stean, dy ha lykwols optheden ek gjin plak yn 'e hûs. Hja sjogge heit by de dyk del yn 'e hûs gean en mûskopje ûnderinoar, dizze nacht koe wol ris de nacht fan har libben wurde as it wetter komme wol. De âlde hear sil de sé wol net útkinne en greate jonges wolle ek wol ris in dûbeltsje tusken de sinten sjen.
Swarte Gelf is yn 'e hûs gien en poattert it fjûr yn 'e sjudpot omheech, hy is kâld wurden op 'e dyk.
Dy sjudden ha se forgees, de jonges helje se fan de Pakjehoeke, dêr't flaeks braekt wurdt.
‘Bist dêr, Gelf?’
Skriemerich en eangstich komt de fraech efter de lytse bêdsdoarkes wei, dy't heal oan steane.
Gelf jowt gjin andert, hy hat in prûmke krige en flypket yn 'e sjudpot en leit beide fuotten op 'e tafel.
Dêr bliuwt er sitten, hy reagearret net op de fraech efter de bêdsdoarren wei, hy tinkt oan 'e sé en oan de kânsen fan dizze nacht. Hy reagearret net iens, as foart dêrnei in bange skreau efter de doarren wei komt en njonkelytsen fortart yn in swiere suchte.
‘Hearst my net, Gelf?’
‘Ja wis wol, ju, hwat wolste?’
‘Hwat ik wol? neat, mar ik moat, hearst it net, hearst my net? ik ha de iene fleach nei de oare, jimme binne der út, der is net ien dy't nei my omsjocht, it giet oan, nou witst it dan, en sjoch nou mar dat der rêdding komt.’
‘Soa, nou dat sil noch wol hwat tafalle,’ grommelt Swarte Gelf.
Mar it falt net ta, Gelve Kike bitsjûget dat yn in noch greatere eangstgjalp.
Mar dat heart Gelf net, hy harket al mei ynspanning, mar nei de rein dy't tsjin de ruten oanslacht.
‘Tsjonge,’ seit er, ‘dochs noch?’ en skuort it blyn iepen.
‘Dat ha ik dy al sa faek sein,’ jammert Kike, ‘it is myn earste net.’
Mar dêr giet Gelf net op yn. Dat bidoelt er net, hy bidoelt dat it fannacht dochs oangiet mei de sé, hwant de reindrippen slagge op it lytse sydrútsje op it Noardwesten, de wyn is útsketten, nou kin der wetter komme en.... bút.
De jonges ha der grif ek al sa oer tocht, hwant hja skarrelje op 'e souder om, om de learzens.
| |
| |
‘Nim mines ek efkes mei,’ raest er nei boppen.
It bêdsket tusken bêd en itenspyn kreaket forheftich; dat docht Kike, dy't har ynhâldt, omdat de jonges boppe omslagge.
As alles boppe wer stil is, kjirmet hja: ‘Gelf, dû giest dochs net foart wol?; silst my hjir nou alhiel omkomme litte? helje dan dochs help fan de Pakjehoeke.’
Mar Gelf heident yn it kammenetslaed om en hellet in tou to foarskyn, dat er om 'e mul fêstbynt.
‘Dat sil wol hwat tafalle,’ grommelt er, ‘dû hast der ommers altiten twa trije dagen ynsitten, jow dy mar del.’
Mar Kike jowt har net del, de eangstme pakt har oan. ‘Né, né,’ seit hja, ‘it is ús yn gjin tsien jier oerkommen, mar dit giet oan.’
‘Soa,’ seit er, ‘nou ik sil wol ris sjen.’
En dan giet er de doar út.
By it stekje komt ien fan 'e jonges oanfleanen: ‘Heit it wetter, heit it wetter, it komt.’
‘Dy deale, sa gau hie ik it net forwachte.’
En dan nimt er syn plak tusken syn fjouwer jonges yn, sa'n hûndert jellen fan inoar ôf.
Hja stoareagje it roettsjuster yn, dat linkendewei ljochter wurdt, omdat it wetter dat neijeroan komt, ljocht opjowt.
En om Kike, en har need, en de help fan de Pakjehoeke tinkt Gelf net, de sé komt, en hwat sil er oanbringe?
Njonkelytsen is it wetter oan 'e tean fan 'e dyk takommen. En by nou en dan rinne hja der in ein yn op, as se miene dat der hwat oandriuwen komt.
Meast is it séwier, dan krast der in flokwurd út de rouwe mûlen fan de rûge keardels.
Mar it is ek wol ris hwat goeds, it steapelt njonkelytsen op, op 'e kop fan 'e dyk.
Op dat wyld aventûr, dat ûren en ûren duorje kin, moat Kike lizze to wachtsjen en oars moat se mar oanmeitsje, lykme allinne. Dêr bikroadet Swarte Gelf him op dit stuit net om.
En de jonges, neist him op 'e dyk, witte fan neat.
Ja, dat der in lytsen komt op 'en dûr, dat witte se wol. Dêr hawwe se forwoeden genôch om west, al passe se der wol foar op, dat harren heit der neat fan gewaer wurdt. Underinoar ha se der wol oer praet, it moat nou net mâlder, twa sokke âlde minsken.
Dêr waerd net mear oer prakkesearre.
De hoefolleste soe dit nou wurde? ha se inoar ôffrege.
Alve, toalve, tretjin? dêr moat it sa hwat sitte, tink.
| |
| |
Hja binne mei har fjouweren, de âldsten, de oare binne allegearre stoarn, dea to wrâld kommen, in deimannich âld, sa siet it sahwat. Ien hat it in eintsje fierder brocht, sa'n jier of sawn tink, in famke. Dat witte se noch skoan, dêr wiene se bliid mei, dy hie nou sa'n sawntjin jier west, tink. Ja dêr sil it sahwat sitte.
Dat is harren efkes oangien, hwant dat hie de lêste west. En nou soe it wer oangean, op 'e dyk wiene se der noch mei pleage.
Mar nou is de sé wyld en jowt ûnthjitting en harren tinken giet fier it tsjuster yn, de eagen sjogge trochboarjend, en mei blide gjalpen helje se yn hwat de sé jowt.
Forneamd is it noch net, meast brânhout, âlde hikken en sketten.
Hawar, dat sparret it sjudsjouwen fan de Pakjehoeke út.
En Kike striidt, lykme allinne, har ûnmeugend swiere striid.
Sûnder meilibjen en sûnder meilijen.
Hja hâldt har sa folle mûglik yn, hja doar net, strak as it tij oer is en Gelf thús komt, dan doar hja wer.
Mar it jonge libben, dat oan 't kommen is, freget net nei de winsken fan in ûnstjûre mem, noch nei it byljen fan de Noardwester stoarm, dat giet syn wûnderlike gong.
En it nimt de mem mei, dy't njonkenlytsen it forset oerjaen moat. Mar de eangstme bliuwt, wurdt greater nei de greatte fan de wéën, it raest syn ûnminsklike deadsbinaudens út. ‘Gelf! Gelf!’
Mar Gelf heart neat, dy giet oan de hals ta troch it wetter, hwant hy sjocht hwat, hymjend sjout er in nije hikke oer 'e dyk, en slacht him fyn mei in grouwe peal, sjesa, brânhout.
De mem is útraesd, hja hat de striid hawn mar de eangstme bliuwt. Der komt net ien om it nije libben op to krijen en mei de mem to forsoargjen.
Soe it libje?
Ja, de Himel is barmhertiger as de minsken, hark, it gûlt, it kryt ûnder de tekkens en mei alle middels dy't se hat fjochtet Kike foar dat Libben, har eigen net achtsjend.
Hwat der sokke tiden dien wurde moat, dat wit se, neffens de wysheit fan de Pakjehoeke, deastil bliuwt se lizzen en wachtet op útkomst.
Hoe lang?, dat wit hja net, dat sil se nea fortelle kinne. Mar it liket in dei, in wike, in jier, in ieu, in ivichheit. Hja wurdt der slûch fan, en raer, hwant har eigen libben floeit en sipert fuort, sûnder dat hja it fornimt.
Sa wurdt se wei yn dizze wylde nacht.
| |
| |
As se de eagen wer opslacht sit Gelf by de tafel en âlde Sjutmuoi pandert oer it hûs om.
Der moat wurk dien wurde, it iten moat klear, mar it earste teiken fan libben fan dizze formoarde mem ûntkomt har net. Ut in tsjotteltsje rint hja nei it bêd en sjocht en seit skodholjend: ‘It komt Jandory dochs noch klear, leau ik, dy stumper, Gelf de flesse’.
Gelf skrilt oerein, forstomme en sútrich fan it nachtraven.
‘De flesse! hearst my net?’ raest it âld wiif, ‘boal datst biste, moat se dea tink?’
‘Om my net! seit er gapjend en rint nei it spyn.
Mei teare soarch dripket it âld wyfke hwat brandewyn tusken dy inwite lippen, Gelf is de doar útgien.
Skamte? ûnforskilligens? birou? hwa sil it sizze.
Efkes letter slacht de mem de eagen iepen en sjocht Sjutmuoi oan. Prate kin se net, mar yn dy great blauwe eagen mei ringen fan swarte earmoede en soarch der omhinne, lêst de âlde in fraech dy't fan swakkens net utere wurde kin.
‘Ja, stil mar,’ treastget se, ‘it is goed, tige bêst, in famke, ja wier, in famke, hear.’
Dat bringt noch mear hûnger yn dy eagen en it âld minske giet nei de formôge widze dy't skean tsjin de muorre oan hinget omdat er net mear stean kin.
As se it lytse prots je minske foarsichtich nei it bêd sjout en sjen lit, wol de mem de earms útstekke, lyk as alle memmen, mar dat mei dizze mem net barre, dêr is de forroune nacht to swier, to bisteftich ta west. Efkes leit se it lytse popke tsjin de mem oan, mar dan kriget se it wer. ‘Letter ris wer,’ seit se en it âldeftich memke glimket, se is der ommers ek mei forlegen, tofreden slút se de eagen.
Foart dêr nei sliept se, de drank docht syn wurk.
Gelf komt mei de jonges yn 'e hûs, de flesse stiet noch op 'e tafel.
‘Wy keapje ek mar ien,’ seit er.
De jonges klinke mei de skuorde thékopkes, op it lytse famke, en dat miene se ek, al uterje se it net mei sa folle wurden, efkes giet troch it heal wylde brein, it tinken oan dat oare famke. Gelf jit foar de twadde kear yn, it is kâld en it hat in swiere nacht west.
As er klear is, berget âlde Sjut de flesse op.
Ho! ho! ropt Gelf, mar Sjut seit: ‘Hâld jim de bek en pak op, ik wol it hjir stil ha.’
| |
| |
Dan binne se stil, alle fiif forblikke foar dat iene stokâlde toarre wyfke, dat gefoel hat en dat opeasket.
En dan sakje se ôf nei efterhûs ta.
It lyts popke yn 'e hoeke bigjint to kriten, dat past hjir ek net dêr't it stil wêze moat, mar dy kin net nei efterhûs ta.
Lykwols dêr wit Sjutmuoi ek ried op, in pear druppen út 'e flesse, hwat wetter der by en dan de sobber efkes stippe.
‘Goed foar pine yn 't liif,’ seit se.
Sa kriget lytse Jantsje it medisyn foar lyts en great en foar alle kwalen, it medisyn dat de sé oplevere hat.
En it helpt, nei in pear kear stippen, wrychjes, hja jowt har del.
Yn it tsjustere bedsté slûget in ôfboalde mem it libben wer tomjitte.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd