|
| |
| |
| |
D. Kalma:
Lucretia foar it skilderij
Fragmint út de oersetting fan Shakespeare's ‘Untearing fan Lucretia’.
Ta ynlieding. De skiednis fan Lucretia is in âlde Romeinske sêge, dy't bêst in skiedkundige wierheit bifetsje kin. By it biliz fan Ardea wreidet de oerste Collatinus yn de tinte fan de Romeinske keningssoan Tarquinius út oer de skientme en keinens fan syn wiif Lucretia. Tarquinius syn bigearte wurdt wekker. Hy slûpt út it kamp wei en jowt him nei Collatium, dêr't er Lucretia thús fynt. Hja let en set him neffens syn rang, hy forhellet har fan har man en praet nei it iten jit lang mei har, mar fornimt skoan dat hy yn goedens neat by har birikke sil. Dy nachts, allinne yn syn sliepkeamer, striidt er jit gâns in striid mei syn bigearte, mar syn hertstocht is syn gewisse oermânsk, en hy bislút ta gewelt. Hy forsearret de tagong ta Lucretia's keamer, en driget har, as hja wegeret, net allinne mei de dea, mar ek, dat er jit in slaef deadzje en sa nêst har lyk dellizze sil, dat foar altyd de smet fan de skande oan har namme klibjen bliuwt. Sa wurdt hja twongen him ta wille to wêzen. Ier yn 'e moarn reizget Tarquinius wer ôf, wearzgjend fan himsels. Lucretia bliuwt yn wanhope efter, wéklaget oan de moarn ta, en stjûrt yn de moarn in boadskip nei har man yn it kamp foar Ardea, dat, as er har jit ienkear sjen wol, hy op slach komme moat. Yn ôfwachting siket hja, forbûke en útgûld, ôflieding en treast foar in great skilderij, dat de ûndergong fan Troaje foarstelt, en dêr't ûnder oaren de âlde Troajaenske keninginne Hecuba as mem fan alle smerten en de forrieder Sinon op ôfbylde binne. Einlings komt har man, mei oare Romeinske greaten, werom. Hja forhellet yn koarte wurden hwat der bard is, sûnder de namme fan de skuldige to neamen, en nimt allegearre in ied fan wrek ôf; dan iepenbieret hja de namme, en deadet harsels mei in dolk. Wéklachten fan har man en
har heit wurde ûnderbrutsen fan Brutus, dy't har ta har plicht moannet. It lyk fan Lucretia wurdt nei Rome fierd, dêr't it folk yn biweging komt, de monarchy ta fal bringt, en Tarquinius foar syn hiele fierdere libben forballet. -
In wurdearring fan Shakespeare's biwurking heart de hiele oersetting foarôf to gean. Hjir kin allinne effen op twa dingen wiisd wurde. Opmerklik is alderearst, dat de figuer fan Lucretia by Shakespeare problematysk wurden is. Nimmen kin har skuld bylizze: hja hat Tarquinius net oanmoedige, hat har net fan him oerhelje litten, is dus yn gjin inkeld stik meiplichtich, en dochs sprekt der in bisef fan skuld út somlike uterings fan harres. Men soe sizze kinne dat hja har frij wit fan alle skuld, mar har der net frij fan fielt. Yn de tael fan Shakespeare sein: har lichem is wierskynlik dochs fierder gien as geast en wil woene; op mear moderne wize: it biwittene en it ûnderbiwittene sille ek by Lucretia net in folsleine ienheit foarme hawwe. Yn elts gefal, hja achtet har lichem bismodze, en wol der net fierder mei libje.
| |
| |
Wylst Ovidius, yn syn Fasti, de Lucretia-skiednis forhelle hat yn sa'n 90 rigels, hat Shakespeare net minder as 265 strofen fan 7 rigels deroan wijd. Lucretia har nachtlike wéklacht, neidat Tarquinius gien is, duorret net minder as 39 stofen, en forwinsket efter inoar de Nacht, de Taliz, de Tiid en Tarquinius. Ek de episode fan it skilderij, mei syn 31 strofen, is gâns útspoun, mar biheart organysk wol wis ta it gehiel. Bysûnder nijsgjirrich is dat lêste stik, om't it jin leart dat Shakespeare de skilderkunst hielendal fan de dramatyske kant biseach: de selsum realistyske útbylding fan Hecuba's smerte grypt Lucretia tige oan, en dochs, folslein achtet hja de útbylding net: it lûd ûntbrekt deroan.
| |
De untearing fan Lucretia
str. 196-227.
Op 't lêst komt har in skilderij yn 't sin,
In kunstwurk, dêr't great Troaje op ôfbylde is;
Fier dêromta, fol fijanskip dêrtsjin,
It Grykske leger, wûnderswiid fan ris,
De stêd bidriigjend, sterk, fan sege wis;
Dochs riisden op dat stik sa heech har muorren,
As patte, bûgd, de himel sels dy tuorren.
't Wie, oft de kunst fan 't wurk natûr oerwoun
En tûzen grouwels libben skoep út dea;
Dêr waerd de droege drip ta trien dy't roun,
Wylst, by in lyk, in wiif forkromp yn wea;
Troch rikke it bloed, lyk as de kunst'ner 't bea;
Yn stjerrende eagen lei in smeulend ljacht,
As koallen, dôvjend yn de tsjust're nacht.
Dêr seach men pioniers, dy't bodzjend groeven,
Alhiel biswit, slim ûnder moude en slyk;
Ja d' eagen fan dy't heech op tuorren toeven,
Foar mennich sjitgat, earme finz'nen lyk,
De Griken haetsjend, sykjend nei ûntwyk;
Sa fyn wie alles ôfwurke op dat stik,
Sels yn dy eagen libben eangstme en skrik.
| |
| |
Dêr seach men oanfierders, fol graesje en trêft;
Oerwinnings wissens joech har antlit glâns;
Dêr jonkheit, linich yn har lichte krêft;
Ek lefferts slûpe yn bleke skyn der lâns,
Unwis fan gong, jit loerend op in kâns,
Sa treflik bylde yn har swakmoedich triljen,
Dat men soe swarre, wier, men seach har riljen.
Yn Ajax en Ulysses, frjemd hwat net
De skilders kunst op 't antlit bylde hat!
Ut beider wêzen sjocht men elts yn 't hert,
Forstiet men klear, hwat yn elts libje moat.
By Ajax woede en grym, oft hún him bart,
Mar snoade Ulysses glimket myld en froed,
Fol oerliz, dêr't men minske en steat mei stjûrt.
Dêr seach men Nestor, earnstich yn 'e pleit,
Oft hy de Griken striid op 't herte boun;
Syn hannen reden mei, fol weardichheit,
Dat hy ta harkjen twong en d' eagen woun;
Ek like it dat syn sulv'ren burd dy stoun'
Mei tilde en sonk; en fan syn mûle riisde
Tinne azem, dy't jit fier de loft yn tiisde.
Dêr stie, mei iepen mûle, in kloft om hinne,
En 't wie, as dronken hja syn rieslach yn,
As harkers ien, as libb'nen elts allinne,
Oft in Sirene song, fier troch de wyn;
Earm, ryk, fan stal en foarm, hoe wier, hoe fyn!
't Forryf'le jin, safolle hollen stiene
Dêrefter, fier, oft hja oereinriisd wiene.
Ien leit hjir op in oarmans holle in hân,
De noas is wei yn 't skaed fan buormans ear;
Ien, optreaun, kringt werom, read as de brân;
In oar, heal smoard, heal flokkend, wrot jit mear;
Guont skurver ljuwe slacht de woede al klear
Oer 't antlit; spriek net Nestor sa swietlûdich,
Mei swurden kreauden hja, oerstjûr, dôfhûdich.
| |
| |
Dochs wie der foar forbyldings each gâns mear;
In bytsje wekke it byld fan in gehiel;
Achilles seach men net, mar wol syn spear,
Grypt fan syn waep'ne hân; hysels alhiel
Foar 't each biskûl, wol sichtber foar de siel';
In holle, in antlit, earm of skonk of foet,
Wie foar forbyldings skôging faek al goed.
Heech op 'e muorren fan 't bineare Troaje,
Wylst Hector, har stêds hope, it fjild yn teach,
Dêr stiene memmen, dy't faek soargen toaije,
Mar nou ljochte om har soannen greatsk it each,
Hoewol't men, oan har hâlden, ek wol seach,
Dat mank har blidens dochs wer need forskynde,
As waerd eat moais bikliemd, oft ûnrêst tynde.
En fan it striidfjild op 't Dardaenske strân
Roun 't reade bloed nei Simoïs' sêft reid,
Hwaens floed, net minder woedzjend as kriichs brân,
Nou swollend koppet en fan striidnocht geit
Tsjin d' oere, dy't al teist're foar him leit;
Weromwykt, en, fan nije weag'ne jacht
Bisterke, it skom jit oer dy oere slacht.
Nei dit swiid stik is nou Lucretia gien,
In antlit sykjend, dêr't elts leed yn libbet.
Net ien sjocht hja, fan elts great leed trochsnien,
Wol mennich, dêr't gâns soarch en wé oan klibbet,
Oant har eachs langjen Hecuba ta stribbet,
Hwaens wurch âld each hjir lizzen sjocht yn bloed
Har Priamus, forhúnd fan Pyrrhus' foet.
Yn har hie op it bêst de skilder bylde
Tiids púnfal, skientme' wrak, great leeds biwâld;
Har antlit hoalich, ronf'lich, 't hier forwylde;
Der is nin blink fan skientme mear dy't hâldt;
Blau is har bloed net mear, mar swart as skâd;
De boarne is droech, dy't oars alle ieren fuorret,
En 't lichem dea, wylst jit it libben duorret.
| |
| |
Dy drôve skime bynt Lucretia' each;
Hja hâldt har leed by dat âld-bepke' wea;
't Lûd mist, oars is 't oft hja de wjergea seach,
Mar d' âlde flokt op fijân noch op dea.
In god jowt sprake, in ierdske skilder nea;
Dochs, ûnrjocht neamt Lucretia dit dwaen,
't Ald minske, ta sa'n leed, nin lûd to jaen.
‘Earm ynstrumint’, seit hja, ‘al lûdest net,
Dyn wea sil myn leeds tonge nea fan rêste,
Ta balsem foar dyn man, dy't bliedend stjert,
Ta hún foar Pyrrhus, dy't dy moartslach lêstte.
Myn triennen sille Troaje' brân jit dwêste,
En troch myn mês sil skaed it each birinne
Fan al de Griken, dy't dyn haters binne.
‘Wiis 't litske my, dêr't dit trelit om kaem,
Dat mei myn neils ik har moai antlit skein;
Hwat dyn fjûr, gleone Paris, nei him naem,
Is nou ta flok en brân oer Troaje tein;
Ut dyn each is de lôge oer ús stêd slein,
En hjir, om't dyn gleone eagen ús fordjerre,
Moat heit en soan, moat mem en dochter stjerre.
‘Hwerom moat sa it heilleas noft fan ien
Great ûnk bringe en fordjer foar tûz'nen mear?
Lit sûnde, fan ien minske mar bigien,
Delkomme oer dy't it die; sok rjocht is klear;
Lit nin ûnskuld'gen sinke troch lots kear;
Of moat elts lije om ien syn tsjoed bistean,
En, him ta boete, tûz'nen ûndergean?
‘Loaits, hjir stjert Priamus, skriemt Hecuba,
Helt Hector swimet, Troilus komt om;
Freon sil nêst freon yn bloed syn grêf hjir ha,
Freon wounet freon hjir sels, fan woede dom;
Foar ien mans nocht sa'n folk foar altyd stom?
Hie Priamus syn soans wyld stribjen keard,
Yn eare, net yn brân, stie Troaje' steat.’
| |
| |
Sa skriemt hja om âld Troaje' skild're wea;
Leed, lyk in swiere klok, oan 't lieden brocht,
Let troch syn eigen wicht jit lang oer 't gea,
As swakker krêft mei 't lieden it bisocht;
Puond, hat Lucretia oan stoarjes tocht
Wol paslik by dat leed yn ljocht en linen;
't Sjen boarget hja, om sels it wurd to finen.
Har eagen sykje it skilderij jit roun,
Meilydsum mei elts minske yn ûnk en noed.
Op 't lêst sjocht hja in man, yn boeijens boun,
Dy't smeekjend loaitsen nei guon skepers stjûrt.
Dochs wiist it soarchlik antlit wol op moed;
Nei Troaje moat er, fan dat lânfolk laet,
Sa froed, oft syn birêsting glimke oer haet.
De skilder hie mei sels'me kunst yn him
Forblomke syn slûchslimmens; sa'n ien hie
Nin kwea yn 't sin; bihearske, drôf fan glim,
Sa weardich, oft er skraech syn wé wjerstie;
Noch read noch bleek it antlit, mar it wie
Fan beiden, dat nin readzjen skuld forrette,
Noch fealens learde dat him eangst bisette.
Dochs, in yn kwea trochkrûpte divel lyk,
Docht hy sa froed him foar, sa sêft fan sin,
Dat hy syn falskens yn in djip ûntwyk
Forskânset, dat sels niid net eanje kin
Hoe't snoadens en fordjer yn tsjust're rin
Fan wolkens ea sa'n kleare middei smoare,
Sa'n hill'ge skyn yn helskens dylgje doare.
De tûke skilder miele mei sa'n lea
Dy smjunt ôf, Sinon, hwaens bislipe stoarje
Foarst Priamus ta delfal waerd en dea;
Syn wurd, lyk in wyld fjûr, fordie de gloarje
Fan Ilions macht; de loft sels soe foroarje
Fan rouwe, en stjerren har fêst sté ûntsjitte,
As Troaje' spegel foel mids pún en kjitte.
| |
| |
Dat byld biskôget hja in hiele set,
Mar falt, by al syn kunst, de skilder hurd;
Sa'n skientme, seit hja, is wier Sinons net,
Hat neat, dat op syn herte' tsjoedens tsjut.
Wer sjocht hja, stoarret jitris; mar har wurd
Yn d' ein, ta hwat hja op syn antlit lêst,
Is: ‘Hjir forsint de kunstner him forfêst.
Dat kin net’, seit hja, ‘dat sok great forrie -’
Hast hie hja sein: ‘yn sa'n eal stal forkeart’;
Dan stiet Tarquyn har foar, en hwat hy die,
Dat hja dy fierd're rede yntiids jit keart;
‘It kin net’, en fan 't oare seit hja neat,
Mar fart sa fuort: ‘it kin net, leau ik wis,
Dat yn sa'n stal de geast net oantaest is.
‘Lyk hjir slûchslimme Sinon foar my stiet,
Sa dimmen, drôf, sa wurch, sa sêft fan moed,
Oft ûnk of oerswier wurk to nei him giet,
Kaem ta myn hûs Tarquyn, op 't each sa froed
En earber, en dochs sa fan kwea bistjûrd;
Lyk Priamus him achte boppe tallen,
Sa ik Tarquyn; sa kaem myn stêd to fallen.
‘Sjoch, hoe't de foarst syn triennen hjir forjit,
Hy, Priamus, fan Sinons leed mislaet.
Sa âld, o kening, en net wizer jit?
Foar eltse trien wurdt skielk in Troajer daet;
Dyn each hat wetter, sines fjûr forspraet;
Syn kleare pearels, dy't dyn meileed weitsje,
Bin fûnken, dy't dyn stêd ûndwêstber reitsje.
‘Sok divelsk reau stelt krêft út tsjust're hel,
Hwant yn syn fjûr fielt Sinon him iiskâld,
En dan, troch kjeld slacht wer de lôge tel;
In ienheit, dy't twa striid'gen gearboun hâldt,
Ta sterker trún fan sotten nei hels wrâld;
Sa leaut troch d' âldmans triennen Sinon better,
Dat hy de stêd forbarne kin troch wetter.’
| |
| |
Hjir flocht har sa'n forwoed'ne hertstocht oan,
Dat, eang, birêsting flechtet út har boarst.
Nou ha har neils ring Sinons byld fordoarn,
Oft hja sa wrek nimt op d' ûnsill'ge foarst,
Troch hwa't hja fan harselme wearzgje moast.
Mar einlings kin hja glimkje en skeint net mear;
‘Dû sot’, seit hja, ‘dy wounen dwaen gjin sear.’
Sa swynt en tynt har stream fan leed aloan,
En stoun' nei stoun' toait fierder mei har klachten;
Earst long'ret hja nei nacht, en dan nei moarn,
En beide driuwt hja fierder, oft hja wachten;
Têd giet foar ús de tiid by soarg'ne jachten;
Fier bliuwt de sliep by 't duorjen fan leeds striid
En foar dy't op him acht jowt, krûpt de tiid.
Dochs is dat hiele skoft har geast ûntgien,
Dat hja nou opgien is yn 't skilderij;
Nin eigen leed twong nou ta suchte of trien,
Hwant salang makke in oarmans leed har frij.
Ald wea ûntsonk har doe by 't sjen fan nij;
Forlichtsje kin 't, al hat it nea jit hiele,
To witten, dat ek oaren leed djip fiele.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd