De Tsjerne. Jaargang 3

[p. 341]

Geart Jonkman:
De manser.^*)

Foar de safolste kear hjoed draeit Hindrik fan Moeke ‘An der schönen blauen Donau’ en Piter wit dat aenst ‘Violetta’ komt en dan ‘O schwarze Zigeuner’ en dan ‘Scheiden doet lijden’ en dan ‘Mammie - sjoch út dyn doppen keardel - waar ben je’; en dan de ‘Spaanse vluchteling’ en dan.... Tankje juffer - de deale in goune, in sulveren goune. Tankje juffer! Wacht, even oan 'e pet tikje. Mar de âlde juffer, dy't krekt de sulveren goune yn it houten mansnapke lei, sjocht it net. Hja stoarret suver yn trance nei it oargel, as gyng de himel mei alle hilligen op fjouwer tsjillen bylâns. Dan klinkt it lêste akkoard en it middelste byld op it pieremint draeit forheftich mei de holle, slacht de mjitte mei in lyts stokje, wylst in ûnsichtbere tromslagger de greate en lytse tromme tongerje lit. Bitsjoend bliuwt it wyfke stean, makket sûnder to wollen in biweging mei de hân; mar de ‘Donau’ komt net wer en de glimk op it antlit mei de fine tearen bistjert stadich. Hindrik fan Moeke wit fan gjin goune en leit rêstich in oar boek op 'e wals. ‘Hör' mein Lied....’ Piter nimt it allegear yn him op. Hokfoar swiete neitinzen soe de melodij by it wyfke oproppen hawwe? As hy Hindrik fan Moeke wie, soe er it boek jitris draeid ha - ja, hwerom net? It minske bitellet goed, hûndert doarren yn ien klap, de noppes-huzen net meirekkerie. Alteast yn dizze kealekakstrjitten. Yn De Krim jowt men net ûnder de stûr, mar ja, dêr wennet itselde slach folk as hja-lju; dy witte hwat it sizze wol, sa'n godgânske dei by de doarren lâns. Sokken as Tante Jo en Lange Lukas jowe trochstrings in dûbeltsje, as der alteast gjin rûzje yn 'e buorren is. Somtiden giet it der heislik om wei; okkerdeis sloech Tante Jo dy lange hjerringkeardel mei in ein gaspipe fan 'e sokken, om't er de lytse foddejoad narre en Herman fan de Kadater krige in bierflesse tsjin syn bisopen kop, doe't er har gjin agio (rinte) bitelle fan de hûndert goune, dy't hja him liend hie. Tante Jo is de jildsjitster yn De Krim, hja lient tsjin fyftsjin sinten agio de goune oer in tiidrek fan heechstens fjirtsjin dagen en hat der in rom bistean mei; hoewol, party sizze dat hja de hoer spilet, hwat net wier is, dat wit er....

Der fluitet immen op 'e fingers. Bliksems, Engel hat gelyk,

*) Jildopheller (by in draeioargel).

[p. 342]

hwat stiet er hjir to dreamen; it oargel is wol tweintich doarren fierder. Engel, syn wiif, hat de lofter kant; hja is in bêste manser, tûker as hy, mar mei koartens sil er it dwaen moatte mei Bertus, syn omkesizzer.

Piter skillet oan fiif, seis doarren en rint hastich werom nei de foarste om de sint to heinen. Sa hellet er it oargel gau yn. Tsjonge, twa sinten fan dy polysje-frou; hm, dat moat yn 'e krante. Hy hat skjin syn nocht, safier is 't hinne. Hawar, aenst de Parkwei noch, dat 's mar ien rige; by 't viaduct kin 't seil der oer en 't lêste ein ride. De fuotten barne him; forhip, hwat hat dy fint de skuon bryk ôftrape, dat sil tonei oars, hy wol net jimmer yn in oar syn âlde rommel de dyk lâns bongelje; der komt jild genôch yn 't laedtsje en Moeke moat net tinke dat er alhiel....

‘Trije nûmers, pake,’ ropt Engel. Piter sjocht it al, der is brulloft by dy stukadoar. In dik mantsje hipt ta de doar út, lûkt in lang ljochthierrich wiif efter him oan, slacht ien fan syn woarst-earmkes om har mil en ropt: ‘Zet 'm op, witte muizen!’

O, dat is it wiif fan de pianostimmer, dêrom komt der nimmen op syn skiljen. Hja hawwe dwaze papierene huodtsjes op en dounsje de lêste maten fan de ‘Schwarze Zigeuner’. As it oargel ‘Scheiden doet lijden’ ynset, bigjint de stukadoar to âljen. De triennen rôlje him oer de wangen. It lange wiif dounset mei stúdzje en fantasy de ingelske wals allinne. Yn 'e doar en efter de finsters kringe de oare feestfierders om fan it duo to genietsjen. ‘Wanneer een huwelijk is gestrand....’ fierder bringt it dikke mantsje it net. Mei in snok siicht er del op 'e stoepe fan syn buorman. It wiif fan de pianostimmer dounset troch, de hannen op 'e heupen.

Piter giet yn it finsterbank fan in comestibles-saek sitten. Hè hè, efkes útpûste; om him draeide Hindrik fan Moeke tsien ynpleats fan trije nûmers. Engel komt de dyk oer. In knaek, seit hja. Nou, foar in knaek is trije nûmers neat tofolle. Piter sjocht soarchsum nei har swiere lichem. Hja moat Freed net wer mei, Moeke kin heech of leech springe, it giet oer, fjouwerkant oer. Hindrik fan Moeke heakket it folgjende boek op de pinnen. ‘Mammie waar ben je.’ Nou bigjint it wiif fan de pianostimmer ek to gûlen, giet by de stukadoar op 'e stoepe sitten en leit de holle op syn skouder. Folslein mesjokke, ornearret Engel. De âlde draeit de slinger linich roun; wit fan gjin wurgens. Om bar mei de lofter en rjochter earm, ûnderwilens it swit fan 'e holle feijend of in striel brún sop bisiden it oargel

[p. 343]

flybkjend. Hy seit komselden in wurd en dan noch meast ‘ja’ en ‘hou!’ tsjin de kêdde. As er immen groetsje moat, stekt er in finger omheech. De hystearyske tornado's fan Moeke bringe him net út syn lykwicht. De stoarmen glide by him del as in simmerreintsje by in boekestam. Moeke is oars in baes; de grouste keardels út it wenweinekamp hawwe in byleauwich ûntsach foar har. Hja is mei de helm berne, neat bliuwt har forburgen. Okkerdeis noch mei dat bern fan Govert en Koosje. Hja hie opslach foar't forstân dat der in krânse yn 't kjessen siet; in dei letter, en 't bern wie stoarn. Moeke hat magyske krêften, alle biwenners fan it kamp, alle merkereizgers witte dat. Hja hearsket oer libben en dea.

Engel is wer oan d' oare kant. Hindrik fan Moeke seit ‘ja’ tsjin de kêdde en draeit de ‘Spaanse vluchteling’. Sjesa, noch in tweintich doarren en dan de Parkwei. Forhip, hy slacht twa huzen oer, gau werom. Hwat in bistean! As Engel mar by Moeke wei koe, roun er hjir net lang mear. Alle dagen skoaije by de doarren lâns; hy neamt it skoaijen. Moeke kin om him... hawar. As Engel mar net sa oan dy âld tange hong, stie er gau wer mei in tinte op 'e merken. Pedro Salvèrdi, gûchelder, slangeminsk en jongleur. Dat wie arbeidzjen, dat wie kunst doedestiids! De âlde-hear moast de eagen jitris iepen dwaen en him hjir bokseljen sjen. Hy soe him fan skamte yn 't grêf omdraeije. Fjouwer ballen heine, ien bal op 'e holle en ien op 'e skoech balânsearje en dochs in hân frij hawwe om in sigeret to draeijen en oan to stekken. Hwat hie de direksje fan dat Frânske hynstespul de âlde ek al wer bean foar him? Mar de âlde joech gjin krimp, hoewol't Pedro de saek wol talake. Ik bin net to keap; myn bern likemin; myn foarfaers hawwe allegearre de namme Salvèrdi heech hâlden, wy hearre op 'e merke, net yn in hynstespul, sei de âlde-hear; en dêrmei koe de Frânskman opkrasse.

Hy, Piter Salverda, hie de famylje-eare offere oan in frou. Syn artiste-namme doarst er net mear to dragen, dat soe it forrie noch greater meitsje. Tink jin ris yn dat Pedro Salvèrdi hjir roun to mansen!

De Parkwei eint al moai. Joun sil er him oefenje, lyk as alle jounen. Ienris moat it âlde wiif dochs stjerre, dan is der neat mear dat Engel bynt. Hindrik fan Moeke sil it goed by him ha. Dy hoecht oars neat to dwaen as de tinte mei opsette en opbrekke. En op de greate tromme slaen miskien, as de foarstelling bigjint. Engel sit yn de kassa. Hindrik wurdt nou seis en sechtich, Moeke is achttsjin jier âlder, in taei kring. Hja hie trije bern, doe't hja mei Hindrik troude. In tsjep frommis doedestiids, dat wist

[p. 344]

Piter fan in âld portret. Hja wie de dochter fan in Grinzer turfskipper, útnaeid mei in merkereizger doe't hja sawntsjin wie en letter, doe't hja trije bern hie, troud mei Hindrik Stuolwynder, om't dy kanter wie en de merkereizger net trouwe koe om't er troud wie mei in wiif dat him forlitten hie foar in loftskommel-ûndernimmer. Engel wie it bern fan de âldste dochter fan Moeke, dy't yn 'e kream stoar....

Sjesa, it viaduct. Piter lit de lêste sinten út it napke yn 'e jasbûse glide en helpt de âlde mei it seil. De kêdde rûkt de stâl en bigjint to draven. Engel sit efter op it oargel, nei âlderwenst.

By it kamp is hwat to rêdden. Grif nije biwenners dy't mei de polysje kreauwe oer it plak dat har oanwiisd wurdt. Der steane trije weinen by de spoarsleat lâns. Piter sjocht it al: sigeuners. Even sjen, seit er, jo rêdde it wol? Hindrik fan Moeke knikt en ment de kêdde tusken de minsken troch nei de stiennen gemeentestâl. Engel is ek fan 't oargel sprongen. In sigeuner giet har earbiedich út 'e wei. Hja rint swier, dat sjocht er wol. De polysje bitsjut de sigeuners yn brutsen Dútsk dat hja op 'e ein stean moatte, efter de wein fan Govert en Koosje. Piter ken in pear wurden Hongaersk; de polysjeman sjocht him tankber oan. Fjouwer en tweintich ûren, langer is it harren net tastien, seit er. It binne sigeuners, dêr hat de boargemaster it net op stean.

As de sigeuners to plak binne, rint elts wer nei syn eigen wein, útsein de bern. Dy hawwe niget oan in âld wiif, dat in krûm pypke yn 'e mûle hat en rêstich op it foarstik fan har wein sit to ierpelskilen.

Moeke's antlit stiet tsjuster. Allinne as Engel it trepke opklimt sjocht hja in amerij hwat mylder. Under 't miei wurdt neat sein. As it dien is, seit Moeke: Mar gau de sinten telle. dan kinst der hinne. Hja sjocht grimitich nei Hindrik, dy't in prûmke nimt en neat seit.

- Hwêr hinne? freget Engel.

- Hâld dû dy stil, ik ha 't tsjin dy âld-keardel!

De âld-keardel lykwols swijt yn alle talen. Piter en Engel keare de bûsen om. De sulveren goune en ryksdaelder lizze ûnwennich tusken de reade loop; hjir en dêr glinstert lykwols in stuorke of in dûbeltsje. Fan eltse fyftich sinten wurdt in roltsje makke.

- Nou, moatsi net nei dy kreaze swarte wiven! raest Moeke ynienen. Hindrik sjocht har meilydsum-glimkjend oan en giet op 'e trep sitten.

- Dû meist ek wol om dines tinke, seit hja tsjin Engel.

[p. 345]

- Ikke? Hoe sa?

- De keardels binne allegear gelyk! Fan hwa hast dy knaek?

Engel fortelt fan de stukadoar en it wiif fan de pianostimmer. De nijsgjirrigens wint it fan de jaloerskens. Hja forjit de swarthierrige froulju foar it lange wiif fan de pianostimmer. Engel moat in demonstraesje jaen fan de wize, hwerop it pianostimmerswiif de tango en ingelske wals dounse. De romte is biheind, mar Engel docht hwat hja fan har freget.

- Hâld mar op, dat is gjin dounsjen, raest Moeke. Wyn de gramofoan op, Piter, Polka-Mazurka, Rheinländer, de platen lizze boppe-oan; lit my der lâns, âld strûk, âlde wivegek, hjir, dit is dounsjen, jûchhei!

Piter wynt it apperaet op, lit de nulle op 'e plaet sakje en in Rûmeenske polka wurdt ynset. De âlde bigjint to dounsjen, de rokken hwat optild. Jimmer wylder en dochs bihearske klepperje de tripklompen op 'e klinkers. Hja widzet linich en noegjend mei de heupen, smyt de holle yn 'e nekke en út en troch in skonk omheech, wylst har noch jimmer geve tosken flikkerje yn it poarperskynsel fan de sinne, dy't heal efter de spoardyk sakket. It tanige brune antlit krijt nije gloede, it wurdt jong suver, lyk as de eagen, dy't, útdaegjend en oermoedich, Hindrik gjin amerij loslitte. Op in distânsje steane de oare kampbiwenners mei nijsgjirrige earbied ta to sjen. Piter sjocht fan Engel, hwaens antlit ien en al oanbidding liket, nei Moeke en stammert heal-lûd: - Almachtich, en dat is hast in ieu âld! It byld fascinearret him, hy fielt in amerij de oerkrêft, de wûndere macht dy't der fan dit âlde en skynber ûnforwoestbere wiif útstrielet. Unbirekkenber, dit frommes fan de folsleinste ynbannigens oant de úterste grinzen fan dwylsin en hysteary. Moai en lilk beide. Hy draeit de plaet om en Moeke dounset de Rheinländer as wie hja achttsjin. As de plaet ôfdraeid is seit hja: Dêr kinst nei sjen, âlde slingeraep, ik wik dy en gean nei d' oare ein; mei fjirtich binne dy swarte sloerjes tonein, ha 'k dy net alles jown en krigest jitte dyn gerak net?! En dû, heineballemajoar, gean mei dyn wiif, nei dyn eigen wein en lit my allinne mei d' âlde!

Piter hellet de skouders op en jowt Engel de wink. Even letter hearre hja Moeke tjirgjen. Nimmen weaget him tichte by Moeke's wein. In heal ûre letter wurdt it stil en yn 'e skimer sjocht Piter de âld-man nei de hynstestal gean, bidaerd as jimmer. Dochs nei d' oare ein, tinkt er; hy wit dat Moeke efter de gordyntsjes de âlde nei-eaget. Dû giest Freed net wer mei, seit er tsjin Engel, dy't mei papieren roaskes dwaende is.

[p. 346]

- En Moeke dan?

- Moeke kin yn 'e knoop waeije, dû kinst nei my harkje!

- Hja is dochs goed foar ús.

- In âlde tange!

- Piter!

- Dû hiest nea by har wêze moatten, der leit in ban oer dy, dû bist dysels net. Dû kinst net sûnder har nei 't húske, hja naeit de poppeklean, hja regelet, hja regearret....

- Dat docht hja út goederbêst.

- Ut goederbêst.... toe mar; 'k ha joun yn d' alteraesje it oefenjen oerslein, ik wol de merk op, kommende Peaske. Ik fordom it langer, dit skoaijers-bistean.

Immen spilet op 'e harmoanika; gekke Bernard. Hy hat de sigeunerinnen sjoen, ien roun swier. Hy spilet it widzeliet fan Mozart. Bernard spilet gjin strjitdeuntsjes, ken amperoan alle klassiken út 'e holle en party minsken, dy't Sneins by it park lâns kuijerje, oan de oare kant de spoardyk, bliuwe forwûndere en oandien stean. Piter sit faek by him, Sneins nei 't miel, en ken sadwaende alle komponisten. Chopin heart er it leafst. Mei wûndere virtuositeit glide Bernard's fingers oer it parlemoer en soms imitearret er in hiel orkest. Bernard is, nei 't men seit, in bankierssoan; mar nimmen wit der it rjochte fan. Hy moat ek op in skoalle west ha foar preesters, in seminary of sokssahwat. Hy is Kunstner mei in greate k, mar deis keapet er fodden op en âld-izer. Harmoanikaspyljen docht er út nocht en om 'e nocht.

- Ik gean even nei Bernard, hear!

Engel knikt swijend en strykt in krol efter 't ear; lange goudene earbellen fûnkelje yn 't ljocht fan de petroaljelampe. Hindrik fan Moeke kuijeret bidaerd nei syn wein. 'k Ha myn nocht, seit er, sliep wol. Piter winsket him itselde en rint nei de greate stien. Tsjin 'e loft ûnderskiedt er it postuer fan Bernard, lang, krûm, de holle mei 't lange grize hier hwat fansiden. Hy spilet in âld-russyske folkswize. De sigeuners sitte yn in rounte om in houtfjurke ta to harkjen; hja witte hwat muzyk is. Har antlitten stekke bleek ôf tsjin it tsjokke swarte hier, sa yn 't skynsel fan 'e flammen.

Piter leunt tsjin 'e stien oan, nimt alles ûnbiwust yn him op en seit dan: kinst ek Hongaerske lieten, Bernard? Nei in virtuoaze oergong set de wûndere spylman in liet fan 'e pûsta yn, de harmoanika skriemt, om dan mei fûleinige utering fan wylde hertstocht alles yn jin wekker to roppen, dat it hier jin steil op 'e hûd stiet. In jonge sigeuner dounset de czardas mei

[p. 347]

in faem. Dounsje.... god, dat is dounsjen. Dêr hat Moeke wol oan. De eagen fan Bernard ljochtsje mei in nij ljocht. In ploechje kampbiwenners stiet op in distânsje to sjen nei dit wylde biwegingsspul; hja steane it net.... men moat oppasse mei dy swarte duvels.

Ynienen komt it âlde wiif mei it krûme pypke út de foarste wein. Hja ropt hwat yn in frjemde tael, de mannen om 't fjûr geane oerein en sykje har weinen op. Bernard syn spylark swijt; der sil hwat barre, seit er. Hja rinne stadich nei de wein fan Piter en geane dan op it treppentsje sitten. It âlde wiif hat ûndertusken in earmfol strie njonken it fjûr lein. Hja giet der mei seis oare froulju om hinne sitten. Fannijs komt út de foarste wein in frou, in jongenien; hoeden rint hja op de oare froulju ta en jowt har yn 't strie del. Dan wurdt alles stil. Neat forweecht. Bisiden de froulju stiet in donker ding, in kiste? In tobbe mei wetter, lústeret Bernard. Piter skrillet... kin Bernard him yn 'e kop sjen?

Ynienen heart er in gjalp.... jitris. It âlde wiif bûcht har oer it strie, even is it stil; dan rikt hja ien fan de oare froulju hwat oer. Polskjen fan wetter en forheftich skriemen fan in poppe. Ut it strie riist de jonge frou oerein, de ceremoanje is foarby.

- Nacht, seit Bernard.

- Sliep wol.

Elk siket syn bêd op. Foarsichtich stapt Piter oer Engel hinne. Mei iepen eagen stoarret er yn 't tsjuster en harket nei it sêfte sykheljen fan de frou njonken him. En Pedro Salvèrdi is fier.... Der is allinne dit: de skreau fan in berntsje.

Hoeden skout Piter syn hân ûnder de earm fan Engel, it lichem is roun en waerm, der biweecht eat, hast net to fornimmen. En de manser smoart in snok fan blidens en rykdom yn it sêfte dûns fan it bûnte kjessen....