|
| |
| |
| |
J.P. Wiersma:
Modern Hoxwier.
Doe 't Tije, de âlde arbeider dy't de tsjerkhôfsblommen al moai ticht yn 'e nekke stienen, de moarns om 'e wringe draeide, smiet er út âlderwenst in skilich each op 'e douwetille. Hwant dêr wie hwat oan 'e gong! - it soe hast wurde - mei in deimannich of oer in wike dan rekke Hoxwier syn darteldoukes kwyt en lei de douwetille der wer foar waer en wyn en.... foar de protters.
Protters hie âlde Tije in taeije mier oan; dy tsjotterbekken hienen 't ienris en foargoed by him forbruid, om't hja fiersten to folle op 'e douwetille kamen, dêr't hja neat to meitsjen hienen. Dat tiltsje wie der allinne foar de douwen, de boer syn douwen, en ek syn doukes; hwant Tije wie mâl mei dy koerdoukes, hast noch mâlder as de boer sels.
Wie de douwefemylje op 'e trek gien, dan, op in dei yn 'e lette hjerst, sette Tije de ljedder tsjin 'e douwetille en gyngen de boer en hy der by op; hja skôgen de wrakke steden, sagen it formôge en forwettere spul der út en setten de gatten ticht mei nijeftich hout.
Dy fan Hoxwier stienen wol noed fan it douwetiltsje. Hja wienen wiis mei harren douwen! Der roun fansels ek in grissel greatskens mei ûnder. Ommers sa'n douwetille dat wie hwat aparts. As je it hiele gea, ûren fier yn 't roun, trochnoasken en je telden de douwetillen op 'e boerehiemen, dan hienen je by eintsjebislút, op 'e kop ôf, ien teld, en dy iene stie op Hoxwier.
Hwerom nou allinne op Hoxwier, frege men wol ris. Ja, sjoch, dy saek hie anneksen; dêr wie sokssahwat as adeldom mei mank. Men moast dat dy âlde Tije ris útlizzen hearre - minsken, dan kaem der hwat! ‘Hoxwier wie yn 't foarige forneamd ûnder de states,’ plichte Tije to sizzen. Hy spriek it wurd ‘state’ altyd min ofto mear plechtich út; dat wurd gyng djip yn him del, it hage him bjuster, it die him sels méár: hy rekke der fan bikoard, lyk as dy âlderling bikoard rekke fan it wurd Mesopotamië.
‘Alear,’ sa heakke Tije der gewoanlik oan ta, ‘alear bisiet Hoxwier in swannedrift, der wie in great bosk om 'e state hinne en de foarname huzing stie op in moai hege terp. Mar kom nou ris! De terp is ôfgroeven, de swannen binne fuort, de bosk is kappe en de foarname huzing is ek nei futsjefinne. Mar ús pake hat dat allegear noch kennen; en ús heit hat dêr ien en
| |
| |
oar fan opskreaun, ik leau yn in âld almanak, mar dat is weirekke. De pleats, dy't der nou stiet, is wol goed en sa; mar hy hat gjin hânwetter by de âlde state. Soe men dan fan it lêste oerbliuwsel fan âld-Hoxwier, de douwetille, gjin noed stean?’
En doe't Tije op 'e brulloft fan in omkesizzer to Snits mei it opneamen fan al dy steatlike âlde dingen de lju stil praten hie, sa'n ûntsach foar dat âlde Hoxwier wie der yn 't omsittend laech fearn, doe hie syn bûkswjergea, âlde Beitske, der dizze ein oan breide: ‘Ja, en der binne op 'e pleats ek noch knottedoaskes en sulveren brandewynskûmen fan ik wit wol net hoe âld, nou Tije? Och sok nijsgjirrich âld porslein, de boerinne hat it my ris sjen litten yn 't foarige, doe't it minske noch yn wêzen wie; en der is ek noch in eksemplaer boek fan in hiel âlde keardel, nou Tije? ek al like bysûnder’....
En nou bistienen der twa gefaren, dy't de douwetille ûnderwrotten: it formôge hout en de protters. Dat deade guod joech Tije sasear gjin argewaesje; hwant dat waerd biwurkmastere fan tiids tosk, dy't al sa'n bulte dingen fan it sté wrotten en ûnder 'e seadden holpen hie: de huzing, de bosk, de swannedrift en de foarname biwenners; en nou woe er ek noch it lêste hawwe, mar dêr soe Tije sa lang as er it platte fan 'e fuotten ûnder hie, mei bêst oardeltûms timmerhout in skoatteltsje foar strike.
Mar dat libben guod, dy prottersnaesje, dêr hie er argewaesje fan! Hwant dy loeders bifleagen hjerstmis de douwetille en yn 'e iere maitiid, as de douwen der noch net wienen, bisochten dy swartrokken dêr to nesseljen en bismoarken en bisnjitten de boel.
Mei't Tije tichter by de douwetille kaem waerd hy dêr sa'n dogeneat fan in protter gewaer. Mynhear siet dêr prinshearlik tusken de douwen. Tije hie al in stien yn 'e hân. Mar hy doarst net goed smite; hwant hy koe dy bretalen hont misse en mocht ris eal fear reitsje, en dàt soe de boer him yn gjin jier, en hysels soe it him nea forjaen - sa stie Tije der ûnder.
Hy smiet de stien fuort en gyng knerstoskjend fan grime troch de skuordoar.
* *
Op 'e douwetille - to sizzen op it platte stik fan sa'n foech oardel fjouwerkante meter, dat ta fuordersplak en tagelyk ta stalt tsjinne - siet in darteldou him to oefenjen. It soe hast wêze; harren kenyntsjedagen op Hoxwier wienen sa dêrmei út. De jongen wienen great; hja dreauwen al oer 'e greiden. Alto- | |
| |
mets kamen hja mei in gier om 'e pleats hinne en saeiden del yn 'e beam, dêr't it wyfke yn in swiet to binnen bringen fredich siet to koeren.
Ritsert, de doffert, hearde har hieltiten wol; mar hy hie nou óare dingen yn 'e holle - hy seach foarút! - hy wist de nacht op kommende wei, dat hja, fan in âlde drift riden, de kop út 'e fear stekke en mei de keppel fuorttsjen soenen nei Súdliker oarden ta. Sadwaende oefene Ritsert him foar de trek.
Hy naem fan dy lytse oanrintsjes, tripke mei gleone haest nei de rânne fan it plat ta, sloech mei de wjokken en liet wilens in sêft ‘toertoertoer’ hearre, dat fan it wyfke yn 'e beam trou biandere waerd. Fan gefolgen bigounen ek de hôfdouwen yn 'e mantel to koeren: ‘Roekoekóe, goegoe - Roekoekóe, goegoe - Roekoekóe, goegoe - Roekoekóe, goe’.... dy seagen Ritsert wol, mar steurden him net. De doffert Ritsert hie foar neat oars omtinken; hy socht om de suvere styl fan de trek, in hiel bysûndere technyk fan starten, opstigen en swingen, dêr 't supraliminael bisef ta nedich wie.
Doe 't Ritsert yn in soarte fan trance fan 'e rânne kaem, doe siet dy protter dêr. It wie him yn 'e wei, dat dy protter dêr siet, in outsider dy't fan neat wist en syn libbensdagen fan neat witte soe.
- Boadskip?, frege Ritsert prot.
- As ik jo sa sjoch...., sei de swarte mei 't boarst parmantich foarút.
De doffert wie al wer op 'e draef nei de rânne ta. Under 't weromkommen frege er:
- As jo hwàt sjogge?
- It is altiten wer bysûnder, sei de protter.
- Soa, tinkt jo dat?
- Siz mar Jan, sei de swartrok. Ik....
Mar de doffert sei neat; hy oefene him al wer. As Ritsert oan eat it mier hie, dan oan familiariteit en konfidensjes. Doe't er fan 'e rânne kaem naem er de protter efkes yn 'e eagen; mar dy knaep liet him net fixearje, fan dou noch ûle net. De protter Jan fielde hiel wol dat er hosk wie op it plat; lykwols mei bretalens en slûchslimmens tocht er it in ein to stjûren. Hy wist dealse goed hoe't er dy greatske darteldouwen oankomme moast. Hy soe dy feint ris efkes it krop kidelje. Doe sei dy birekkene snaek:
- Ik kom hjir om to learen, moat doffert-omke tinke.
- Ei, ei, sei Ritsert heal en heal nijsgjirrich. Om to learen, hie 'k tocht!
| |
| |
- It sit sa, sei de swartrok: wy binne dom berne en hawwe der neat by leard. Mar ik bin óars bakt. Ik gean op 't spoar fan dingen dy 't ik net bigryp. Misstiet it in protter as hy der op bigien is om nije dingen to learen?
- My tinkt fan net, sei Ritsert. Men hat it forstân net krigen om ûnnut yn jin to skimmeljen. Sels in protter net.
- Dêr haw 'k dy, feint, tocht Jan. Dy skimpskoat tel ik net; piane oan, ik sil dy noch oars kidelje.
- Nou, forfette de swartrok - by hwa soenen wy protters better yn 'e lear gean kinne as by darteldou-en-harren, hwannear 't wy fûl bigeare in ding oan 'e weet to kommen, dat oars nimmen hjir ús útlizze kin?
- Jo bidoele....?
- Siz mar Jan, sei Jan. Ik kom nou ta de fraech, dêr't ik al tiden mei ompak, en dat is dizze: dat trekynstinkt fan de douwen, hwat hat men dêr nou eins krekt ûnder to forstean?
- Tsja!, sei Ritsert.
Hy gnyske sa'n bytsje en liet syn slachpinnen opkomme, dat it oker-giel fan syn brún fearren pak en dat nijsgjirrige kleurige nekke-plakje op 't alderfordielichst glânzgen yn it ljocht, dat op dat stuit om 'e hoeke fan in wolken kipe.
- Hwat is 't in pronker, tocht Jan. Hy wit fansels dat de sinne him biskynt.
- It is grif gjin maklik wurk soks oan in oar út to lizzen, forfette Jan. Ik soe dat ek net oan eltse darteldou frege hawwe. Mar jo binne hwat mear as kom-al-den-dei, lyk as wy allegearre op Hoxwier wol witte; en dêrom freegje ik it oan josels.
- Né, maklik is 't net, sei Ritsert.
- Dat plichte ús mem silger ek to sizzen, sei Jan, praetsiik as hie er in slokje pittige wyn ynsté fan sleatswetter hawn. ‘Mar, sei hja, aste it oan 'e weet komme wost, freegje 't dan oan de darteldouwen sels, hwant dêr kinne wy goed mei’....
- It trekynstinkt fan 'e douwen, sei Ritsert en seach in skoft nei Jan om dan to forfetsjen: - dat trekynstinkt is eat, dat moatte je yn je hawwe, hwant oars witte je it dochs net, wol 'k leauwe.
- Alles goed, sei Jan, mar as je it nou nèt yn je hawwe?
- Tsja, sei Ritsert. Dêr tink ik krekt oer.
- Hweroer?
- Dat it wol hiel nuver wêze moat as men it nèt yn jin hat.
- Wis dat!, sei Jan. En omdat ik it net yn my haw, woe 'k my der oer bileare litte. ‘Dat wat je niet hebt,’ heakke hy der gnyskjend oan ta.
| |
| |
- Sjogge jo dit plat?, sei de doffert.
- Ik sjoch dit plat al trije jier en langer, sei de protter. Sit dêr eat bûtenwenstichs oan?
- My tinkt it, sei de doffert. Dit plat - dat is 't him nou krekt. Wy witte krekt hwer 't dit plat is, ek al sitte wy yn Libië.
- Libië....?, frege Jan mei eagen great fan respekt.
- Kenne jo de Cyrenaika net? De Libyske woastine?
- Net dat ik wit, sei Jan. Hege bergen, tink?
- Né, dêr net. Mar je komme wol oer hege bergen fansels. Hwant wy geane oer Switserlân.
- Switserlân....?
- Kenne jo de Suisse net?
- Net dat ik wit, sei Jan. Aldermachtichst, hwat in reis!
- Nou, it skikt oars noch al, sei de doffert. Allinne, je moatte mei in bulte dingen rekkenje. En binammen op tiid fleane. Ik bin der trijeris troch hinne kommen, mar ik kin jo sizze, dat it net in lytse prestaesje is. Je moatte der klear foar wêze en it oankinne. En mear falt der net fan to sizzen.
De swartrok harke om sa to sizzen mei sawn pear earen. Hy krige bisef fan fiere kimen en ûnwitend greate gefaren. It hert sloech him in mannich slaggen rêdder doe 't hy der djipper oer neitocht. In moai skoftke hâldde er syn snaffel ticht; mar lang neitinke en swije wie syn aerd nou ienris net. Ridlik gau wie hy oer syn forbazing hinne; hy woe méar witte - dy doffert moast him de saek precisearje.
- Mar as jo nou start binne en jo fleane, hen?, sei Jan, - hawwe jo dan binul fan 'e koers - ik bidoel, witte jo dan hwer 't jo strakaensens delkomme?
- Strakaensens net, sei de doffert. As wy op 'e trek binne dan fljogge wy ûren oan ien stik, altyd mar fierder, oant....
- Oant....?
- Oant it plak dêr 't wy wêze moatte.
- Moatte?, frege Jan. Móatte jimme dan?
- Men soe it sa neame kinne, sei de doffert.
Jan prakkesearre lûd-op:
- Dus, dan witte jimme al fleanende hwer 't jimme op 't lêst delkomme. Dat is foar my hwat nijs en hwat frjemds, omreden ik, hwannear't ik flean, nea wit hwer't ik delkom. En ik leau, de measte protters net.
- Jimme koerse op iten en drinken, sei de doffert en seach yn oarwei, krekt of hie er mei dy wurden de swartrok en syn naesje nullifisearre en woe hy him nou wol kwyt.
- Jins útliz makket my de saek gâns klearder, sei Jan wiis.
| |
| |
Ik bigjin nou fan dat trekynstinkt fan 'e douwen 't ien en oar to bigripen.
- Dou praetst as in skoalmaster, tocht Ritsert. Dat hat it hjir oer esoteryske en cryptyske dingen, en dat bigrypt der neat fan en sil der nea hwat fan bigripe.
- ‘Jede Theorie ist grau’, sei de doffert. Hwat it krekt is dat leare je al fleanende.
Dy wurden soenen elk oar yn earbied en biskiedenheit weiranen dwaen. De protter Jan lykwols net; se lieten yn 'e swartrok in greate earsucht opkomme.
- It sjit my sa yn 't sin, sei er - soe 'k net ris in eintsje mei opfleane kinne?
- Nei de Suisse?, frege de doffert en seach Jan mei in bizich glimke oan.
- Bygelyks, sei Jan. It sil fansels in kwesje fan azem wêze; mar ik haw fan hûs út in bêste pûster mei krigen, dat....
- Jo kinne it bisiikje, sei de doffert.
- Siz mar Jan, sei Jan.
Hy wie mei dat andert tige yn 't skik. Hy fielde him al in bytsje yn 'e femylje. Op 'e trek gean mei de darteldouwen - dat wie foar in protter gjin lytse eare. Hwat soe hy, as er weromkommen wie, syn sibben dêr bjusterbaerlike dingen fan yn 'e earen tsjotterje kinne!
- Hoenear sil 't wêze?, frege Jan.
- Op ûre en tiid, sei de doffert.
- Hjoed? Moarn? Oaremoarn?
- Ik kin der neat fan sizze. It kin ús ynienen oankomme; soks wit men yn 't foar net. Mar it bart altyd yn 'e nacht.
- Yn 'e nacht, sei Jan. Just, jawol. Gnyskjend forfette de swartrok: Al wer hwat nijs. Hwant jo moatte witte, wy protters fleane nea by tsjuster. Wy soenen oeral tsjin oan rame.
- In kwesje fan starten, sei de doffert.
- Ja, dat sil 't wol. Wy geane dalik de hichte yn fansels.
- Dalik, sei de doffert. Om sa gau mooglik oer to gean yn de spiraeltechnyk.
- Just, jawol, sei Jan. It liket my tige nijsgjirrich.... Nou, sjo' - ik wenje tichte by. Dêrre ûnder dy panne wei haw ik it plat yn 't fesier. Ik sil jimme wol yn 't each hâlde.
- Jo moatte it mar witte.
- Nou, ont sjen dan, sei Jan. It is ôfpraet.
- Ont sjen, sei de doffert.
* *
| |
| |
En de nacht kaem. De nacht, hweryn op in mysterieuze menear de darteldouwen de exodus oansein krigen. Hja kamen út 'e beammen del op it plat. De hôfdouwen op 'e tille murken wol hwat, mar hja hâldden de kop yn 'e fear, hwant hja stienen bûten dy saek. Mar de protter Jan wie sa wach as in hazze. Hy saeide op it plat del en sei de douwen moarn. Mar dy achtenearren de swartrok net. Ritsert allinne naem him efkes yn 'e eagen, hiel efkes mar, hwant hy hie op dat stuit de holle fol mei oare dingen.
Nei gâns omdribbeljen en geredendiel yn in geheime tael dêr 't Jan de kaei net fan hie, kaem it amerij fan de start. Earst rekken de wyfkes op 'e wjokken; dalik gyngen de jongen harren efternei, en doe hearde Jan dat de doffert Ritsert syn lêste ‘toertoertoer’ rôp. Dat wie it moment. Fyftjin blauwe doukes swongen har omheech, en dêr wie ien swartrok middenmank, dat wie in protter, de protter Jan.
Hja hellen de jongen yn en twongen harren de goede koers út. Hja fleagen earst in mannich rountsjes boppe Hoxwier, dat dêr ûnder harren lei yn it tsjuster. Mar Jan seach net nei ûnderen; hy seach omheech en foarút, hwant hy wie stéfêst fan doel om mei nei de Suisse ta. De loft waerd aloan tinner, de swang greater, en Jan koe mar broek sette om hichte en feart to hâlden. To 'n earsten hie er mei Ritsert opflein, mar om dy by syn lieding-jaend wurk by to hâlden, dat kaem him tofolle op 'e pûster oan; dêrom liet er al gau de wynbrekkers en de kopfeguren yn 'e steek en foel yn 'e lijte by de jongen, dy't earst ek noch biwenne moasten oan de styl fan de âldsten. Mar gjinien bleau efter, sels de protter Jan net, hwant air-minded wienen hja allegear.
Doe 't Aurora de gerdinen fan siden die foar it rizende moarnssintsje, tocht Jan, dat hja nou hast de bergen hawwe moasten en dat de Suisse aensens hearlik en great út de ljochtgrot forrize soe. Hy murk net, dat hja noch altyd rountsjes fleagen, en dat hja alle twaëntritich streken fan 'e wynroas út en gedurich foar 'e snaffel krigen, sa wie er yn 'e stúdzje en 'e earsucht wei. Hieltyd bisocht er syn fleantechnyk to forbetterjen, hwant it wie him yn 'e wei dat er sa knoffelich fleach. Dy douwen fleagen der sa rêstich hinne; hja leinen fêst op 'e wyn; hwat heger hja op 'e spiraelflecht kamen, hwat mear hja it op harren gemak namen.
Ut âlderwenst hapte Jan sa út en troch ûnder it fleanen, hwant hy fielde syn lege roppert; de trochgong stie net stil en dan moast der op 'e tiid ek wer om de oanfier fan foaren tocht
| |
| |
wurde. Mar hoe 't hy ek hapte, der kaem him gjin michjeguod foar 'e snaffel. Altomets batste der him hwat tsjin 'e puchel, frjemd spul dat er net interje en ek net thúsbringe koe. Jan moast tinke oan hwat Ritsert, de doffert, sein hie: ‘Jimme koerse op iten en drinken’, en dat wie mar al to wier, hwant hy hie skroei en toarst beide, hy soe nou wol efkes skoftsje wolle foar in tochtsje om 'e skuorre, dan hie er yn in feech de bek fol, dat miste net; en hy soe ek wol efkes by de sleatswâl stean wolle....
Mar guont noch ta, dêr wie gjin tinken oan. Hy fleach mei in kliber kunstners op 'e greate route; dy waerden fitere fan sa'n heech en fierôf lizzend doel, dat hja oan de dingen fan 'e ierde net mear tochten, lit stean oan skoftsjen. It woe Jan talykje, dat nou ek ridlik gau de bergen fan de Suisse opdaegje soenen - en dan woe er del, hy hie 't net bigrepen om fierder mei; hy woe earst efter de miggen en de wjirmen oan.
En dat fleach mar ta, dat fleach mar troch - en doe hapere der hommels hwat oan Jan syn pûster. It wie krekt of sette it boarst him fan binnen op en koe de pomp it bloed sa gau net mear roun krije. Op in stuit waerd it him grien en blau foar 'e eagen; en dêrmei rekke de feart der út - hy sakke út 'e rige fan 'e jongen wei en syksokke der op in distânsje efteroan. Mar de earsucht en de kriich hienen de protter Jan sa yn 'e bisnijing, dat hy de lêste krêften fan syn spuonnen doaze yn 't spier brocht.... En doe roun er syn maten swietsjeswei wer yn, hoewol it hert him jage as soe it útinoar barste. Sa koe er wer in skoftsje it tempo byhâlde, al hoe knoffelich syn fleanen ek wie en hoe 'n jammerdearlike feguer hy makke neist de aesthetyske fleanstyl fan syn selskipsmaten.
Doe ynienen barde der eat mei de protter Jan. De douwekloft wie oergien yn in nije fleanfeguer - dêrmei foroare de styl fan fleanen, en dat waerd Jan syn ûngelok. Hwant hommels seach er syn maten foar syn eagen wei wurden, wylst hy dochs broek setten bleau en syn prestaesje op peil hâlde koe. Wie 't net nuver? Krekt oft in fûleindige wynstream syn maten opnommen hie - hja rekken al mar fierder by him wei - op 't lêst seach hy se al net iens mear. En o, syn hert, syn hert! It wie him oft him in tromme foar 'e strôte siet en dêr waerd forheftich op slein; en bidarje woe 't mar net.
Hwat wie der bard? De darteldouwen hienen oant nou ta oars net dien as rountsjes fleane, hieltyd de rounten fierder en heger lizzend, al mar om Hoxwier hinne: in soarte fan spiraelflecht nei hieltyd heger loftlagen ta. Doe, oan 'e bûtenste bocht
| |
| |
wêzende, hie Ritsert de nije feguer ynfierd, om sa to sizzen fan de cirkelomgong dwers oer nei it middelpunt fan de cirkel ta. Dat gyng doe foar 't lêst oer Hoxwier hinne en dêrmei hienen hja de rjochte line to pakken, dy fierde pal it Suden yn. Dat rountsje-fleanen hie de protter Jan noch byhâlde kinnen; mar nou 't hja hommels oergyngen op 'e rjochte line, gyngen hja der mei sa'n foarsje en sa'n swang troch, dat Jan it, om 't ris modern to sizzen, net bijfytse koe.
Hy soe fan 'e weromstuit ek hurder, tocht er. Mar doe waerd der yn syn greate hert-ier sa fûleindich op 't ambyld slein, dat er in bisetting op 't boarst krige; it skimere him foar 'e eagen en it hie mar in hier skeeld of hy wie boppe yn 'e loft der hinne swymd; it stie him nei, hy wie deldondere, lyk as de boeren sizze. Nou, sà mâl gyng 't net, alhoewol syn looping the loop skraechwurk fleanen hjitte koe, sa knoffelich en rûchhouwench snuorre hy der troch op it delpaed fan heger regionen nei de ierde, dy't dêr ek noch Hoxwier hiet. Oan it lêst ta wenne yn syn koartsich brein de foarstelling, dat hy strakaensens op in wite snieberch, sa'n soarte dy 't hja gletsjers neame, vol plané delsaeije soe.
Mar it kaem óars foar de hearen.
It wie wol in ironyske streek fan it lot, doe't it de protter Jan mei in smak (en min ofto mear op 'e kop) delkomme liet op 'e tekskuorre fan Hoxwier. Jan lykwols, nei it lichum bjuster skokt om net sizzen tohavene en fierder priis oan in grousume Verwirrung der Gefühle, tocht oan neat oars as oan de Suisse en dat der nou aensens wol frjemd fear neist him komme soe om to harkjen nei de aventûren fan sa'n frjemdlânske himelruter as hy. In healûre lei er sa 't hy der delploft wie; mar doe krige er wer binul. En doe seach er in ein boppe him, op 'e nael fan 'e skuorre (dy't er dochs noch foar in berch oanseach) immen sitten net alhiel ûnlyk oan himsels. En doe't er dat gefal ris hwat krekter bikipe tocht Jan by himsels: ik koe wol in slach fan 'e moalpûde hawn ha, hwant neffens myn eigen waernimming soe dat Dryske wêze moatte, mar it kin Dryske net wêze, it is folslein chimaerysk, hwant hoe soe dy skilige Dryske ea de kâns hawn hawwe om hjir alheel to kommen? Wylst er dat gefal útprakkesearre hearde er roppen:
- Ha, dy Jan!
Noch heal yn 'e sûs en sa forsteld as in protter mar wêze koe, seach er fan siden en doe wist er dat gjin frjemd fear mar skilige Dryske yn persoan by him stie, dat miste net.
- Hoe komstóu hjir?, frege Jan forheard.
| |
| |
- Wol, sei Dryske mei in skeadlik glimke, lit my anderje meije mei de tsjinfraech: hoe leistóu hjir?
Jan liet him in djippe sucht ûntkomme. Hy kniep de eagen heal tìcht; syn rjochter poatsje ridele him, dêrom tilde er it op.
- Ik haw withwat bilibbe, sei Jan mei de klam fan de earnst. Ik haw de reis fan myn libben makke.
- Dat is dy oan to sjen, datste in reis makke hast, sei de protter Dryske. Dou hast bloed op dyn fear, stumper!
- Sa bidoel ik it net...., hime Jan.
- Mar ik wòl!, sei Dryske noedhawwend. Dou moatst hjirwei! Der moat hwat oan dy dien wurde. Kom mei nei de tille, dêr is romte, hwant de douwen binne fan nacht op 'e trek gien.
- Dat wit ik, dat wit ik, suchte Jan.
Syn âlde greatskens kaem wer boppe en doe sei er, noch like tiishollich as niis:
- Ik haw harren biselskippe oan de Suisse ta.
- Soa, sei Dryske skodholjend en seach syn maet meilijich oan.
- Ja, sei Jan. En nou liz ik hjir. Wûndere ûren haw ik bilibbe. Ik haw jimme in bulte to fortellen. Oer esoteryske dingen, dêr't jimme neat fan bigripe. Kinst' my efkes oerein helpe....?
Dryske sette syn kant bealchje ûnder Jan syn spuonnen doaze. Dy wie nou sa slop, hy móast help ha, sa wilewarle er op syn prikken.
- Feint, der hapert dochs méár oan dy as ik earst tocht, sei Dryske by himsels.
En hy brocht Jan nei de douwetille ta.
Dy hjerstmis bifleagen de protters mei hiele keppels de douwetille en bisnjitten dêr de boel. Alle dagen wie dêr in massagearkomste fan swartrokken, dêr't ien fan harren in steil wurd die, to witten de protter Jan, dy't boustiennen sammele hie foar in nije wittenskip oer it heechfleanen en it trekynstinkt fan de darteldouwen.
* *
Mar Hoxwier - hwat wie it lot mei Hoxwier fan doel?
Doe't Tije en Beitske dy winters de âldboer it kistelid oer 'e noas skoud hienen, doe wie Hoxwier in skoft sûnder biwenners, hwant de âldboer hie wiif noch húshâldster hawn.
It roun dêr op 'e non. Net allinne dat de douwetille fan 'e swartrokken biflein en bisnjit waerd, mar ek de pleats waerd
| |
| |
biflein en bi.... snúfd fan frjemd folk, dat kaem om in erfskip to parten en to tarren en smarren op in menear, dat âlde Tije sa'n argewaesje fan en wrok op dy nije hearen hie, dat er de douwetille en syn fijannen, it prottersfolk, finael forgeat.
En doe krige Hoxwier dy maitiids in nije hear, it wie in Fryske boer, in jongkeardel, ien dy't oerlevere wie oan in moderne libbensstyl en mei dito oankomsten. Syn libbenstoaniel lei ûnder de skynwerpers fan de fuotbaltornoaijen en de fuotljochten fan de Ramblers; plafondljochten ûntbrieken der folslein. Syn moaiste útflechten wienen Freeds nei stêd en Sneins nei 't Hearrenfean of oare plakken, dêr't greate klibers mei jubel en oerdwealskens it moderne Pantheon birounen en de kultuerhichte útbouden. As de bolle krekt op Snein in mankemint oan 'e knibbel hie, of de bêste stamboekkou wie yn 't antsjen, of oar slim ûngemak hold him sa'n kostlike leechrindersdei by honk, dan siet er middeis oan it radio en bireizge mei syn muzikael jongwiif de ‘Kulturstätte’ troch de aether - dan hienen hja dochs hwàt, alhoewol it wezenlike fan dy feesten harren spitigernôch ûntkaem.
Nije hearen, nije wetten. De âldboer en de nijboer - greater antipoden wienen der net to tinken. En mei de roastige spikers fan de âldboer yn 'e bûse gyng de nijboer hinne en foroare op Hoxwier hwat er foroarje woe. Hy sloech de lytse kouwegleskes út it bûthús, syn wiif krige spegelruten yn it binhús, der kaem efter de skuorre in greate betonnene jarrekolk. En doe liet er syn greatfeint de douwetille omsaegje, hwat âlde Tije, ‘dy rare stúthaspel’, net dwaen wollen hie. Mei dat lêste die de nijboer Tije sa'n fortriet oan, dat de âldman in wike op bêd lei mei de koarts as in hynder. Hûndert kear en jit faker rôp er yn 'e dwile ‘moat it jin net oangrize’; en dan stie âlde Beitske mei de triennen yn 'e eagen by syn bêd en skikte hieltiten de tekkens wer to rjochte, wylst se har âldman bisusse en meilijich stammere: ‘wier, jonge, der is gjin rie ta’.
De nijboer achte dat siik wêzen fan Tije nin byt. Hwat dea en siik wie hie gjin stim yn 't kapittel. En doe't âlde Beitske him boadskip brocht fan Tije, sizzende dat ‘der ek noch in eksemplaer boek fan in hiel âlde kearel wie, o sa nijsgjirrich en âld’...., doe sei de nijboer: ‘foar âld komt nij, Beitske’ en doe biseach er de boekeskat fan syn âldomke, dy't al nei de souder forfearn wie. En hy wist al gau, dat dy âldman mei litterair snobisme oanhelle west hie, hwant hy seach der boeken by, dêr't gjin Fries mear in bek op sette. En doe't syn wiif de âlde brandewynskûmen oan in blanke joad út it doarp piperich
| |
| |
forkoft hie, makke de nijboer op 'e souder ek romte en hy smiet de boeken fan syn âldomke yn 't lytshús yn de hoeke by de oare brolleboel.
En doe't er dy hjerstmis dy boel der nòch lizzen seach, hjitte er de feint om dy rommel nei de sleatswâl to toaijen, by de omtearde douwetille, dêr't noch mear ôfeart en fodderijen leinen, formôge en forskimmele spul út 'e âlde doaze, dêr't hja nou mar ris mei de piteroaljekanne hinne reizgje moasten en siz mei de baernende lúsjefer dy âlde rommel it reade oardiel oan. De feint die hwat him hjitten wie en tôge dy boel nei de douwetille yn 'e sleatswâl; mar doe hearde er Fokje, de faem, yn 'e skuorre sjongen, en doe forgeat er de oaljekanne to heljen, hwant Fok wie in oansjitsk faem dy't as hja song èk wol de kriuwel hie om har aeije to litten fan in tsjep feint as Bjinse.
En it oare jiers, lette hjerst, doe lei dy douwetille der noch lyk as hy der hinne mitere wie. De douwen wienen weiwurden, krekt lyk as yn 't foarige de swannen. Eal fear liet him op Hoxwier net mear sjen. Nou wennen de protters dêr, dy bifleagen by keppels de âlde douwetille, hja hâldden der wichtige gearkomsten mei sprekkerij en bisnjitten de boel fan binnen en fan bûten, âlde Tije soe him yn syn grêf omkeare hwannear hy soks oan 'e weet kaem.
Al dat oare guod lei der ek noch to forwetterjen en to forwaerjen. Heal en heal ûnder 'e douwetille, frij fan de oesdrip, lei ‘it eksemplaer boek fan in hiel âlde keardel’ to fordouwedrinken. It wie de Rymlerije fan Gysbert Japiks, in âlde Fryske dichter, dy't de âldboer wakker nei en djûr wie, mar dy't de nijboer om sa mar to sizzen de das omdien hie. It âlde boek wie iepenfallen op 'e bledside fan de hûnderttritichste psalm, en der lei in swannefear neist, en 't wie wol frjemd, mar dy bledside en dy swannefear dêr wie wryt noch slyt oan.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd