|
| |
| |
| |
Anne Wadman:
It idealistekamp
Yn 'e neimiddei kamen hja yn it kamp oan, mei swier ôfladene fytsen. Der foel in skrael miggelreintsje út in fetlike blauwe loft. De measte kamplju wiene der al en der hearske in drokte fan komsa, sûnder oarder en stjûr jitte. Men roun doelleas hinne en wer mei koffers, reistassen, rêchpûden en pakken tekkens. Hjir en dêr leine guods langút yn 'e heide. Kloften famkes strûsden geijend fan 'e ûndefiniearbere wille as keallen om it hûs hinne. In lange jonge mei de kûten fol hier stie mei in fototastel to griemen, in oaren bliesde net to ûnderskieden spjochtichheden út in heaze mûlharp. Rjocht boppe it kamphûs en boppe de skerp-ôftekene bosken fan dinnen en spjirren efterút hinge de loft laeiblau, swart suver en driigjend as wie der in ramp ophannen. Fierderop nei de kym lykwols roun in brede stripe ûnwêzenlik gril ljocht. It gehiel like in apokalyptysk fizioen, útbret om de minske mei alles to formoedsoenjen.
Anke waerd mei gâns jûchei ynhelle. De hiele kloft hâldde in skoft op mei syn oarderleas geheister om yn in noch oarderleazer geheister har to forwolkomjen en mei har to fûstkjen. Brucht stie der hwat by. Hy glimke, mar moast fjochtsje tsjin in opwâljend fielen fan fijânskip en wjeraksel. In sfear fan twa jier lyn waeide him oan, doe't er hjir ek west hie, al wie 't mar foar ien deiskoft, en mei minder krityk as nou. Of krityk? Miskien wie 't mear in djip ynfrettend fielen fan forrifele en forret to wêzen troch it needlot. It wie deselde omjowing jitte, deselde penetrante geuren fan doe, deselde atmosfear, itselde doelleaze gedoch om him hinne. In stylleas gebou mei in reiden tek, in houtene gevel fan brúntarre planken dy't moedeleas oer elkoar hinnerichelen. Om it hûs hinne plôken heide en slingerjende sânpaedtsjes, dy't nearne hinnerounen mar hjir as dêr sa ophâldden. Hy hearde de kollega's spytgnyskjen, binammen van Heuvell mei syn sinysk glimke en syn glêdde brilglêzen, sa't syn spitsichheden bravearren troch de learerskeamer. Van Heuvell hie 't ris witte moatten dat de iennichste dêr't er gedoente mei hie ek bûten de frije kertierkes, Brucht Bergsma, hist. drs., hjir foar dit mâlle hûs stie to gnuven.
Mar goed, van Heuvell wie hjir ûnkundich fan en soe it ek bliuwe. De learerskeamer waerd dutsen troch in treinreis fan in moarnsskoft en in heale dei fytsen. En by einsluten wie hjir, apokalyps of net, in konkrete situaesje dêr't eat fan makke
| |
| |
wurde moast, eat dêr't men dochs noch tofreden oer wêze koe, as 't ôfroun wie.
Brucht waerd foarsteld oan de liedende feguren. Soa, wie dit nou Bergsma, de oansteande fan Anke? It wie in manspersoan dy't it sei, ien mei in bril fan hoarn, stoppeltsjehier en giele broeksboksen by lange rútsjese hoazzen ynteard. Hy hiet Jansma en wie lieder fan de jongesôfdieling, mei Anke de heechste kampautoriteit. Jansma, - ja, ik haw al in protte oer jo heard, sei Brucht, om der ôf to wêzen. Hy eage om útrêdding nei it driigjende swurk. In lange skrale fint mei in swart bosk krolhier joech him yn it petear en sei, hja hiene elkoar alris earder metten, as 't him net miste, twa jier lyn ek yn in kamp, en ris op in middei yn Ljouwert, tafallich. Brucht wist der neat mear fan, it skimere him noch wol, mar hy hie, oan Anke har earm yn winkelstrjitten, safolle sokke finten moete. Hy sei neitinkend: Né, it kin ek wol wêze, ik wit it net sa presiis mear. De fint sei dou en dy tsjin him. Mar ja, in kamp is in kamp, dêr binne alle lju út itselde hout snien en fan 'e selde wetten dutsen.
Jansma sei: As jo jou spullen toplak bringe wolle?
Tominsten ien dy't jo sei, dat wie wol sa aerdich. Swijend sette 'r syn fyts tsjin in muorre dwers troch in pôlle jong strewelleguod dat wol hwat fan mei soarch opkweekte sinaesapelebeamkes hie. Doe kroaske 'r mei in koffer en in pak tekkens efter Jansma syn roune skonken oan, it kamphûs yn. Anke stie yn in kloftsje famkes to praten en glimke him ta. Jansma liet him it hûs sjen. Sjoch, sei er, dit is de itensseal. En dit de greate seal, foar feesten en bûnte jounen en sa. Hy wie krektlyk as de itensseal en net iens greater. En dêrefter de koken en hjirboppe, by dizze treppen op, de sliepseal foar de mânlju. Krekt as yn alle kamphûzen en jeugdherbergen dêr't ik nea west ha, tocht Brucht, en hy knikte. Hja kladderen by in treppen op. It roek nei net-ferve hout krekt mei sjipsop bjind. Hjir sliepten de jonges op strie. Nou, dat wie it slimste net, sei Jansma. O né, dat bin ik wol wend, sei Brucht stadich, sûnder irony. De froulju sliepe yn 'e sydfleugel fan it gebou, op bêdden, forfette Jansma. Ienpersoansbêdden, sei er der efteroan, doelleas.
Op 'e sliepseal wiene in pear jonges dwaende mei it útpakken fan koffers en it sprieden fan sliepsekken en tekkens. Der hinge in túchwolk dy't út it strie opklaud wie. Brucht sette syn koffer yn it strie del. In skoandere brúnlearene koffer wie it, dy't eins thúshearde yn in ynternasjonale trein. Hy stie rjocht oerein
| |
| |
en wist: Ik sjoch as in tuorre, ik meitsje gjin sympathike yntré. En ik kin der neat oan dwaen. Ik kin der neat oan dwaen.
As jo leaver earne oars sliepe wolle? frege Jansma. Wy hawwe wol in apart keammerke foar jo.
Brucht seach him oan. It wie in goed mantsje grif, hy hie guodlike eachjes efter syn brilglêzen, eachjes dy't ûnbiwust meilijen fregen, mar dat stoppeltsjehier.... In apart keammerke, in útsûnderingsposysje? Hwat tocht de man wol? Hy wie gjin bidoarn popke, hy soe de beker oant de boaijem leechdrinke, mei strie en al.
Ik haw sa faek yn strie sliept, sei er wurch, dat is my neat.
Mar jo binne ús gast, en jou.... faem tocht dat jo miskien leaver....
Just, tocht Brucht. Myn faem tocht.... Dizze man sit dus mei yn it komplot. Goedhinnige eachjes of net, Anke hat him ynljochte hoe't it mei my sit. Hy wit dus hwat fan my, ik kin net om him hinne lige. Ta in hichte wurdt er dus myn fijân, lykas Anke nou foar sawn lange dagen myn fijân is.
Hy die syn koffer iepen en smiet de tekkens yn it strie neist in bondeltsje oaren. Faeks bineamden se him noch ta earelieder fan it kamp, ta kamp-pake. Hy gniisde. Hy soe frijsteld wurde fan alles hwat in ûnbisnoeide kampdemokraet dwaen en litte moat oan doelleaze dingen. Hy mocht faeks allinnich wêze as er dat woe en de mienskip ûntwike.
Jansma hie it ûnderwilens yn 't jern mei in pear bonkige jonges dy't tofolle strie opwaeiden nei syn sin. 't Is ek sok fordomd rotstrie, sei ien yn Amsterdamske tongslach, mear túch as strie. Jansma gyng nei ûnderen. De Amsterdammer prottele noch in skoft troch oer rotstrie, wylst Brucht syn bêd spraette. In sliepsek mei twa tekkens. In sloop fol mei strie tropje, knysterjend en mei hurde pylken. Rotstrie. Nei twa nachten wie it sa plat as in dûbeltsje en kaem men fan 't bêd mei pine holle fan 't leechlizzen. Mar by einsluten is alle strie rotstrie, like goed as alle ikenhout ikenhout is, neffens it liet. Hy pakte de koffer út: pyama en skearspullen, de spegel oan in spiker yn 'e balke. Pipe en tabak yn 'e bûse, de iennichste fordivendaesje dizze dagen fan lankmoedich wachtsjen op 'e ein fan dizze dagen. Steande foar in heech glês eage 'r de omkriten ôf. Yn 't Súd hinge noch de swiere loft, fier boppe de bosken. Mar it Kamphûs stie yn in great plak lette sinne.
Hy stoppe doe't er de treppen delgie, yn prakkesaesjes. Earst it terrein mar ris forkenne, bisleat er, omt er oars neat to bisluten wiste. Hy roun om in kloft drokpetearjende jonges hinne ta
| |
| |
de doar út. Hja seagen him nei, hy fielde harren eagen yn syn rêch boarjen. Of forsinde 'r him?
Anke wie nearne to sjen, dy siet grif yn it bygebou, yn drok praet mei âlde kunde fan oare kampen. Hy kuijere doelleas om it gebou hinne. Noch altyd kamen der nijen en wiene der guods oan 't fytsôfladen. In fanke mei slûk swart hier yn in bantsje nei efteren gearboun hie in mandolyn op 'e rêch, it muzykynstremint fan de swijende stompsinnichheit. Om it hûs hinne stiene hjir en dêr beamboskjes en iensume bjirken. Efterút seach er it heidefjild oer, de fierte yn. It wie in sentimenteel skilderijke, lykas by boargerlike lju oan 't lewant hingje, allinnich de hoeder mei syn keppel ûntbriek.
Hjir mei net smookt wurde, sei in fanke mei in ûlebril op en in holfjild fol gleije skeinspruten yn 't foarbygean tsjin him. Se wie mei-iens fuort. Brucht smookte dapper troch en reagearre net, mar stoarre de wrâld oer en snúfde de heidegeuren yn. Hy widze him sêftkes yn syn ûnlustgefoelens.
Ynienen hearde 'r roppen: Hallo! It wie Anke, troch in glês boppe de sydfleugel. Hja lake en gyng yn 't finsterbank sitten mei de skonken nei bûten: Hoe liket it dy hjir ta? Brucht lake werom: Bêst, dy ek? - dúdlike selsoerwinning. Hja andere: Nou! Hja hie har al forstrûpt: bleate skonken mei sokjes en sandalen, neffens de trant, en in kleurich bloeske en bleate earms, lykas foech joech yn in kamp. Hja wonk him en sei sêfter dat nimmen it hearre soe:
Soest dy pipe net leaver útdwaen? It is sa gefaerlik hjir mei al dy heide en dat hout en it strieën dak. En se hawwe 't ek leaver net.
Se? Hwa is Se? Mar hy kloppe hearrich de pipe út en trape op it fjûr, mei in muoilik fielen yn syn kiel fan syn lêste skippen efter him to forbarnen. Hwa't ‘Se’ wiene wist er ommers wol: de lieders, de kopstikken, de brosjureskriuwers, de lju mei mandolinen, de Jansma's mei stoppeltsjehier en de.... Anke van der Mei's mei in hûdfol idealisme.
Doe't er opseach om it petear to forfetsjen wie hja ynienen fuort. Der waerd lûd lake en in oar fanke smiet in glês mei toskepoetserswetter leech troch it rút. Van Heuvell hat gelyk, tocht Brucht, wy binne Masochisten allegear, de ien hwat slimmer as de oare, mar nimmen ûntkomt deroan. En dy't it trochhat miskien noch it measte. In minske is der altyd op út om de smelste wegen to sykjen, omt er him net op syn gemak fielt as er net hindere wurdt fan 'e toarnen en stikels lâns de wei. Hy pandere fierder, de lege piip losjes yn 'e mûle.
| |
| |
Just, hy koe de fytsen wolris to plak bringe, der wiene ek oaren dy't dat diene. It fytseberchplak wie ûnder de frouljussliepseal. Boppe him hearde 'r laitsjen, ek Anke har lûd, dat er oars sa net koe, skeat der tusken troch. It fanke mei de ûlebril kaem op him ta, hja wiene togearre yn 'e fytsestâl, yn healtsjuster. ‘Hij prangt zijn dienstmaagd in stikdonkere schuur’, skeat it troch him hinne. Hjir mei net rookt wurde, sei de ûlebril, dat wol Jansma út noch yn net lije. En 't jowt gjin foech ek.
Fordomme. Hy draeide him om: hwat woe dy skilige fodze? Him it leksum lêze? Hy socht om wurden, mar foun neat as in sitaet út Nietzsche dat hjir op rotsgroun falle soe. Doe bikoarre 'r him: Ik rook net iens, sei er tsjin har ôfwêzigens, sjoch mar, hy is út. Hy biklage himsels en fluite in deuntsje. Masochisten allegear. It is in kwesje fan ûntspanning, sei er by himsels, al jins spieren sloplizze en neist jinsels sitten gean en ôfwachtsje. Mei hwat yndolinsje bisylt men de ein wol.
Doe hommels in heas trompetsignael. In bleke jonge mei sleauwe eagen bliesde, roun fan wangpûden. Oantrede, bitsjutte dat. It kamp soe offysjeel iepene wurde, de flage moast omheech. De kloft rekke om Jansma gear, by de flagepeal midden op it gersfjild. Brucht bleau yn 'e perifery en sûge de jarre út syn piip. De flage waerd fêstknôtte en Jansma naem it wurd: Kammeraten.
Hy praette yn mitrailleur-foarm, mei mominten fan hakkeljen en sinnen dy't hopeleas fêstrounen. In griis foar myn stylgefoel, tocht Brucht, om op 'e ynhâld noch net to achtsjen. Hoe kin in mins sa stompsinnich huorkje mei it wurd? Bitrouwen yn 'e minske en striid foar de mienskip gyng it oer, útdrage en stride, stride en útdrage, de ivige wierheden fan dat de minske goed is en de ierde in paradys wêze kin. In better, moaijer, heger takomst, it gouden ljocht fan it ideael. Fan Henriëtte Roland Holst kin ik it mar amper oannimme, hoe dan fan dizze geastlike fûgelforskrikker? Tsjinst en mienskipssin, moed om troch to setten, de lôge fan it idealisme, de nije dei, drankfrij. Jitris: drankfrij. Underwilens riisde de flage. Hy klappere hwat sleau, hwant it woe krekt net waeije dit stuit. Doe songen se it liet fan 'e biweging, earnstich fan troanjes, fjouwer koepletten lang. Brucht koe it liet net en hâldde him stil. Hy bitrape himsels dat er luorke om in hinnekommen, sydlings, ûnder syn earms troch. Untspanne, ûntspanne, sei er by himsels. Doe foel de plechtichheit útinoar.
Letter sieten hja gear oan 't miel, yn 'e itensseale, brochjes
| |
| |
mei tsiis en ljirre, dêr't hja net oan bigjinne mochten ear't Jansma in tige gearstalde reis nei boppen makke hie om in gedicht fan Jan W. Jacobs út syn rêchpûde to heljen, in gedicht, dat by eintsjebislút net foarlêzen waerd om 'e ien as oare ûnneigeanbere reden. Ik hie ek dat noch wol oanhearre kind, tocht Brucht. Hy siet neist Jansma en kôge de bôlle stadich en mei fordrach. Oan 'e oare kant fan 'e lange wippelige tafel siet Anke yn drok petear en knypeage út en troch syn kant oer bywize fan moedjaen. Ik sjoch wer fiersten to prot, tocht Brucht, ik hâld it net, mei ûntspanning net en sûnder ûntspanning net, der is gjin bigjinnen oan. Ik bin hjir in kâlde sinikus, ik spuitsje hjir de geast fan van Heuvell oer ûnskuldige naïve sielen. Ik bin in potgnuver dy't koarret nou't de geuren fan 'e biwegingsbrij yn syn noas opkringe.
Nei iten waerd der foarslein: in kuijer nei it doarp. Brucht wifke. Hy gyng mei omt er net by honk bleau. As er bleaun wie hied er dat dien omt er net meigyng. It wie net mear in kwesje fan wollen en rieden, mar it folgjen fan in blyn tafal. Anke bleau thús by de skûdelwaskôfdieling. Hy kuijere mei yn 'e kloft. De jonge mei de heaze mûlharp en it fanke mei de mandolyn foarop, in spjochtich muzykje dat yn 'e wyn towaeide en nearne ta tsjinne. In pear famkes namen him yn 'e earm en hy liet him meitroaije. Ien wie de skilige mei de bril, hja song lûd en skril mei fan ‘de aard ligt open’. Brucht biet op 'e tosken en sei gjin stom wurd. De minsken op 'e dyk bleauwen stean mei neat-sizzende eagen, hja koene dit forskynsel wol, in inkelden stiek de hân op, in geastessibbe of in leverânsier. Jansma stoep eptich yn 'e barm lâns, hy wie de lieding dy't de ferskes oanjoech, dêr't Brucht amper ien fan koe. Doe't in fanke, noch net goed yn 't sâlt bibiten, ûnforhoedsk ynsette mei in strjitliet dêr't in cowboy yn foarkaem, waerd it hwat sneu bismoard. Soks joech gjin foech ûnder idealisten.
Letter bilânnen hja yn it doarp, dêr't skraechoan in kop to sjen wie. Jansma liet it biwegingsliet sjonge, dat meager en skriel tusken de húskes fan 'e buorren klonk. De kastlein stie smeulsk gnyskjend foar it glês en tape bier foar in pear gasten. Efkes wie der in trelit oer hoe nou fierder. Jansma syn autoriteit triomfearre en hy loadste de ploech troch it doarp in paed op de heide oer. It waerd tsjuster, en Brucht bleau efter om syn pipe to stopjen. De fammensbern hiene him loslitten en wiene nei in oare ploech tastoud. Godtank, tocht er. Allinne. It paed wie fol reinpuozzen en it bigoun ek wer to miggeljen. Twaris forsinde Jansma him yn 'e wei. Oer de heide glied it sûmbere ljocht fan
| |
| |
'e lette jountiid, ûnwennich en raer. It ploechforbân wie al hwat forbrutsen, troch Jansma syn forsinnen. De foarsten wiene al net mear bynei to kommen. Jansma, ien en al aksje, speurde nei pearkes dy't har foarmje koene. Hy roun neist it famke mei de mandolyn en it hiersturtsje en bisocht it spul sjongende to hâlden. Mar de mandolyn bijoech him yn 'e rein en de jonge mei de mûlharp wie wythwersanne.
Brucht hie nou in pear oare fammen oan 'e earm, praetsker as de oaren. Hja songen net op bifel en rounen net yn 'e pas. De iene kaem fan Grins, de oare út 'e Trynwâlden, en hja kamen hjir alle jierren wer, en in wille, man. Dus jim komme hjir om 'e wille, skoalmastere Brucht, faderlik-bistraffend. De twa gnysken hwat, och ja, wille, hwerom net? Dat is dochs gjin skande wol? Hja wiene oars wol echt fan 't lapke, as hy dat soms miene mocht. Just, sei Brucht, drankfrij.
Tsjin tsjuster kaem de ploech wer by honk. In pear wiene al fierwei earst, Brucht mei syn froulju de lêsten. De skûdelwaskers wachten harren op by de homeije, Anke ek. Hy trape mei har it hiem jitris om. It wie al gnap tsjuster, hja stroffelen bynei oer de wâl fan seadpôllen dy't in iepenloftskouboarch foarme. In petear waerd it sa net mear, mei gauwens fluite Jansma de kloft gear, nei de greate seal, dêr't wite koppen réstiene en in steapel koeken. Der moast songen wurde, hja learden in nij ferske, fan Jansma foarsongen mei wif lûd en wide earmslach. De mandolyn pinkte der spjochtich yn om. Brucht gyng nei de piano, klapte him iepen en sloech de bassen oan, sa kaem der mear stjûr yn. De mandolyn waerd wei ûnder de tafel, en in kloftsje kaem om him hinne stean, fol biwûndering. It wie sa mâl, sa kloatich sa't hy hjir siet to tyngeljen, de lege piip yn 'e mûle en ûnforskillich timmerjend op it krebintige falske kring fan in piano dat kreake yn alle foegen en net wist hwat him oerkaem. Brucht fielde oanstriid om mei hwat air de hiele kampboel yn 'e hobbel to jeijen en der in grouwélich potsje fan to meitsjen. Der wiene sûnder mis guon froulju ryp en ré foar in ûntsettend bacchanael, dat Jansma syn lêste stealtsjes bitrouwen yn 'e minskheit oan smots slaen soe. Mar doe foelen syn eagen al spyljendewei op 'e wite koppen en grouwe hompen koeke en hy ûntspande him. Der kamen oare lieten op 't aljemint. Fan guon dy't Brucht net koe, spile 'r op 'e rûs de bassen mei, lûdroftich. In sport dêr't er nocht oan hie. It famke mei de weiwurden mandolyn frege iderkear: Kinst dát ek? En dát? Jansma waerd knûkerich. Op 't lêst forsloech Brucht yn it pianokonsert fan Grieg, in ûnwittend
| |
| |
kabael yn 't ynwindige fan 'e piano, ôfwiksele mei Ingelske schlagers. Jansma fielde syn macht slinen en as der meisongen waerd loek er fuorgen yn syn foarholle dy't syn romfelich kopke noch lytser en ûnsjogger makken as it oars al wie. Doe't der in liet út wie sloech er mei de fûst op 'e tafel dy't der ûnder delbûgde dat de koppen en koeken fan 't sté stouden. Der foel in stiltme dy't Brucht sêft folpreludiearre mei hwat moderne akkoarten dy't moedsum om in ein sochten. Doe naem Jansma it wurd, hwat senuweftich biet er op syn lippen. It hie moai west sa, en se hiene noch wol in ûre trochgean wold, mar it waerd bêdtiid sa njonkenlytsen, moarn kaem der wer in dei, hja moasten risselwaesje meitsje, guods hiene it ein yn 'e bek fan 't fytsen. Mar earst noch in kop thé mei in stik Drintske koeke. Hja kôgen en slobberen de hjitte thé dy't nei bakswetter smakke. Underwilens waerd de kampkrante roundield, dêr't yn stie hoe't elts him to hâlden en to dragen hie: de 10 geboaden fan de kampmaet. It krewei wie regele, yn 'e koken hinge in listke dêr't elts op sjen koe hwat der fan him forwachte waerd oan jirpelskilen, flieroanfeijen, skûdelwaskjen en itensieden. Ta plechtich bislút fan dizze joun waerd it fers fan Jan W. Jacobs foarlêzen, dat greatdiels forlern gyng yn gegniis hjir as dêr om.
Doe gyng it oan. De jonges efter elkoar de trep op, ûnder getraep nei efterkommenden. De famkes yn optocht nei it húske en doe nei de oare kant. Brucht seach it oan, mei de ôfsobbe pipe yn 'e mûle, as in âld wiisgear dy't syn eigen dingen wit en dêrom hiel hwat forneare kin. Hwat stean ik hjir wer idioat, tocht er. Mar it mandolynfamke seach him dweepsk oan mei in tankbere loaits fan djip muzikael forstean yn har trouhertige eagen. Grieg hie teare snaren rekke. Hy glimke har formoedsoenjend ta. Alteast ien hert brutsen, tocht er.
Yn 'e koken waerd noch hwat mûskoppe en omhealwize. In jonge woe fan alle froulju in nachttút ha. Jansma syn swier lûd, hommels wer mei alle yntonaesjes fan macht en liederskip, makke in ein oan it trelit. De fammen flechten geijend it tsjuster yn. Elk socht syn sliepsté op. De Amsterdammer kankere oer rotstrie oant Jansma it ta binnenmûlsk protteljen bidimme. De measten, wurch fan fytsen, bongeljen, mâltjirgjen en idealisme, leine gau to plak. Brucht skarrele noch in skoft om, syn strie woe net goed sljocht lizze. In jonge neist him hie der in toppe útskuord en rôlle him nou nokkerjend yn in hynstetekken mei brune rustplakken. Brucht prakkesearre syn polshaloazje nei lang tinken yn in skoech, hinge syn klean oer de balke, de broek
| |
| |
kreas yn 'e tear, de strik oan in spiker. Hy wie de lêste op Jansma nei, mar pielde stadich troch. Twa jonges gnysken oer in fanke, dat yn 'e loop wie, in oar makke der rare gelûden by mei de mûle, en Jansma syn lûd baste der ûnder troch, wylst er mei swier gestin in wekker opwoun. In skoftsje letter skarrele der ien mei in knypljochtsje en in ôfskuord stik krante nei ûnderen ta. Doe wie it wer stil. Allinnich waerd der snoarke en hinne-en-wer skeukt yn it knysterjend strie.
It wie goed âlve ûre doe't Brucht net langer sykhelje koe fan nearens. It strie prikele him yn 'e úthernen fan syn longstâlle. Ik gean derút, sei er heal lûdop tsjin himsels, bliid dat er noch hwat sizze koe. Immen waerd der wekker fan en rôp sêft: Bek hâlde. It wie Jansma. Ik hâld myn bek, prottele Brucht yn it tsjuster werom. Op 'e taest griep er syn klean en strûpte se om syn biswitte lea. Doe manoeuvrearre 'r by en oer skonken lâns, de treppen del, stjitte him oan in greate kiste en stie lang om let bûtendoar. It wie hurder bigoun to waeijen. De moanne hinge leech en rydboskjend oan 'e loft boppe de spjirrebosken. In pear stjirren twinkelen yn 'e iepen plakken tusken de wolkemassiven. Hy naem it krûme paed nei de homeije en roun de wei út, doelleas en gedachteleas, as kuijere 'r yn 'e sliep, lykas syn broer as jonge altyd die. Earder as er forwachte hie stied er midden yn it buorrentsje. De húskes linen klûmsk en roungear om 'e brink hinne. Hy trape yn wetterpuozzen en harke nei it rûzjen fan 'e ûnlijige wyn yn it hege beamte. It tsjerkhôf sykhelle fredich yn syn tichte mantel fan stikelhage en hulst. It wie as snúfde Brucht de roken fan dea en forrotsjen op, dy't alle minsklikens forlern hiene en nou part meiwiene fan 'e ierde. Ynienen krige 'r wer de lucht yn 'e noas dy't hinge hie yn it keammerke dêr't syn beppe stoar en boppe de ierde stie, en dêr't er deabrieven sitten hie to adressearjen, oan fiere omkes en muoikes en buorlju: in lucht fan kammenetskaenfer bimongen yn dy fan farsk iepensniene boskgroun. Dat alles hie de dea al fier efter him litten.
Yn 'e jachtweide fan it kafé dêr't hja de jouns foar songen hiene barnde noch ljocht troch in skreef. Hy wifke in telmannich en roun hwat op en del. Syn fuotstappen brieken amper de stiltme yn 'e buorren, dêr't it libben him tobeklutsen hie ta klokswichten en bedsteden. Doe lichte 'r de klink en treau de herberchsdoar iepen dy't pipe yn syn hingsels. Syn eagen kniperen tsjin it ljocht dat taei en stroef ûnder de lege swartbirikke balken stie. Der hinge in tichte reekwalm. De kastlein line tsjin
| |
| |
in planken skud neist de taep dat efterútbûgde ûnder syn lichum. Hy gappe swier, mei de mûle wiid iepen en in wylde douns fan syn strôte. Yn in hoeke siet in espeltsje mânlju to kaertsjen. Hja murken syn ynkommen amper. Brucht sakke del oan in taffeltsje by de tichte blinen, en bistelde ien kleare. De mânlju seagen efkes op en mûskoppen doe wer fierder. De kastlein waerd stadich wekker út syn slomme, krige syn strôt ûnder kontrôle en hantearre de flesse mei in swierige tagedienens. In fakman, tocht Brucht, slûch as er is formuozzet er gjin drip. De man luorke skean út lytse fette eachjes doe't er Brucht de romer foarsette, as hifke 'r syn klant. Brucht sloech yn ien slach it fochte efteroer, griisde derfan, en naem noch ien, foar de smaek. Doe sakke de kastlein wer efteroer tsjin it skud oan.
Ynienen hearde Brucht in bikend lûd, it lûd fan immen hwaens bravoure gjin klankboaijem fine kind hat, en dy't nou hommels in útwei sjocht foar syn forburgen wanhoop.
Broer, drink in rountsje mei my, sei de stim. It wie van Heuvell, út 'e tsjustere herne fan 'e jachtweide, dêr't Brucht neat heard hie as in mankelyk koerende dou, opsetten kaem as in grym spoekbyld, dat lange immense skaden op 'e muorren smiet. It lokael wie ynienen fol lûd en drokte. De kaertsjende mânlju smieten it spul op 'e tafel en luorken ûnder har djippe petten wei. De kastlein waerd wer aktyf en soalde mei romers op in bledtsje. Brucht gyng ôfwachtsjend stean, as wist er gjin rie mei in dream.
Lit ús wrâlds leed troch ús kielsgat spiele, sei van Heuvell, neijeroankommend. Syn bienbitich, skerptekene antlit mei de flûnkerjende brilglêzen foar syn smelle, skean útrinnende eagen, glimke ûnwêzenlik yn it nou twivelich wurden ljocht. It is hjir in negerij. Mar der is godtank hwat to drinken. Kastlein!
Hja sieten foar elkoar oer, oan itselde taffeltsje en hifken elkoar, as twa tsjinstanders dy't elkoar in geheim ûntfytmanje moatte. Doe sakke van Heuvell ynelkoar ta in roungeare, skouwe fûgel, allinnich syn skerpe noas hâldde de âlde gloarje noch op.
Ik haw it spul sjoen, fan 'e joun, sei er. Treurich net?
Brucht, noch altyd net ré foar de situaesje, wifke:
Hwat sjoen?
Dy troep út it kamp.
Hwat kamp?
It idealistekamp.
En doe, op lústerjende toan, wylst er dûknekkich om him hinneseach:
Myn dochter is der ek by. Myn dochter. Myn dochter....
| |
| |
Hy suchte en bliesde syn wangen op en liet se paffe.
En hwat dochstou hjir nou? frege Brucht.
Tasjen. Taforsjoch hâlde. Myn dochter is smoar op in kamplieder. Jansma hjit er. Ik fortrou it net. It is in idealist. Myn frou hat se gean litten. Ik stean it net.
Doe dronken hja, yn iensens.
Letter liet er Brucht in foto sjen. It wie it mandolynfamke, hja glimke glêd en fyntsjes tsjin de fotograef.
Dit is se, sei van Heuvell mismoedich, en taestte nei syn romer. Masochisten binne wy allegear, stik foar stik.
En dy't it yn 'e gaten hawwe faeks noch it measte, sei Brucht. Kom, lit ús drinke. Op alle Masochisten.
Op alle idealisten, sei van Heuvell, as in bleke echo.
Langwar.
17 Aug. '48.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd