De Tsjerne. Jaargang 3

[p. 252]

Op it harspit.
Nei oanlieding fan Psalm 130

Soe ik dan dochs noch hwat tsjin Fedde Schurer skriuwe moatte? Wadman ferget, yn it Maeijenûmer, alle skoalmasters, professors, striders en dichters der op om har hearre to litten as hja it net mei Fedde of Anne iens binne yn de Gysbert Japicx-saek. (Hwant Anne hat Fedde wol bistriden, mar Gysbert is der net better fan wurden.) As dy skoalmasters e.s.f. har stilhâlde, binne hja it mei dy twa iens of it binne sukkels.

Nou bin ik it net mei har iens en ik wol ek net foar in sukkel trochgean; sadwaende dochs noch in lyts wurdtsje. Lyts, hwant ik bin gjin skriftgelearde dy't de saek oant yn alle kantsjes neigean wol.

Fedde hat dan yn de Tsjerne fan Maert psalm 130 fan Gysbert Japicx bisprutsen omt dy him fan kritici as in foarbyld fan ‘ienfâld^*), djipte en krêft’ oantsjut wie. Hy neamt dan trije methoaden om sa'n dicht to bioardieljen: 1. de litterair-histoaryske dy't oardielt mei de noarmen fan de dichter syn tiid; 2. de methoade dy't de dichter sels as noarm nimt en him mythologisearret; 3. de keninklike wei, dy't it dicht sa as it der leit frij op him ynwurkje lit en sjocht hwat er yn is fan alle tiden.

It twadde is eigentlik helendal net in methoade fan bioardieljen en Wadman giet dan ek yn it April-nûmer allinne op de beide oare menearen yn. En nou leit it op syn wei as letterkundich stúdzjeman, dy't hwat fan barok en sokke dingen ôfwit, hwat neijer yn to gean op dy earste methoade. Men moat de ‘koarste’ fan de barok trochbrekke, seit er, om Gysbert to forstean. Mar soe dit de muoite leanje? It bliuwt dochs mar in ‘klauwer’ forlike mei Hooft, Bredero en Huygens.

Hwat is dy barok? It is de kunst, dy't yn tsjinstelling mei de rest fan de klassiken, ‘bewogen’, hertstochtelik, dramatysk is. It is in kunst fan sterke spanningen. Rembrandt wie op skildersgebiet ek in barokkunstner. Nou hat de skilderkunst op de dichtkunst foar, dat har middels mear fan alle tiden binne as dy fan de dichters. Wy hoege gjin koarste troch to brekken om ta Rembrandt to kommen.

It mei my gund wêze hjir in lytse stoarje yn to laskjen, dy't ik ris, Rembrandt oangeande, lies.

Yn Petersburg wienen yndertiid (en miskien binne hja noch wol yn Leningrad) frij hwat skilderstikken fan greate Hollânske masters. By de striid tusken de witen en de readen nei de revolúsje rounen dy gefaer en hja waerden op in feilich plak opburgen. Doe't it der wer feilich wie, waerden dy skilderijen wer op it âlde plak brocht. Sa ek it skilderij fan Rembrandt: ‘De forlerne soan’. It lêste en greatste fan syn skilderijen, sei de skriuwer fan dat stikje. It stelt de forlerne soan foar, sa as er wer thúskomd is en troch syn heit yn genede oannomd. De

* Ik freegje: ek fan ienfâld?

[p. 253]

heit hat syn earm om him hinne slein en dy earm mei de hân, mear as libbensgreat, bihearsket it skilderij. Rembrandt sil dêr by tocht hawwe oan God, dy't de sûndige minske wer nei him nimt.

In pear manlju nou hawwe dat skilderij ophongen en sille wer foartgean. Mar foar dat hja ta de doar útgean, keart ien fan dy manlju him om en falt foar it skilderij op de knibbels om to bidden.

De barok hie dy man net forhindere om út it skilderij to nimmen hwat foar alle tiden is. Sokken macht hat Gysbert net.

Nou it earste fers fan dy psalm:

Uwt gruwn'leas' djieppe kolcken,
Dear eangst' till't 't hyer oereyn,
Dear schrick, mey tuwzen dolcken,
Grijm-grouw'let fier in heyn,
Mey suwne-molne-stienen
Belestge', O HEER', mey eag,
Mey hert, mey herte-trienen
Graey ick to Dy om heag.

De krityk fan Schurer hjirop is hwat lyts. Foaral hwat er seit oer dy ‘molnestienen’. Hy seit: ‘Hwer hat de dichter dy? Op 'e rêch, om 'e hals, ûnder 'e earm? It wurdt net dúdlik. Boppedat, it binne gjin gewoane mounlestiennen. It binne ‘suwne-molne-stienen’.

Men kin ek sizze ‘sabeare mounlestiennen’, hwant troch dy tafoeging ‘suwne’ hat it wurd ‘molnestienen’ syn bisjutting forlern’.

Mar moatte wy nou dy molestiennen presys foar ús sjen? It binne doch gjin echte stiennen, ek gjin ‘sabeare’, mar tinkbyldige. Hja suggerearje ús hwat tige swiers; dêrom is it allinne to dwaen: de dichter lijt er ûnder, biswykt hast; ûnder de earm hat er se dus grif net. De dichter hat se sa bineamd omt er wit dat de sûnde de minske like folle deldrukke kin as in lêst fan swiere stiennen dy't him op 'e rêch lein is. De útdrukking suwne' molnestienen of molestiennen fan de sûnde is dan by my ek net in ‘ûnoannimlik cliché’, mar in goed en dúdlik byld.

Fierder komt de krityk fan Schurer foaral del op de oerdiedigens fan Gysbert: ‘Hwat krêft liket is neat as swakkens’. Sa soe ik it net sizze. It is de hertstocht dy't net sa krekt ôfweaget hwat er seit: Gysbert is in hertstochtelik minske. En yn de tiid fan de barokkunst, hwant dêr hoege wy net oer to swijen, lit dy hertstocht him mear gean as wol yn oare tiden.

‘Uwt gruwn'leas' djieppe kolcken’ stiet der; mar men kin mar yn ien kolk tagelyk lizze, seit Schurer. Ja, fansels; mar ik hâld it hjir dochs mei de pluralis; de singularis soe my hjir to skrael wêze. En nou tink ik oan in opmerking dy't ik ris tsjin Tamminga makke haw; hy hie yn in dicht in apel dy't fan 'e tûken foel en ik sei doe: in apel kin mar fan ien tûke falle. Hy hat der letter ‘fan in twiich’ fan makke. Mar ik leau nou dat it earste dochs better wie: men moat yn soks net al to petiterich wêze. Mei dy kolken wurde it fansels ek dolken en faeks ek stiennen.

[p. 254]

Ja, dy oerdiedigens! Hwat soe Schurer fan in mem sizze, dy't har bern mar net ienfâldich ‘myn leave’ neamt, mar ‘myn popke, myn herterke, myn sobbelapke’ en hwa wit hwat mear. Miskien komt it natuerlike ‘myn leave’ der net iens by.

En is dy lêste rigele fan it fers net prachtich? De sûndige minske is op it punt yn 'e djipte wei to sinken; nou slacht er mei de earmen om to gripen hwat er mar rikke kin: hy groeit nei God omheech!

Ut ien en oar moat net ôflaet wurde, dat ik psalm 130 nou krekt de allermoaiste fan Gysberts psalmen neame wol. Der is b.g. in moaijer en dy't bigjint mei:

‘Stea by, behâd', 't iz oertijd, ljeave HEERE!
't Klien' heapsen fromme ljue wirt lijts in tin,
De guwt klieut, deugd duwckt, fuwl hiet schien, schann' eere,
Dy trouwe' oprjuechte' iz, onder tuwsen nin’.

Ek al wer ‘oerdiedich’; mar hwat dochs in wurdepracht yn dy hele psalm 12!

O. POSTMA.