De Tsjerne. Jaargang 3

[p. 230]

P. Akkerman:
Hepke

Op 'e kweek roun Hepke d'r al út. Net dat it sa'n earsten bolleboas wie yn 't learen, alhiel net. Earder krekt oarsom, hast ûnder de mulmjitte, mar it nuvere wie dat nimmen dêr it measte erch yn hie. Hy koe in slimmen wiskunstige som fan jin oerskriuwe op in manear dat men it gefoel krige, it wie in gunst fan syn kant. Sa wie er nammers yn alles.

En al wer nimmen koe sizze hwer't him soks oan lei. It kaem net fan syn ôfkomst. Soks komt oars wol foar, dat in jonge mei in tige forneamde heit troch syn maten ûntsjoen wurdt, mar Wiberen Hepkes wie bûtermakker en ik sil de lêste wêze dy't op dat earbere en deugdsume fak ôfjaen wol, mar elk sil it my meistimme dat Hepke dêrom by syn kernuten net yn 'e gunst hoegde to stean. En dochs.... Der wie gjin learaer dêr't Hepke him ek mar yn 't minst om foroare. Sels by de Beer, dêr't wy winlik allegearre bang foar wiene as fjûr, al woene wy it net wêze, siet Hepke ûnder de nuodlikste en swierste rippetysjes mei in selsume lykmoedigens, de kâlde grize eagen hast spotsk op it tichtbiskreaune swarte boerd, twa koarte rimpels yn 'e lege foarholle, it tichte stikelige hier steil omheech.

De oaren allegearre stiene sokke tiden ûnder heechspanning, klamme swithannen, op poatleaden kôgje en mear fan soks, op Sjouke nei fansels, dy't spjuchtich en wyt en steksjoch op 'e foarste bank siet. Mar Sjouke hie gâns yn 'e marse en sa bryk koe de Beer der net by komme, as Sjouke rêdde it wol op, dy hoegde nearne oer yn to sitten. Mei Hepke wie dat oars en dochs, as wied er de oerfljogger fan de klas, sa siet er dêr. Hast wied er noch kalmer as de Beer sels, as dy syn kant útseach. Yn 'e groun moast dy man in grouwéligen hekel oan him ha, mar wy allegearre fielden it oan dat er bang foar Hepke wie en dat sei hwat foar immen as de Beer.

De oare learaers seagen op 'e iene as oare manear by him op. De direkteur makke gjin útsûndering. Hepke koe dy mannen f ragen dwaen as naem er harren it eksamen ôf en as er antwurd krige, koed er op in útsûnderlike manear mei de holle knikke: ‘Krekt,’ sei er dan, as woed er sizze: ‘Dat hast der aerdich ôfbrocht.’

Wy hiene doedestiids sa'n tsjep doktersfanke yn 'e klas, ik sil oer har net útweidzje, mar as ik siz dat hja de kreaste faem wie út gâns 'en gea, is soks fiersten to swak sein en dochs

[p. 231]

bifrjemde it net ien fan uzes, dat Hepke it mei har oanlei en it klearkrige, en jouns mei har nei hûs fytste, en mei har it Spoekeleantsje trochkuijere.

Sokken ding liet er him alhiel net op foarstean. Hy naem dat as in rjocht, as in saek dy't foar himsels spriek.

It fanke forhuze en Hepke sette syn sinnen derôf. Mar as soks him tinken west hie, dan wied er mei har troud en gjin dokter mei syn hiele staech dy't soks keare kinnen hie.

Der wie mar ien yn ús klas dy't gjin rekken hâldde mei Hepke, en dat wie Sjouke. Hy seach net by him op, hy seach net op him del, hy die as wie der gjin Hepke. Ien kear doe't dat to praet kaem, hat er my yn great bitrouwen syn miening sein: ‘Dy fint is net normael, dêr mankeart hwat oan, it ien of oar. Hjoed of moarn komt dat in kear oan 't ljocht, tink der mar ris om.’ Ik smiet soks fier wei en woe 't him ûntstride. Sjouke loek oan syn útsakke skouders: ‘Wachtsje mar ris ôf.’

En oft it ek oan 't ljocht kommen is! Sa hie Sjouke it faeks net iens forwachte.

Hepke kaem fansels troch syn eksamen. Net ien fan uzes hat ea witten hoefolle punten oft er hie, mar goed.

It wie yn de tiid doe't de romte der noch wie oan ûnderwizers. Mar earne yn Gelderlân waerd ien frege. Der skreauwen mear op út ús klas, mar Hepke krige it, hy wie de earste fan ús nammers dy't plak hie.

Yn skoalle hied er nea gjin spul, it roun allegearre tige flot en dochs.... dêr is it oan 't ljocht komd hwer't Sjouke al foar warskôge hie. Hepke sels hat it my letter forteld, doe't er yn 't tichthûs siet. Ienkear haw ik mar by him west, mar it hie gâns fuotten yn 'e ierde. Foar de twadde kear ha 'k dat doe mar net wer prebearre, ek al omt it my dy iene kear mar min foldie.

Der wenne in baron op it Geldersk doarp mei gâns in staesje, in man by al it folk heech yn oansjen. Immen dy't syn tûzenen bilein hie yn wit hoe folle wisse effecten en gâns goede boerepleatsen oan't yn it âlde Fryslân ta. Dêrby swier fan adel mei in stambeam dy't tobekgyng sahwat oan 'e tiid fan 'e Krús-tochten ta, sawol fan eigen as fan syn wiifs kant.

En sjodêr, Hepke as bigjinnend ûnderwizer stike nei ien fan syn dochters, in frelle fansels.

It like dat frommeske ek alhiel wol oan to wollen, Hepke hie dat nammers ek net oars forwachte. Net dat it oan frijen takaem, dat wie by harren sasear gjin wenst, sei Elonora. Mar hja moeten inoar jouns by 't wite stek yn 'e boekeleane.

[p. 232]

Hepke woe him yn 't earstoan noch wol oanpasse by har wensten en gewoanten, mar doe't dat langernôch duorre hie, woed er dan ek wolris hwat tichter by har komme. It moat in fanke west hawwe fan molke en bloed. Elly warde dat ôf: soks koe net earder as dat er it tawurd fan har heit krige hie.

Soks achte Hepke licht: ‘Hie dat mar earder sein, fanke.’

Yn 'e Sneinske klean stie Hepke op 'e hege blauwe stoepe, hy easke de baron to sprekken en joech syn kaertsje oan 'e man yn it streke jaske.

Sjoch, Hepke rêdde it der ôf en waerd talitten by de baron, dy't efter in machtich bureau siet en freegjend de foarholle yn tearen loek sûnder in wurd to sizzen.

Mar Hepke wie yn 't minst net forfeard, hy tinge yn 'e meast folsleine foarm om 'e hân fan 'e jongste frelle.

De baron liet him útprate en swei. Allinne roun syn antlit read op, poarper moat sahwat sa'n kleur ha. En doe't Hepke útpraet wie en it tawurd wachte, loek er oan in skille en tsjin 'e ynkommende feint boldere 'r: ‘Smyt dy fint der út!’

Hy koe Hepke net fansels, oars soe er dat net sein ha, dy liet him der net útsmite:

‘Is dat jou antwurd?’

‘Der út, der út!’ raesde de baron, ‘fuort, fuort!’

Hepke gyng, nei't er earst syn bûging makke hie, sa as dat foarskreaun stiet, kalm en mei de holle omheech.

Hoewol't Hepke ynwindich kûgelsk wie, wie op dat stuit foar de baron jit net alles forlern. Dàt kaem earst doe't er efter in doar de stim fan Elonora hearde dy't heech úthelle:

‘Nou is dy idioat nei ús heit tagien....’ It lûd gyng oer yn in skatterjen, sa'n útlittene wille hie dat fanke om dy fortoaning.

Hepke moat doe justjes witer lutsen wêze en in tel miskien hat er stilstien op 'e gong, langer net. Mar dit die de doar ta. Foar de baron en foar it fanke beide bistie der gjin genede mear.

De oare jouns om 'e selde tiid skille Hepke op 'en nij oan it machtich hûs. Dizze kear hied er gjin kaertsje by him, mar in ladene nijmoadrige revolver. (Dêr moast men wer Hepke foar wêze om oan sa'n ding to kommen.)

‘Mynhear op syn keamer tink?’

Sûnder antwurd ôf to wachtsjen stoep er de forbouwerearre feint foarby as wenne 'r dêr, hy wist it paed.

Yndied, mynhear wie op syn keamer, de situaesje fan mynhear syn kant wie winlik as twa drippen wetter lyk as fjouwer en tweintich ûren earder, mei dit lytse forskil dat syn antlit diskear net read, mar min ofte mear pears waerd.

[p. 233]

Hepke bleau yn 'e foarm en makke syn bûging. Doe joech er in lytse taljochting op syn ûnforwachte kommen, dy't einge mei dizze wurden: ‘En nou giest der oan, heite.’ Dêrmei heve 'r de revolver, mar tagelyk waerd er fan efteren troch twa stevige hannen oanpakt.

De kûgel sûze doe troch 't glês en waerd wei yn it tún. Hepke loek oan it koartste ein fansels en waerd ynrekkene.

Letter stied er foar syn rjochters, kalm, evenredich, lykmoedich. De man efter de griene tafel woe noch yn goedens:

‘Hiene jo it faeks by in bidriging bliuwe litte wollen?’

‘Yn 't minst net, it wie myn doel net allinne de baron, mar ek de frelle oan kant to meitsjen. Hja hiene my misledige.’

De abbekaet brocht it rapport fan de psychiater yn 'e pleit: ‘Myn kliënt is net normael.’

Nettsjinsteande dat krige 'r tsien jier. It wie ek alleafst mar in baron en in frelle dy't er nei 't libben stien hie, en gjin arbeidersfolk.

Doe't ik by him kaem yn 't tichthús ljochten de eagen jit like spotsk as op 'e Kweek, hy wie noch deselde, allinne syn steil bosk hier wied er kwyt.

‘Dû bigrypst wol,’ sei er, ‘dit kin ik net op my sitte litte, hja hawwe my beide trape, dy baron en it smoarch fanke, men hat jins eargefoel nou?’

Doe haw ik foar it earst in great bigreatsjen mei Hepke field.