De Tsjerne. Jaargang 3

Op it harspit:
P. en de djipte

De hear P., dy't yn de Kronyk yn it ‘Heitel^an’ op 'e wize fan ‘Zuster Anna, ziet gij nog niets komen’ de ôf- en oanjende winen oer it Fryske mêd yn 'e noas fan de trouwe lêzers oersnúft, hat ûnder it kultureel ûnrant dat in skoft de iggen en einen fan Fryslân bidrige hat, ek it tydskriftke Podium ûntdutsen, dat yn earsten, ûnder lieding fan meastepart Friezen, to Assen útjown, en mei inkelde bijdragen oer en yn it Frysk in bimiddeljende funksje tusken Noard en Súd like hawwe to sillen, mar dat nou, ta opluchting fan alle P.'s net langer yn it lûkerige Noarden bankje kinnend, nei waermer oarden forhuze is, nei Amsterdam ntl. dêr't it oars ek wol kâld wêze kin, mar dêr't it ‘neffens aerd en opset’ nou ienris thúsheart. Sjosa, suchtet P., en mei him alle roune, golle, bliere en bloune Friezen, dat folksgefaerlik holdersnêst binne wy ôf, nou kin Fryslân him wer mei alle aventûr dy't der yn dit drege folk fan bodders is, stoarte op ‘natuer, ienfâld, djipte en fêstichheit.’

En hjirmei koe dan de saek Podium yn Fryslân liquidearre wurde, lyk as de P.O.D. ien fan de needsaeklike kweaën fan fuort nei de bifrijing, doe't wy allegear hwat dwyl wiene: it lân is feilich en de froede biwenners sykje harren wensté wer op en har deistich bistean. Alles komt wer yn 'e foegen, de Jannen by de Jannen, de Klazen by de Klazen.

Lykwols bliuwe der dochs noch inkelde punten foar bisprek oer. De saek kin ntl. ris wer aktuëel wurde en dan moatte de P.'s op har iepenst wêze kinne. Podium koe ris wer bisykje Fryske wyn yn 'e swipe to krijen. Hwant sa ienfâldich en wiskunstich suver as de hear P. de saek

[p. 31]

forrinne litten hat, is it net gien. Gefaren bliuwe der. Om to bigjinnen is it tydskrift net nei Amsterdam forfearn omt it dêrre ‘neffens aerd en opset’ better thúsheart (hwant Podium syn each op 'e Amsterdamske artystesositeiten fan De Koepel en De Kring is skalk genôch om op 'en dûr net ris wer nei hwat frisse lucht to forlangjen), mar om de foar elk dy't wolris mei Fryske kopij op 'e sutel west hat, tige bigryplike en ynskikbere reden, dat der yn Amsterdam nou ienris àl útjowers binne dy't hwat risiko oandoarre en oankinne, al is 't dan foar de kultuer. Dat de Noardlike útjowers dat net kinne, is spitich, mar Podium hoecht him dêrom net deadwaen to litten, wier as net?

Twad binne fan de hjoeddeiske 4 redakteurs twa Friezen (hwerfan ien, dy't geregeld yn 'e Tsjerne skriuwt en dy't as litterair meiwurker oan in foar in part Fryske omrop de Fryske litteratuer méar omtinken jowt as er mei syn eigen en oarmans litterair gewisse yn 't lyk bringe kin, alles fanwegens de ‘noardlike missy’ yn it eastlik heidendom, - èn ien dy't ek al in jiermannich Fryske blêdden en tydskriften ûnfeilich makket mei Fryske stikken), ien Hollanner dy't noch al sa hjir en dêr ris in Frysk ferske oerset, en de Fryske litteratuer minder ûngenegen is as gâns Friezen, - en by einsluten immen fan Russysk-Ingelsk-Hollânske komôf, dy't, studearjend oan 'e Universiteit fan Parys, nou net fuortdaliks achte wurde kin great bistek to hawwen op 'e wearde fan de litteratuer fan de noardliksten fan ‘les boches du Nord’, mar dy't namsto mear blyn fortrouwen ha sil yn it bistean fan dy litteratuer.

Tred kin der op wiisd wurde dat sadwaende de mearderheit fan dizze redaksje (ntl. 4 fan de 4) fuortdaliks ré is om Frysk wurk op to nimmen en oer Fryske útjeften to skriuwen of skriuwe to litten, al bliuwt it dúdlik dat de Fryske periodiken sels de greatste lêst fan de Fryske kultuerbijdragen to rissen hawwe sille, mar omt it yn Fryslân nou ienris net tilt fan talint, sil dat lêste wol losrinne. Yn alle biskiedenens kin der dan noch op wiisd wurde dat de jiergongen 2 en 3 fan dit tydskriftke al wakker mei oan fan de bêste Fryske dichters út dit tiidrek ûnderdak jown hawwe (J. van Weringh, Y. Poortinga, Fr. Dam, G.N. Visser) en miskien mei der ek opmurken wurde dat de hjoeddeiske redaksje net allinnich yn dit stik diligent is, mar al tiden wanhopich siket om goede Fryske fersen, sûnder lywols sa fier gean to wollen om Frysk en Frij en It Heitelân poëtyske flieën ôf to fangen.

Yn dit forbân mei dan ek noch sein wurde, dat soks net gean kin sûnder meiwurking fan Fryske skriuwers en dichters, dy't bilang hawwe moatte by it útsuteljen fan harren waer yn it ‘bûtenlân’. Ont nou ta kin dit tear punt yn it Frysk minderweardichheitskomplex gjin sprekken lije. Sa kin sein wurde dat yn it ‘Kompas der Nederlandse Letteren’, okkerdeis by de Bezige Bij útjown (in útjowerij dêr't ek Fryske skriuwers mei anneks skine of hjitte to wêzen) ien Fryske bijdrage opstjûrd is (der kin noch bijsein wurde dat in net alhiel Frysk-ûnkundige as de Hollânske dichter J.C. Bloem nei oanlieding fan dizze bijdrage op in gearkomste yn Amsterdam tige wurdearjende wurden sein hat oan it adres fan de Fryske litteratuer), - mar dat op syn minst twa oare Fryske litteratoren (en der sille grif ek wol mear frege wêze) oan it forsiik fan 'e redaksje om kopij net foldien hawwe.

Fan Fryske missy sprutsen, kin der noch op wiisd wurde, dat de hear P. op in soarte fan bimiddelingsgearkomste tusken Hollânske en Fryske skriuwers yn in rede alle war dien hat om de Fryske litteratuer ôf to sûnderjen fan 'e rest fan Jeropa en bisocht hat dy prinsipiëel (dat

[p. 32]

hwat oars is as praktysk: yn dat lêste opsicht past ús hwat biskiedenens) werom to kringen yn in soarte fan ‘boersk isolemint’, dat ek al gjin foet is om oer dizze dingen to praten.

En dan is der noch in punt. De hear P. hat it wol wakker oer Fryske ‘natuer, ienfâld, djipte en fêstichheit’, mar ien wurd forjit er wyslyk dat yn it ramt fan dizze kwesje dochs wol fan min ofte mear bilang is: it wurd niveau. En tsjinoer niveau wurde alle djipten, natûren, ienfâlden en fêstichheden, as men 't hat oer litteratuer, noch al irrelevant.

Dat hy mear natuer en ienfâld winsket is syn saek, al wit er nei gedachten wol dat it minsklik libben net sa ienfâldich is as boer P. al stikelstekkend op it Fryske mêd wol graech ha woe, en dat dêr't natuer de folle mjitte kriget, de kultuer soms oan 'e krapperein komt.

Ek dat de hear P. de djipte en de fêstichheit fan syn klaeikluten sykje wol, is syn saek, mar hy sil dochs ynskikke moatte dat oarmans djiptebigripen soms net strike mei sines, al sil hy faeks net sa ‘djip’ komme om to sjen dat it Fryske folk dêr't it op 'e kultuer oankomt wolris forlet ha kin fan hwat minder fêstichheit as dêr't it nou al sa'n jiermannich yn oergroeid sit.

By einsluten kin men jin noch ôffreegje hoe't P. sa ‘mei aventûr’ op dy djipte ensafh. ta wol, wylst it dochs foar de measte lju wol dúdlik is dat immen dy't hjir as dêr aventûrje wol, op syn kompas nou net alderearst oanhâldt yn 'e rjochting ‘fêstichheit’ (om fan de ‘djipte’ mar net to sprekken). Aventûr en fêstichheit fordrage elkoar nou ienris min.

Ik ûnderskat de yntelliginsje fan de hear P. net. Dat is nammers it bigreatlike fan de hiele saek. P. syn yntelliginsje is greater (‘djipper’) as er sels wêze wol. It is yn biskate rounte hjir yn Fryslân, dy't miskien minder slij is nei P. syn djipte, mar dêrom noch net ûnnoazel, in publyk geheim dat de hear P. sûnt er de maetskippij ûntdutsen en him fan himsels ûntdien hat, almar djipper bisiket it near op syn eigen yntelliginsje to lizzen, fanwege it ‘aventûr’, en him al dy djipte-dingen mar oanpraet om der ôf to wêzen en út namme fan it ien of oare quia absurdum, dat earne lizze moat yn 'e omkriten fan it ûntmoedigjend bisef, dat dit folk dochs foar neat ornearre is as om kuilbulten oan to lizzen mei de djipte fan syn klaeimodder.

Der is in oar quia absurdum, miskien noch absurder as sines, dêr't men lykwols, leau'k, miskien net djipper, mar faeks wol ‘heger’ en grif fierder mei komt. As ik nammers net de absurde oertsjûging hie dat dit lamme folk mei al syn djipte, ienfâld, natuer en fêstichheit ienkear oan hwat niveau takomme koe (sûnder dêrmei de kuilbulten farwol to sizzen, hwant dy dingen fordrage elkoar wol), bisparre 'k my bihalven in heap oare muoiten ek dizze fan tsjin it boersk défaitisme fan P. yn to kreauwen. Lykwols, salang't P. him hâldt en draecht as de man dy't, doe't syn klompen him to lyts blieken, syn teannen hwat bisnoeide ynpleats fan him in pear nije klompen oan to skaffen, salang sil ik myn lêste stealtsjes absurde moed-op-hwat-niveau brûke om reklame to meitsjen foar nije klompen, ek al moat men se út Hollân ymportearje.

A.W.