De Tsjerne. Jaargang 3

[p. 26]

J.J. van Weringh:
Forrie oan 'e cultuerskiednis

Yndied mei ‘in minimum oan objectiviteit’, en fierder mei in maximum oan sofistyk en fansels ‘mei bihâld fan eigen ynstelling’ is it de tige spirituéle en tige apodiktyske kritikus Marten J. Brouwer slagge, om de lêzer fan syn ‘Forrie oan Astarte’ yn it Novembernûmer fan de Tsjerne der folslein fan to oertsjûgjen, dat syn subjectiviteitstheory yn elts gefal net it rjochte ark is om it drama ‘Simson’ mei to hifkjen.

En dat hoecht jin ek neat to fornuverjen. It soe greater wûnder wêze as it oars biteard wie.

Subjectivens fan stânpunt, hâlding en skôging is op harsels, salang as hja net mear wêze wol as dat, neat tsjin to sizzen, of it moast al wêze dat hja ûngefaerlik is foar jinsels en foar oaren. Hwant fan klearebare subjectiviteit kin hja gjin gedoente mei de objective realiteit hawwe, en fan gefolgen ek net mei it probleem fan de wierheid, dy't yn dit circus jit altiten earne heech yn 'e rûmte touteret, allinne to gripen yn in domdryste salto mortale.

Mar sadré't subjectiviteit mear wêze wol as hwat hja wêze kin, en dat is it gefal sadré't hja harsels as theory oantsjinnet, dat is mei de pretinsje fan in objectiviteit dy't har net takomt, forfait hja op tragyske wize troch in acute inerlike tsjinstridigens ta in chronyske monomany. En byhwannear't de pasjint dan, lyk as gauris bart, de symptomen fan dizze kwael nayf-apodiktysk en pedant as forskynsels fan eigen sounens ynterpretearret, is it effect inkeld mar mear komysk.

It is dus hielendal net sa ûnbigryplik mar krekt tige logysk, as ‘guon minsken miene dat oan it rjochte contact mei kunstwurken erudysje en cultuerskiednisstúdzje foarôfgean moatte.’ Bynammen sille hja der sa ûnder stean as it giet oer ‘in kunstwurk út in klimaet dat (har) fier fan eigen is.’ En Brouwer hie dy lju nea better biwiis leverje kinnen dat har opfetting der yn 'e praktyk mei troch giet as krekt mei syn krityk in casu.

Ik kom net op de opfiering fan ‘Simson’ en op de frage oft dy oan de essinsje fan dit drama rjocht dien hat of net.

[p. 27]

Mar ik hâld út dat in kritikus, dy't au sérieux naem wurde wol mei syn sentinsje: dat ek it stik sels biwiist dat ‘amateurs it faeks fier skoppe kinne, mar fier genôch net,’ m.o.w. dat Schurer him oan syn ûnderwerp fortild hawwe soe, - dat sa'n rjochter net by eltse stap dy't er docht oer syn eigen toga stroffelje moat, hwant dan slacht syn founis rjochtstreeks werom op himsels.

As Brouwer inkeld de technyske kwaliteiten fan it stik as toaniel-stik kritisearre hie, dan hie men him meiskien meistimme moatten.

En as er as biswier nei foaren brocht hie hwat Ype Poortinga yn ‘Frysk en Frij’ fan 20 Juny sein hat: dat it in nuodlik ûndernimmen is om in bibelske trageedzje to skriuwen, dan hie syn krityk de muoite wurdich wêze kind.

Mar nou't hjir as ‘des Pudels Kern’ Schurer syn opfetting fan Simson en dan spesjael de opfetting fan Simson as prototype fan Christus oanwiisd wurdt, en nou't Brouwer dêr sa ûnbiroaid mei de bile op yn hout en der sa finael by troch slacht, nou kin men it hast net litte en kom fanwegen en krij dizze jongkeardel efkes by it ear.

Hie Brouwer him ynsté fan fuort oan dizze krityk earst ris oan in lyts biwyske ‘cultuerskiednisstúdzje’ weage, dan hie er him fêst net sa raer oan dit gefal forknoffele. Mar fansels, dan hie de pointe der út west en de aerdichheid der ôf.

As men de saek fan de humoristyske kant bisjocht, krijt men fan dizze kritikus de yndruk fan in earste-jiers dy't in blunder makket en der sels gjin erch yn hat hwerom oft er útfloite wurdt. Nimt men lykwols oan dat er wit hwat er biweart, dan moat men him derfan biskuldigje, dat er docht as ien dy't in boek bioardielet sûnder de ynlieding acht to slaen, dêr't de skriuwer sels de bigrinzing en de praemissen fan syn wurk yn oanjowt.

It is ommers sa klear as de dei, dat Schurer de figuer fan Simson en syn symboalyske bitsjutting net útfoun hat. Hja wiene foar him ienfâldich foarhannen materiael, en dat net los fan inoar mar as ienheid: hie Simson foar Schurer inkeld Simson west, dan wie dit drama nei alle gedachten nea skreaun - it is ek yndied (sjoch de skôging fan Poortinga) gjin trageedzje yn 'e antike sin.

[p. 28]

Foar dat ynsjoch yn de bitsjutting fan de Simsonsfiguer wie it alhiel net nedich om earst troch godstsjinsthistoaryske stúdzje to kommen ta in hypothetyske reconstruksje fan in archaysker, godliker Simson, en it wie net ienris needsaeklik om in wiidweidige stúdzje fan de Bibel to ûndernimmen.

Der wie in koarter paed - en Brouwer hat it inkeld oan syn ‘klimaet’ to witen dat er dat net wist, en oan syn hwat al to maklik ‘subjectivisme’ dat er it net ûntdutsen hat. Syn ‘cultuerskiednisstúdzje’ hie nammers net sa tige dreech wêze hoechd, of hy hie mei gauwens it fjild foun, dêr't Schurer syn Simson-opfetting wei hat: de libbene tsjerklike tradysje.

En dan wie er oan 'e weet kaem, dat der, mirabile dictu, jit altiten minsken binne, dy't hillich en ynlik leauwe dat de fan Israël forwachte Messias ieuwen yn 't foar net allinne foarsein is mar ek ‘ôfbylde’ yn de persoan, de libbensrin en it libbenswurk fan guon Aldtestamintyske figueren, en dat ek Simson jit altiten foar harren as sa'n prototype fan dy Messias jildt.

It biswier dat Brouwer, as goed spiritueel subjectivist, makket tsjin de neffens him bisteande yncongruïnsje tusken dy terroristyske, sinlike Aldtestamintyske Simson en de warleaze, geastlike Nijtestamintyske Christus, moat er dus ek net tsjin Schurer rjochtsje mar tsjin dyselde tradysje dêr't hy út libbet en dichtet. En hwa wit koe dy yncongruïnsje dan by hwat minder oerflakkige biskôging ek noch wolris hwat tafalle. Ek ‘mei bihâld fan eigen ynstelling’ soe alteast in bytsje mear biskiedenens foar twa tûzen jier Christlik tinken oer mûglik gjin kwea kinne.

Brouwer wol after all it stik rêdde. Lykwols, hy rêdt syn krityk dêr net mei. Wy krije enthousiaste exclamaesjes oer it Delila-bidriuw to hearren. Mar hwat wol Brouwer jitte? In drama basearre op in leafdesskiednis? Hwer bleau, as it essinsjéle fan de Simsonsfiguer weifoel, de mûglikheid fan in tragysk conflict? Hokfor ‘ropping’ soe Simson noch forriede kinne as it net de Messiaenske wie?

Non tali auxilio! sil men concludearje moatte. Dìzze wurdearring nei dìzze krityk is noch it slimste misforstân fan Brouwer syn hiele skôging.