De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 354]

Sj. van der Schaaf:
De tongerbuoi

It wie yn 'e tiid, dat ik noch lange fakânsjes hie; hoefolle jierren is dat al lyn! Mei in angel wie ik de finnen ynset, nei de wiken en de petten. O, dy jonge jierren, doe't ik dat noch dwaen koe, sûnder bygedachten oer tiid, dy't ik faeks better bisteegje koe of oer dingen, dy't ik perfoarst dwaen moast en dêr't ik dochs net oer gearkomme koe. Dat allegearre is pas letter komd. It wie hwat brodzich dy deis; einlings wie it hwat brodzich, neidat it al mear as in wike waerm west hie mei in droege wyn út it Easten. Ik hie al sjoen, dat it waerglês efterút roun. Nou waeide it net mear. De reek fan in bûterfabryk yn 'e fierte hong as in blauwe lôge tsjin 'e kym. Mar de himel wie noch klear en de sinne stiek fûleindich.

Ik switte, doe't ik dêr troch de finnen boksele; en dochs hie ik in bêst sin. Der wie neat dat my dreau. Ik wie sa frij as de ljurken boppe my yn 'e loft, dy't songen, songen. Né, neat dreau my. Ik kaem op in plak, dêr't barten oer in kronkeljend wjitterinkje leine. Pompeblêdden dreaune op it wetter en ik seach de fisken swimmen. Ik die in wjirmke oan 'e heak om to bisykjen in bearske to tippen en ik fong wierliken ien; mar it wie sa'n lyts ding, dat ik it wer fuortsmiet.

Deun by de barte stie in skurf hokje yn it lân. It sil wol foar de skiep west hawwe, mar dy rounen dêr op dat stuit net. It wie hjir oars meast haeilân, in bytsje minnich, dêr't mar ienris yn it jier hea fan woun waerd. Oan 'e oare kant de wjittering, dêr't ik wei kaem, lei better lân. Dêr rounen ek kij. Hja liken hwat ûnrêstich, dy kij; hja baltten mei de kop yn 'e hichte en sloegen mei de sturten. Mar it wie moai waer, al stiek de sinne wol hwat slim.

Ik fiske hjir net langer; ik sette nei in wyk ta, dêr't ik foarhinne wolris in stikmannich moaije reafinnen fongen hie. Yn 'e tiid, dat ik gauris fiske - hoe lang is dat al lyn! - stie ik leaver by de wiken en de petten as by de feart. Der siet, tocht my, dêr hwat mear aventûr yn. Ik ha my wolris

[p. 355]

forbylde, dat de fisk yn de wiken en gatten better byt as yn 'e feart. En de ljurken songen, songen; en it balten fan it fé klonk iderkear fierder wei.

De wyk, dêr fier yn 'e finnen, wie groeven fan it wetterskip. De lju hiene greate plannen hawn mei dizze finnen: grounforbettering, pleatsebou. Mar dat wie yn 'e opgeande tiid. Letter, doe't alles minder waerd, hiene hja it wurk net fuortset. Nou klagen de boeren oer de hege lêsten. De wyk kaem út op 'e wjittering en wie moai djip. Hjir lei ik yn, yn de forhoping, hwat grouwe reafinnen to fangen, fan dy karpereftige fisken mei brûnskleurige rêgen, dy't sa fûleindich bite.

Mar al hwa't bieten, de reafinnen net. Stadich roun ik by de wyk lâns, it iderkear wer op in oar plak bisykjend. En wylst ik dêr sa fiske like it my ta, dat it balten fan 'e kij yn 'e fierte slimmer waerd. Mar de himel wie, foarsafier't ik sjen koe, noch altiten klear. Dochs wie it net mear it moaije, heldere blau fan de foarige dagen. Faeks koe ik dochs better mar weromgean. Swier waer yn it iepen fjild is net sa aerdich. En ik wie sa'n foech ûre rinnen fan hûs ôf.

Krekt, doe't ik der oer tocht de angel op to winen, makke myn koark in gisel en helle ik myn earste reafin der út. Hy glinstere yn 'e sinne, in fiks eksimplaer; en ik forgeat, dat ik einliken werom woe. Reafinnen sitte yn 'e regel yn lytse kloften by mankoarren; ik bisocht it daliks wer en ja man, in menút letter hie ik al wer ien. Dat is moai fiskjen! Mei lytse tuskenskoften fong ik njoggen; grif sa'n poun of trije! En doe ynienen rommele it.

Ik waerd kel. Earst seach ik noch neat, dat op in buoi like; mar doe't ik de hân boppe de holle die, waerd ik wolken gewaer deun ûnder de sinne. Sokke buoijen sjocht men fakentiden net opkommen; mar ik hie daliks wol foar de geast, dat ik fuort moast, op slach! Ik draeide de tried hwat flechtich om 'e angel, pakte it pûdtsje mei fisk en sette útein. Ik hie lykwols amper in pear hûndert meter roun of dêr fordwoun de sinne al. En tagelyk foroare de hiele loft. Laeiblau hong nou it swurk yn it Súdwesten, it rommele al folle tichter by en de kij baltten. Ik switte as in otter en wilens dat ik roun tocht ik: dat rêdst net mear heite! It wie noch gâns

[p. 356]

in ein nei de barte; en doe't ik dêr wie en de holle omdraeide, seach ik it ljochtsjen. En ik seach ek, dat de boerepleatsen yn 'e fierte al yn 'e rein fordwoun wiene.

In wynfleach jage weagen oer it gêrs en yn 'e wjittering. Né, dat koe ik net mear rêdde. In amerij tocht ik der oan, om sa goed as it koe ûnder de barte to skûljen; mar doe foei myn each op it skieppehok. Dat wie myn útkomst! Hielendal droech soe it dêr wol net yn wêze, mar in pear drippen joech ik neat om. Ik sykhelle rommer en hie ynienen gjin haest mear. Swier waer haw ik nea net sa bang fan west. Ik seach hwat om my hinne. Nei it Súdwesten út hinge in wyt reingerdyn. Oan 'e oare kant wie de himel read en frjemd. De struwellen bûgden en swypken nou yn 'e wyn en der stiene koppen op 'e weagen. Ik koe de wjittering der amper mear fan. Dêr fierderop lei in boatsje, dat ik noch net sjoen hie. En efter hwat beammeguod yn 'e fierte seach ik nou ek in man weikommen, op in draef rinnend.

Op dat stuit foelen de earste drippen. Ik lei de angel en it pûdtsje mei fisk nêst it hok del en gyng ûnder de lege doar troch. Daliks derop boldere in fikse slach. Krekt op 'e tiid!

Doe 't de man der yn kaem, klettere de rein al op 'e pannen. Hy hie hurd roun, mar dochs noch in moaije snjit oer him hinne krige. Hy hime en doe't er goed en wol binnen wie, sei er in pear flokwurden. Ik seach earst net, hwa't it wie.

‘Middei,’ sei ik. ‘Jo hawwe al hwat hawn mar ik leau, it slimste komt noch.’ Ik wie noch mar amper útpraet of dêr ljochte it omraek en fuort dêrnei kaem in knetterjende slach.

‘O-o-o-!’ bearde de man, ‘hoe komt dit!’

Nou koe ik him ek. It wie in fiskerman en streuper, dy't hja Sytse Tigerkop neamden. Op in bêste namme lei er net. Ik murk dat hy bang wie en dat forwûndere my danich. Oars wied er nea bang.

‘It is út himsels komd; it sil ek wol wer út himsels ophâlde,’ sei ik.

‘Ja dû, dû hast maklik praten!’

Ik woe him freegje, hwerom't ik makliker praten hie as hy; mar der kaem ynienen sa'n tongerslach, dat er my dochs net forstien hie. It reinde nou dat it easde en it joech frijhwat in leven. Mar it lekte noch net.

[p. 357]

Ja, Sytse Tigerkop wie bang. ‘Ik gean der oan, ik gean der oan,’ jammere er.

Ik loek oan 'e skouders.

‘Der is gjin reden hwerom't jo der oan gean soene.’

‘Gjin reden, hen? Gjin reden, hen?’

En dêr ljochte en knettere it wer, dat it hwat raers wie.

‘It is op my bidoeld,’ rôp Sytse Tigerkop.

‘Man, hoe krije jo it yn 'e holle!’ rôp ik. Wy moasten roppe, oars koene wy mekoarren net forstean.

Bom, dêr kaem sa'n slach, dat sels ik der in bytsje kel fan waerd.

‘Dat is de wraek, dat is de wraek,’ raesde Sytse Tigerkop. It reinen waerd efkes hwat minder en ik hearde, dat er klappertoske.

Ik krige meilijen mei Sytse Tigerkop, dat oars sa'n helt wie; ik kloppe him op 't skouder as wied er in bang hynder.

Sytse Tigerkop seach my oan; - hwat in eagen!

‘Leaustû oan God? frege er.

Bom, alwer in baes tongerslach. It hok trille; it reinde ek wer mear en it bigoun nou dochs hwat to drippen yn it hok.

Hwat moast ik Sytse Tigerkop antwurdzje? Hy wie nou just net in man foar hwa't men jins hert bleatlei.

‘Och, der moat hast wol in oarsaek wêze fan alles. Men soe sizze, de dingen dy't barre, moatte dochs in bitsjutting ha.’ Mear sei ik net.

Hy knikte, Sytse Tigerkop; ik seach, dat syn hannen fûsten wiene, en hy klappertoske noch altiten.

‘Ja krekt, sa is 't. Soe God wraeknimme?’

Al wer sa'n nuvere fraech. Der stie ynienen allegearre fjûr foar de yngong en de tonger wie as in salvo gewearskotten.

‘Hy nimt wraek, Hy nimt wraek!’ hime Sytse.

‘Yn it Alde Testamint stiet wolris sokssahwat,’ sei ik.

Alwer in sé fan fjûr, alwer in koarte, skerpe slach en dêr efteroan in fûleindich âljen fan it fé.

Sytse syn troanje kaem ticht by mines.

‘Ik sil 't dy fortelle; dû moatst it witte. Dat doe mei Berend Jeltes, dat haw ik dien.’ Hy loek himsels oan it hier as in heale-wize. ‘Ik haw it dien, ik!’

[p. 358]

It gefal Berend Jeltes hie ik wol fan heard. Hy wie in kreas jongkeardel, Berend Jeltes, dêr't de froulju wakker smucht op hiene. Op in moarntiid nei in merkenacht lykwols wied er heal dea oan 'e kant fan 'e wei foun. De dokter ornearre, hja hiene him mei in kneppel op 'e holle slein, mar hysels wist neat mear fan it gefal to fortellen. Sûnt dy tiid wie Berend Jeltes oan ien kant forlamme en ried er yn in weintsje. De polysje hie de dieder nea fine kind.

‘Soa, ja,’ sei ik. ‘Dat docht my gjin nij.’ Ik forwûndere my der sels oer, hoe kalm as ik wie. It lekte nou frijhwat yn it hok.

Dêr ljochte it al wer en deun der efteroan de slach. It wie dochs wol tichteby. Rukte ik ek net hwat in skroeilucht?

De rein gyng oer yn heil. De stikken iis rattelen op 'e pannen. Sytse kromp yn mekoarren. Ik seach him fansiden oan. Syn troanje hie neat wreeds mear. De tiger wie in laem wurden, sa bang, sa nuet.

‘Ik roun him nei. Hy soe de fyts helje om Hinke Veldstra nei hûs ta to bringen. Dat gunde ik him net. Ik sloech him trije kear op 'e kop mei de boppe-ein fan in bamboe-stôk, dy't ik op 'e merk kocht hie. Gjin lûd hat er jown. Ik tocht dat er dea wie, en it koe my neat skele. Efkes letter wie ik wer op 'e seal. Nimmen hie my mist. Sa is it gien.’

Hy praette ticht by myn ear, hwant de heilstiennen sloegen in fûle roffel op it dak. It like nammers, dat de tongerslaggen hwat fierderôf wiene.

‘Dû witst it nou,’ sei Sytse. ‘As ik dea bin, dan witstû it.’

Hy swei en ik sei ek neat. De heil hâldde stadich wer op, mar it reinde stjelprich en it wie net maklik in plakje yn it hok to finen, dêr't men droech stean koe. Ik seach, dat it Sytse Tigerkop op 'e rêch dripte; mar hy like it net to fornimmen.

Noch in pear kear wiene der slaggen moai tichteby. Sytse Tigerkop hie de hannen foar de eagen. Mar it waerd dochs hwat ljochter yn 'e loft. En noch efkes letter, doe rommele it al folle fierder wei.

‘It sakket ôf,’ sei ik.

Doe pas die Sytse de hannen foar de eagen wei.

‘Soe it wier sa wêze? Bistû dêr wis fan?’

[p. 359]

‘Ik soe 't wol sizze. It reinen wurdt ek minder.’ It drippen yn it hok hâldde yndie hwat op.

It tongerjen klonk nou hol, sa fan fierrens, en ik seach dat Sytse syn hannen noch trillen. Hy sei neat.

It wie fris wurden. It waeide nou koel om ús hinne en ik knope myn boesgroentsje oan boppen ta ticht. Mar it waerd iderkear ljoch ter en der kaem in amerij, doe hâldde it tikjen fan 'e rein op 'e dakpannen hast op. Ik gyng der út en seach om it hok hinne nei it Westen. It wie ôfroun. De loft briek en ûnderop wie in ljochte streek. Sa daliks soene wy de sinne noch efkes sjen.

Doe't ik my omdraeide, stie Sytse efter my. Hy trille net mear, al wied er noch wol hwat wyt om 'e holle. Mar syn troanje hie wer dat wrede, dat tiger-eftige. Syn eagen makken my kel.

Frjemd, salang 't de buoi duorre hie, hie 'k gjin sekonde bang west. Ik hie sels meilijen field mei Sytse Tigerkop en him op 't skouder kloppe. Nou, nei de buoi, dy't geil en tsjok yn it Noardeasten ôfsakke, wie ik bang.

‘It is dien,’ sei ik. ‘Ik sil sjen, dat ik thúskom.’ Ik pakte myn angelstôk en soe mei faesje útein sette.

‘Hou,’ sei Sytse; ‘wachtsje efkes.’ Hy pakte my mei de iene hân by 't skouder en wiisde mei de oare nei it Westen.

‘Strak skynt de sinne wer.’

Ik trille. Nou trille ik.

‘Ik tink it ek,’ stammere ik. Hwerom liet Sytse my net los?

‘Stiet dat ek net yn 'e Bibel, dat de sinne skynt oer goeden en oer kweaden?’

‘Dat kin wol,’ sei ik.

Ja, hy hie nou wer in echte tigerkop. Hy glimke falsk.

‘Ik haw dy dat nou forteld. Mar as't der oer praetst, giest der oan. Dû bist de iennichste, dy't it wit, bûten mysels.’ Hy skodde my hinne en wer. ‘Ik wik dy, hâld dy de bek! Praet der net oer!’ Myn skouder knypte er hast fyn. ‘Silst der net oer prate?’

‘Mei gjin wurd!’ rôp ik. ‘Mei nimmen!’

‘Tink der om. Of it giet dy noch minder ôf as Berend Jeltes.’ Doe liet er my gean.

It hert kloppe my yn 'e kiel, doe't ik oer de barte stoep.

[p. 360]

Yn it lân lei in kou dea. Sa tichteby hie it west! Ik doarst earst net efterom to sjen. Ik hearde it holle lûd fan klompen yn it boat en dêrnei it rinkeljen fan it keatling. Noch efkes roun ik, ont ik by in hikke wie. Doe draeide ik my om. Dêr jinsen kloete Sytse Tigerkop troch de wjittering, mei moaije, igale slaggen. Mei gauwens fordwoun er efter de struwellen.

Ik fielde my forromme. Dat wie foarby. Mar hwer wie myn fisk, myn trije poun reafin?

Fan de alteraesje hie ik dy by it hok lizze litten. Mar it wie net sa fier, ik koe se noch wol efkes helje. Sytse wie dochs fuort. Ik sette de angel tsjin 'e hikke en roun op in draef troch it wiete lân by de deade kou lâns en oer de barte werom.

Lykwols, it wie omdôch. It pûdtsje mei fisk wie fordwoun.