De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 327]

Marten J. Brouwer:
Forrie oan astarte

Earlike kunstconfrontaesje ferget in minimum oan objectiviteit.

Guon minsken miene, dat oan it rjuchte contact mei kunstwurken erudysje en cultuerskiednisstúdzje foarôf gean moatte. Oaren forkeapje earst smaek en gewisse oan in bipaelde rjuchting yn it actuele aesthetyske moraeldomein. Wer oaren sykje it yn in objective noarmenbasis foar de ‘skientme’, om fan dêr út to rjuchtsjen oer de artistike producenten, lyk as ús leaven hear neffens Johannes rjuchtsje sil oer producenten èn consumenten by it lêste oardiel. Sa binne der tûzen manieren foar it publyk en binammen foar it prototype fan it publyk: de criticus, om himsels in hâlding to jaen by de kunstconsumpsje. Mar de tûzen-en-earste is de ienige oprjuchte: it kommen sa't men is, it jinsels gjin hâlding jaen dus.

Bitsjut dizze subjectiviteitstheory in sanctionnearing fan alle foaroardielen?

Foar bipaelde typen: ja. Der binne lju dy't sa fêstslime sitte, dat gjin guorgeldrankje it forhelpe kin. As sokke minsken dat dan mar wêze wolle, binne se de minsten lang ende lang noch net. Lit ús lykwols sa optimistysk wêze en forûnderstel dat party lju it net sa slim wei ha - sûnder nou fuortynienen to dwaen of't elkenien it kameleonformogen hat fan goede toanielspilers en Vestdijk-epigoanen. Dat slach kunstminners bikent dus kleur, mar is dêrom fuort noch net kleureblyn. Fangefolgen is it tige binijd nei oarmans útsjoch (en ynsjoch).

In goed kunstwurk rjuchtfeardiget tsjinoer syn publyk de sjenswize fan de kunstner.

Mei bihâld fan eigen ynstelling kin men yn in kunstwurk oarmans opfetting bisykje to bilibjen. As de kunstner him net speciael rjuchtet ta publyk fan eigen kleur, moat soks kinne, alteast foarsafier men net mei in mislearring to dwaen hat. Oer dit soarte mislearring kin dus eins allinne in oars-orien-tearre criticus mei rjucht en reden oan 't wurd.

[p. 328]

Fêsthâldend oan dizze theory weagje ik my oan 'e bioardieling fan in kunstwurk út in klimaet, dat my fier fan eigen is.

As der op it Fryske mêd hwat to rêdden is binne der altyd lju by oan 't swé slaen. Men kin dit oan agrarysk instinct taskriuwe; men kin it ek skouwe op rekken fan hyperchauvinistysk pathos. It resultaet bliuwt: it forsûpen fan de inkelde net-provinciale cultuermanifestaesjes yn de sé fan locael amusement.

It is spitich dat it romrofte Simson-barren op de wei fan provincialisme nei internationael cultuerpeil healwei stykjen bleaun is. Sûnder Delila en in inkelde oare tsjin dit swiere stik omtrint opwoechsen spiler tokoart to dwaen, kin men sizze dat op it Fean dit bewiisd is: amateurs kinne it faeks fier skoppe, mar fier genôch net. En itselde kin men, sûnder de Delila-episoade en in inkeld oar aspect fan it stik tokoart to dwaen, fan de skriuwer sizze, al biweecht dy him trochstrings op in frijhwat heger niveau.

Om misforstân foar to wêzen earst inkelde wurden oer de foarm fan dit drama.

Hwat lyrysk expressyformogen oangiet kin Simson skoan foar 't ljocht komme. De recensenten skine der sels hwat fan oerkrige to hawwen. Faeks docht by dizze taelvirtuositeiten de foarste side, der't gjin metrum to finen is, hwat stumperich oan, mar fierderop, binammen yn de lieten, is de taelfoarm masterlik. Oer de dramatisearring kin men slim sa optein wêze. Men soe hast fan in declamatorium prate kinne, wie it net dat inkelde hichtepunten it stik jit rêdde. Opmerklik is it dat, ôfsjoen fan de magnifike fynst fan de scène tusken Jona en de Filistyn yn it twade bidriuw, allinne de Delila-histoarje toaniel is, mar dan ek sok geraffineard geniael toaniel as men yn Fryslân selden sjocht.

Dit bringt ús fuortynienen ta des Pudels Kern: Schurer's opfetting fan Simson. Hwant ek qua ynhâld is de Delila-histoarje it meast suvere, forantwurde en djipgeande part fan dit trijelûk-stik.

Yndie, trije aspecten telt it drama. Dêr is de forsetshelt Simson, dy't nei jierren fan iensum terrorisme op 't lêst troch syn demonyske ûndergong syn folk ta de opstân bringt. Dêr

[p. 329]

is de heros Simson, dy't tûzen fijannen mei in ezelskakebien delhout, mar dy't rjuchtfeardige wurde wol as foarrinder fan de heilân Christus, dy't himsels oan it krús spikerje lit. En dêr is ek de leavjende Simson, dy't sà finzen is yn syn leafde foar Delila, dat er har syn djipst geheim iepenbieret om der troch ûnder to gean.

De striid fan Simson, dy't troch de oarlochsjierren in bisûndere klam krige foar de al foar dy tiid mei it concept pielende skriuwer, is forwoechsen ta in lange, machteleaze praterij. Faeks soe it mooglik wêze, in stik to componearjen oer dizze âldtestamentyske forsetshelt, dat it wòl die. In stik mei mear Dagon en minder Delila. In stik dat him net forlear yn tofolle bidoelingen.

Hwant Schurer lit in twade Simson yn dit drama omkuijerje, Simson de pro-Christus. Net allinne de officialia út 'e bibel moatte dizze oerienkomst biwize, lyk as it útleverjen fan Simson troch syn eigen folk oan 'e Filistinen, of it forrie fan Delila, dy't foar dizze prestaesje sulverlingen fortsjinnet. Schurer lit ek jit Kenaz de Judéër by it útleverjen fan Simson prate fan it offerdier dat troch syn dea, de dea fan it edelste en it bêste, syn folk rêdt; hy lit Simson, as de sterke man nei it forslaen fan de Filistinen útdroege fan toarst op 'e groun leit, útroppe: ‘Myn God, myn God, hwêrom forlietstû my?’ As de helt yn Delila's keamer finzen nommen wurdt, freget er har forwitend: ‘Forriedstû my, Delila, mei in pea?’ En as er dan fuortsleept is en Delila it bloedjild yn hannen hat, smyt se dat de ôfgeande foarsten nei mei de wanhoopsskreau: ‘Ik ha forret, forret ûnskuldich bloed!’ It wol my net oan, dat men dizze parallel úthâlde kin. It stik makket dat alteast net oannimlik. Is Simson yn djipste wêzen ek net krekt de antagonist fan Christus? Simson, de geweldige, de sinnelike, de wraeksuchtige - Christus, de warleaze, de geastlike, de genedige. Simson dy't syn útein fynt yn it forrieden fan syn ropping - Christus dy't syn ropping folbringt troch syn útein. Faeks sil men oankomme mei it sizzen, dat ek Simson troch syn dea de oerwinning bifocht. Mar hwat in ûnderskie tusken de spirituele oerwinning fan it krús en dizze éclatante oerwinning fan de opstân! Ommers, hiel Simsons libben wie ien gloede fan opstân, forset, terrorisme en extre-

[p. 330]

misme. Tink ris oan 'e rôfmoard op de tritich ûnskuldige Askeloniten. Mar yn it âlde testament bart dy wandie trochdat de Geast des Hearen oer him feardich waerd. Lykwols, dan is dizze âldtestamentyske Jahweh in god, dy't mei de fiskgod fan de katakomben in bidroefd bytsje út to stean hat, en nammers to mear mei de fiskgod fan de Filistinen, mei Dagon.

Né, dan de trageedzje tusken Simson en Delila! Net allinne de bou fan it stik is hjir fierwei bêst slagge, de hiele visy fan de dichter komt hjir op in heger plan. Prachtich is de majestueuze ûndergong skildere fan Simson, dy't syn ropping forriedt oan Astarte - en sublym is it tragyske lot werjown fan Delila, dy't Astarte forriedt oan har earsucht.

Dizze tredde Simsonfiguer is de ienige, dy't Schurer oan koe. Alles wiist dêrop.

En alles wiist der ek op, dat yn dit stik net Simson de greate forrieder fanwege Astarte is, en dat it ek net Delila is, dy't Astarte it djipst forriedt, mar Schurer. Schurer, dy't syn prachtige Astarte-trageedzje forret hat oan de sulveren skyn fan actualiteit en theology.

En dit forrie is fierwei it minst acceptabel.