De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 293]

Jeh. Koopmans:
De bycht

It hie faeks better west en swij oer alles hwat hjir neikomt, lyk as de forteller my sa ynmoedich frege foar syn dea. Faeks hie dat better west; lykwols, ik sil minder wêze as myn wurd en myn relaes dwaen om einlings en foargoed bifrijd to wêzen fan de binearing, dêr't dit witten my ynbrocht hat.

It wie in ûnlijige neidei yn 'e hjerst - de wyn rattele oan ien tried wei oan 'e blinen - dat ik opskrille fan 'e skil. In opslûpen jonge, de mûtse yn 'e hân, frege: ‘as dokter fuort eefkes op Hoytema State komme woe; de boer wie der min oan ta.’

Net om it ien of oar, mar ik mocht Meekma graech lije. Gauris plichte ik del to kommen en spylje in spultsje skaek mei de âld baes. It wie lykswol in gewiksten knaep en it mei my net heuge, dat ik it ea fan him woun ha. Ja dochs, ìen kear. Mar doe hiene wy beide to djip yn 'e romer sjoen...

Hawar, in hoartsje letter ried ik, fuortjage fan in njûre heilbui oer it bochtige binnendykje dàt út nei ‘Great Hoytema’ lyk as men yn dy kontrijen seit. De skimerjoun loek oer de einleaze romte en út en troch klonk de skreau fan in lette séfûgel boppe de stoarmwyn út. Mar kwealik wie yn 'e bidelte rjochts de machtige huzing to sjen, biskûl ûnder in mantel fan beammen, skier en âld. Yn it foarhûs baernde de lampe.

Hwat Meekma oerkaem wêze mocht?...

De âld hûshâldster die my op. Hja like my frijhwat oerstjûr ta en har forslach wie gau dien:

‘It is slim mei de boer, dokter. Fan 'e moarn ûnder melken is er der samar hinnesiigd en joun docht er sa frjemd...’

Ik strûpte myn wiete duffeltsje út en roun it frouminske efternei; hja teante de romme gong troch nei de pronkkeamer ta.

‘Hjir woed er lizze,’ lústere hja en liet my allinne yn it skraech forljochte fortrek. Bûtendoar bearde de wyn yn 'e

[p. 294]

beammen; hjir lykswol wie it smout en smûk. En eefkes tocht ik oan ús sellige skaekjounen; it woe my jit net oan, dat Meekma der sa min oan ta wie.

Mar doe hearde ik út it heal-iepene, tsjustere bedsteed wei in swier sykheljen, in suchtsjen as fan ien, dy't it net lang mear meitsje soe.

‘Jo siik, Meekma?’ frege ik sabeare fleurich en naem in sit foar it iepene doarke oer.

Heal yn 'e kjessens wei, de sliepmûtse djip yn 'e eagen, sa lei de oars sa warbere âlde boer foar my. Syn towrotten hannen leine houten en stiif op de bûnte biddeltekken.

Yn earsten miende ik, hy hie my net opmurken; mar doe lústere er:

‘'t Is mei my dien, dokter...’

‘Kom, kom, Meekma, Jo hawwe nea earder siik west, wol?’

Ik krige syn pols beet; swak en ûnwis, net to fornimmen hast sloech syn hert, en ik fielde wol, it soe net lang mear duorje, dit warbere libben. Mar jitris bisocht ik him moed yn to praten:

‘Jo moatte sa net, Meekma.’ En ik praette fan it foarjier, dat wer komme soe; en hy wie op 't lêst earst sawntich jier...

Mar hy andere, ik hoegde him neat wiis to meitsjen en in flauwe glim glied oer syn bienbitich antlit, dêr't it lampeljocht djippe tearen en fâlden op tekene. Eefkes wie der in frjemde stiltme tusken ús. De lampe raesde hearber. Yn 'e skoarstien bolderde de wyn. Ik fielde my lyts en ûnmachtich.

Doe lústere er wer:

‘Ik hie Jo hwat to sizzen, dokter,’ en hy seach tomûk nei de doar.

‘Ik haw it altyd foàr my houden; mar nou't ik hjir wei moat...’

Ik swei om him net fan 'e wize to bringen, hwant ik seach, hoe't er mei syn tinzen wraksele en wêzenleas foar him út stoarre. Mar hommels waerd er helder en stie him alles, sa't skynde, klear foar de geast.

‘Jo wisten, dokter, ik haw hjir net altyd boer west op “Great Hoytema”. Doe't ik hjir arbeider wie, sa'n fjirtich jier lyn, doe wie Gjalt Iges hjir baes. “Hoytema” skreau er

[p. 295]

him; in gewanten keardel mei in hurde kop en in dochter, hwat jonger as my.

Wy wienen alhiel ta elkoar biwend, Ulk en ik. As bern boarten wy al meielkoar en ik hâldde sà fan har, dat ik bistie it en freegje Gjalt Iges om har hân. Mar dy moanne noch waerd se fuortstjûrd nei in efterôfgat ta, nei in muoike fan har. “Om feilich to wêzen foar dyn healwizichheden,” sei har heit.

Sa hat er myn libben forgiftige, dokter. Dat haw ik him nea forjown! En dêrom bin ik op “Great Hoytema” bleaun al hie ik yn 't earst wol oanstriid en brui de bringst derhinne!’...

Doe swei er. Hy wie sjenber oandien. Syn meagere fingers tyspelen beverich oan it lekken om.

Hwat ik einliks nea freegje doard hie: hoe't er àl dy jierren âldfeint bleaun wie en libbe hie yn heechhertige ôfsûndering en iensumens, it waerd my nou dúdlik. Hwa sei ek hast, dat alles syn djippere oarsaek hie?...

Mar âlde Meekma forfette syn relaes, mei in triljende mar dochs jit kleare stimme:

‘Dat wie dat. Hja hat sont nea wer thús west, Ulkje. Né doch, ìen reis noch, mei de bigraffenis fan de frou, har mem. Se wie doe al jierren troud. Foar frou Hoytema kaem in oar, in hûshâldster, in glandige fodze, dy't nouris de boer, dan mìj wer to wille wie...

Al mei al brocht ús dit neijer: ìk doarst hwat mear foar master opslaen; Gjalt Iges moast him hwat ynbine... Sa ha wy jierren meielkoar oparbeide as kat en houn. Wy wiene elkoarren treast en elk wachte syn kâns om ta to slaen. En dy kâns kaem!’

Syn eagen fjurken eefkes. In bittere tear lei him om de mûle. Doe fear er stadich fuort:

‘Op in skiere winterdei barde it. Ik stie krekt to strontfeijen. Dêr smyt Lolk, de hûshâldster, de bûthusdoar op en ropt: ‘Toe gau, Foeke, gau!’

Ik skopte de klompen út en stoude har efternei. My tocht, der wie brân. Mar yn 'e koken seach ik it: dêr lei de boer oer de flier: dea!

Ik stie der nei to sjen, alhiel forslein. Net om Gjalt Iges,

[p. 296]

mar om mysèls. Hy wie myn wrake ûntkaem! En ìk hie sward him noch ienris to straffen foar hwat er my oandien hie...’

Wer kaem dy frjemde gloede yn syn eagen.

‘Ik haw nea sa min to sprekken west as op dat pas. Mar ik joech it net op! Wy bêdden it lyk yn it sydkeammerke hjirnêst; de doar skoattele ik ôf en ik tocht my wurch. Hwat der fan wurde soe, fan de pleats, fan ús beide, ik wist it net.

Mar doe, ynienen, hie 'k it foàr my, in divelsk plan.

Hoe't it krekt om en ta gie, wit ik net, mar Lolk hie ik wûndere gau woun...’

Ik seach, hoe't ûnder it praten wei in skamper, hatich glimke oer syn toarre lippen glied. Syn foarholle glânzge fan swit.

‘Hawar, tsjin 'e joun lei ik hjir, op dit selde sté, ûnder deselde tekkens op notaris to wachtsjen. Myn sliepmûtse hie 'k djip yn 'e eagen lutsen; ien fan 'e doarkes hie ik ta.

En sa haw ik op him wachte. In healûre? In ûre? Ik wit it net. Ik switte fan binaudens, mar Lolk wie al ûnderweis nei notaris ta. Der wie neat mear oan to dwaen!’

Wilens wie syn praet lûder en lûder wurden. It swit roun him ûnder de sloppe sliepmûtse wei en út en troch taestte er nei syn meagere hals.

Ik rikte him it drinkensglês oer dat op 'e tafel stie en holp him hwat.

‘Jo moatte Jo hwat deljaen, Meekma. Dit kìn sa net.’

Mar hy die 't him net oan tiid en bigoun wer, dreaun fan in faeije eangstme de ein fan syn bycht net to heljen.

‘Tsjin 'e joun kaem er, notaris. Hy gyng sitten, dêr 't Jo nou sitte en frege, hoe't it mei my wie. It wie in skriklik skoft! De bangens bineare my sà, dat it my hast boppe de macht gie. Myn stim beve as fan in âld man, mar ear 't ik it wist wie it dien: it hiele bidriuw hie ik formakke oan Foeke Meinderts Meekma, ‘mijn trouwen arbeider’... en notaris en dy setten ôf as hie it de gewoanste saek fan 'e wrâld west; de gewoanste saek fan 'e wrâld...

De oare deis wist de hiele buorren al to fortellen, âlde Gjalt Iges wie dy nacht stoarn. De earste, hwa't ik it nijs forhelle hie, wie Sake molkrider; dy kaem krekt oanriden,

[p. 297]

doe't ik de bossen oan 'e dyk sette. Safier gie alles goed; mar...’

Hjir swei de âld man. Skamme er him om it ien of oar? Of wied er oan ein?

‘It hat net bjustere moai fan my west, mar Lolk hie 'k gjin wurd oer rept. Wy wiene ôfpraet, ik soe har yn it testemint bitinke...

It hat my faek bigreate; it earme sloof, se hie sa gysten net wêze moatten. Ik hie it sa net bidoeld.’

Wer bleau er yn syn forhael stykjen, mar ik murk it net. Dit alles forbjustere my sá, dat ik it skraech leauwe koe en it jit net rjocht fette.

‘Hoe miene Jo dat, Meekma?’ frege ik.

Mar hy hearde it net. It stoareagjen wie strakker wurden en de pols wie o sa swak. Eefkes miende ik, dat alles foarby wie.

It lampeljocht mindere; de stoarm boaze oan. Hwat wie it, dat my oan dizze âlde man boun?

Meilijen allinne?

In klok yn 'e gong sloech âlve.

Frjemd, hoe taei dit libben wie; hwant dêr skrille er wer op as út in lichte sliep. Ik joech him jitris hwat drinken en doe, stadichoan, forfette er syn forhael mei in wissens, dy't my frjemd oankaem op sa'n stuit.

‘De deis nei de bigraffenis waerd it testemint tofoarenlêzen. Ik wie gjin heal minske mear. Ik fielde, hoe't eltsenien my oanseach; hoe't se my faeks trochhawwe soene, ien foar ien...

Doe't alles birêdden wie, wie 'k siik fan binaudens. Lolk wie troch alles hinne, doe't se murk, dat ik har bidragen hie. It hat my in opskuor west, ôfgryslik.

Wy moasten foar it rjocht, mar kamen fuort wer frij, mei't men gjin biwiis hie. Lolk waerd sont neipiuwd en útgniisd, hwant de hiele buorren wie op myn hân. Hja rekke álhiel yn 'e ûnderwâl en stoar in jiermennich lyn fan klearebare earmoed... ‘Fize Lolk’ fan 'e Feartstege, ha Jo har noch kennen, dokter?’

Yndied, ik hie har jit kennen; in griis frouminske, roungear en âld foar har jierren. ‘Fize Lolk’, stoarn as in houn, forgetten fan 'e wrâld...

[p. 298]

Wy sweijen beide. Bûtendoar raesde jit altyd de wyn en rattele forwoeden oan finsters en blinen. Ik huvere; it wie kâld yn 'e keamer.

‘Ik hie har forjeffenis freegje wold, mar ik kóé net; foar it doarp oer net. En faeks wie ik ek to greatsk om it to dwaen, mar ienris haw ik de lytsfeint in slinger oan 'e earen jown, om't er ‘fize Lolk’ sei...’

Doe waerd o sa hoeden de doar opdien en kaem it freegjende antlit fan de hûshâldster om 'e hoeke. Ik sei har, se koe wol bliuwe en meì bigoun er wer to praten, de âld boer, stjitterich en langer net to bigripen. Ik hearde nammen as Ulk en Gjalt Iges, mar Lolk fierwei meast.

Doe, ynienen, gie him in lichte gril oer de lea en syn holle foel mei in snok fansiden. Noch ûnforhoeds wie de dea kaem en spraette in wale fan forjitnis oer dit iensume, fan hate forgiftige libben.

Dy nachts kaem ik wiet en ûngedien thús, lyk as wol faker. Sûnt dy nacht lykwols is der eat yn my foroare: ik bin in twivelder wurden. Ik bin bigoun my ôf to freegjen of 't alle libben net in syktme is, in soarte fan forgiftiging dêr't mar ien genêzing foar bistiet: de genêzing dy't ik as dokter ont it lêst ta bistriid.

Gjalt Iges is genêzen. God meije him genedich wêze en ús, earme sûnders, allegearre...