De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 225]

[Nummer 8]

Sjoerd Leiker:
Kartoes

Hwa't De Sweach ken moat ek dat byldtsje kenne fan in lyts neaken bern op in fisk dat earne yn 'e bosk stiet en dat dêr delsetten is fan Kartoes, de man dy't as in dolfyn yn it libben hinne en wersprong en mear yn Parys siet as yn De Sweach. Hy koe de bosken allinnich mar by tsjuster, dêr't, tink ik, mar in inkelde Sweachster him yn moete hat, sadet der gjin klear byld mear fan him hinget yn de Sweach en omkriten. Hy wie de biwenner fan it altiten tichte Klokhûs, goed forstien: de biwenner dy't altiten op reis wie. Mar trije nachten yn it jier h^aldde er sa'n bytsje thús ta. Twa fan dy trije nachten siet er oer jild to praten mei ien dy't yn it Hûs-mei-de-kleare-koppen wenne. En dan wie er in man, klaeid yn in rutermantel en mei in swarte flambard; sa'n romantysk, Spaensk hear dêr't de Sweachsters oerdei fêst om gnyske hiene, mar by nacht wurdt sa'n figuer wol oannimlik, like goed as de divel sels.

Ik leau lykwols dat in Sweachster nea mear fan him sein hat as: Ik haw in forskining hawn. Dat is al hiel hwat, mar it is nammers de man sels net. Net ien kaem op it idé dat er Kartoes sjoen hie. Nou dan, ik haw him sjoen yn dy foar it forhael jit iepen tredde nacht. Ik stie op in tsjustere joun bisiden de wei om paed to jaen oan twa greate tichte weinen, elts mei in span fan fjouwer hynders, en makke it mei dat de lêste wein malheur krige. Dat is to sizzen, it linnens gerdyn fan dy wein waeide op en mei in flap ljocht fan in stoarmlantearne foei der in neakene faem op 'e wei. In readige tekken wyndere har efternei.

Ik stie to triljen op myn skonken, ik woe dat frou-minske helpe en doe waerd ik mei oppakt en yn 'e wein smiten. Doe't ik om my hinne seach murk ik dat ik yn 'e hel wie. Foar my oer siet de divel mei in swarte kape op 'e holle en hoarnen dêr dwers troch hinne. Njonken him en njonken my sieten en

[p. 226]

leine neakene jong-fammen, heal yn tekkens of foar in kwart of foar neat, in pear mei greate wjokken op 'e rêch. Der waerd troch dy ingels - fallene ingels fansels - tige gnyske en praet yn it Frânsk.

Ik hie altiten wol tocht dat Frânsk yn 'e hel de tael wie en fielde my net to plak, mar doe stiek de divel my de hân ta en sei: - ‘Jo binne ek let by de wei, mar hawar, omstippers en strúnders hawwe myn sympathy, ik siz goe-joun en hjit jo wolkom yn ús theater.’ Dat wie Frysk en op in raer plak dochs it hertlik wurd.

- ‘Myn namme is Kartoes,’ sie er doe, ‘dit is in wein mei froufolk en fannacht haw'wy feest. Jo sille der wol neat op tsjin hawwe om mei to dwaen.’

Under syn waerme wurden raende de hel wei as snie foar de sinne. Ik sei: - ‘Ik bin jins man, jo meije my hawwe.’

- ‘Ja, nou moast ik eins in hanneltsje opsette om jins siel,’ sei er divelsk. Hy tocht efkes nei.

- ‘Jow my earst jins namme,’ sei er.

Ik hie tige muoite om út de wurden to kommen, hwant der hinge my al in ingel om 'e hals. Ik sei: - ‘Stil nou mar, aensens, leave’ - tsjin dy faem dy't dêr neat fan begriep - en doe myn namme dy't troch Kartoes opfette waerd as Goede Bijker.

- ‘Skoan,’ sei Kartoes, ‘hwat goed is moat goed bliuwe, jo sille fannacht by de doar stean yn in apepakje om to bihinderjen dat dy forkearde froulju it goede doarp ynrinne en myn namme yn opspraek bringe. Ik haw, al bin ik dan in forkearden-ien, dochs in steat op to hâlden. Hwat josels de oaremoarns sizze wolle moatte jo sels witte. In eed sil ik net fan jo fergje hwant it sil der sa raer om wei gean fannacht dat eltse siel dy't it neifortelle wol, aventûret foar gek forsliten to wurden.

En doe wiene wy by it Klokhûs. Kartoes sels soarge foar it fel fan in sjimpansé en dêr moast ik yn.

Ik sil net sizze hwat der allegearre bard is, mar ik mei hjir net forswije dat ik de oare moarns oan 'e kant fan 'e wei stie en dat ik it âld hynder fan de karrider, in ierebitiid man, op 'e rin jage ha; dat ik doe sels fan 'e weromstuit ek hakken opnaem en dat ik ien dei as in wylde aep yn 'e bosken libbe ha.

[p. 227]

It hat lang duorre foardat ik wer in reedlik en seedlik minske wie.

Dat wie Kartoes, dat is to sizzen: hy wie de ûnseedlikens sels.

Sa'n man moat it fansels raer forgean. Ja, dat tinke jimme, mar lit my al fêst efkes optekenje dat hy heechste ridder wie yn it Legioen fan Eare. Dy minsken mei in heap barre, sels yn it ûnseedlike.

Ik haw sûnt dy tiid altiten longerjend útsjoen nei in nije joune mei Kartoes. Ik haw der tsien jier op wachtsje moatten en doe kamen op in nacht wer de weinen mei it dûbelde span. Der foel gjin faem út 'e lêste wein, mar dat hoegde ek net, ik koe ommers de ynhâld wol.

Doe't ik de holle ûnder it linnen hie seach ik Kartoes. Hy wie allinnich en hy wie in âld man, griis en útdroege, in lytse boarger yn in brún pak, in âld hearke mei in stôk tusken de knibbels en in burdtsje om syn gefoelich triljende mûle.

Foar syn fuotten lei in ding of in minske ûnder in sniewyt lekken, dêr't jit de tearen ynsieten dy't in apart soarte frou, ien mei soarch en omtinken, der yn strutsen hie.

Kartoes is Kartoes net mear, tocht ik.

Hy glimke in bytsje doe't er my seach. Ik hie mar wrotten om yn 'e wein to kommen. Ik wie myn apelinigens út myn feintejierren foargoed kwyt, mar hwa't ta aep makke is, sil aep bliuwe, moat Kartoes doe wol tocht hawwe.

- ‘Goede Bijker,’ sei er, ‘binne jo dat, man. Kom der yn. Ik wol fannacht in byld ûntbleatsje. Jo komme my krekt fan pas en moatte dizze reis dan mar it publyk wêze.’

Syn near en brutsen lûd sloech alle blidens yn my del.

- ‘Wy minsken, Goede,’ forfolge Kartoes, ‘wy binne op 'e ein dochs allegearre ta weismiten keard. Jo lykje nou mear op in aep as tsien jier lyn yn dat fel. Jo binne ûtdroege en hwer komt dat fan? Jo hawwe sûpt. En hwerom hawwe jo sûpt? Om de tiid to koartsjen. En hwerom wolle jo de tiid koartsje? Om't jo miene dat jo hwat op 'e tiid ynrinne kinne. En hwerom wolle jo hwat op 'e tiid ynrinne? Om mear tiid to hawwen foar dat hoartsje dêr't it lok yn spilet. Jo binne al

[p. 228]

krektlyk as ik in dichter wurden, Goede, en dat makket jo tragysk. Ik hie by dat ûntbleatsjen leaver in filosoof hawn,’ sei er drôf.

Wy rieden syn hûs foarby en gyngen fier de bosk yn.

- ‘Hwer hawwe jo it apefel litten?’ frege Kartoes nei in lange stilte.

- ‘Op 'e souder,’ sei ik forslein.

Hy skodholle. - ‘Dêr siet it yn.’

- ‘Hwat siet dêr yn?’

- ‘It filosofyske.’

Yn 'e bosk haw'wy doe dat byldtsje delset. De fuorlju fan de weinen moasten de lampen heechhâlde. En doe naem Kartoes de garibaldi fan 'e holle en spriek dizze koarte rede út: - ‘Ofstoarne femylje en freonen’ - en mei in knikje tsjin my: - ‘rju achte publyk, hjir fart myn sûndich libben as in lyts bern op in fisk de iensume bosken yn. Ik haw it sein.’

Hy knikte my ta en joech my de hân.

In jier letter is hy yn Parys mei militaire eare bigroeven. Ik krige in greate roukaert en op it Hûs-mei-de-kleare-koppen hawwe hja ek ien krige. Der stie op: - Ik leau, dat ik der west haw, Kartoes.