De Tsjerne. Jaargang 2

A. Kornelis:
Jan Lindeman
komponist fan ‘It Heitelân’
(11 Maert 1863-28 April 1936)

‘It Heitelân’ is ien fan de meast eigene Fryske lieten. As wij ús yn in offysjele tear hâlde moatte, sjonge wij it ‘Frysk bloed’, mar komt it hert der oan to pas, dan is it: ‘Dêr't de dyk it lân omklammet’. Oer de komponist fan dat liet, in forgetten feguer suver, (‘Fryslân sjongt!’ neamt bg. syn berte- en stjerdata net) jowt A. Kornelis yn ûndersteand artikeltsje inkelde libbensbisûnderheden.

De famylje Lindeman fine wij earst yn it lân fan Heusden, letter to Rotterdam en dan to Ljouwert en Snits. Otto Lindeman wie yn syn tiid in net ûnbikend Snitser muzykmaster, tige thús op piano, fioele en klarinet, kapelmaster fan it muzykkorps fan de tsjinstdwaende skutterije (Paul Gaillard soe letter syn opfolger wurde) en oargelist fan 'e Formoanje (1863-1870). Efkes wennet Otto Lindeman mei syn frou Minke Osinga, to Akkrum, dêr't 11 Maert 1863 de soan Jan berne wurdt.

Jan leart ta ûnderwizer, wurdt yn 1879 kwekeling, yn 1881 skoalmaster en hellet letter noch haedakte en wiskunde-akte en in sjongdiploma. Hij wie yn Snits in man fan oansjen, dy't folle lieding joech. Ont 1924 ta wied er skoalmaster, tusken 1912 en '19 learer oan 'e Noarmaelskoalle, tusken 1910 en '22 skriuwer fan de ‘Kamer van Koophandel en Fabrieken’, tusken 1 Maeije 1893 en 1 Jannewaris 1934 oargelist oan 'e Formoanje, tusken 1891 en 1924 beijaerdier (de lêste seis jier lykwols as wachtjilder, meidat de Snitsers yn 1918 de klokken

[p. 223]

út 'e toer hellen en forkeapje woene, yn forbân mei de hege metaelprizen, in foarm fan ôfbraek dêr't Lindeman him tige tsjin forsetten hat).

De doedestiid goed forneamde toaniel- en resitearforiening ‘Ons Genoegen’ hie Lindeman ta direkteur. Gauris kaem hij ek foar it fuotljocht mei syn partikuliere sjongklassen en mei de heechste klassen fan syn skoalle, om dan sjongspullen op to fieren, lyk as Assepoes, Sneeuwwitje, Blauwbaard, Michiel de Ruyter.

Foar de koaren dêr't er dirigent fan wie, biwurke hij mennich moai âld Nederlânsk of Flaemsk liet fjouwerstimmich. Foar de útjower De Liefde to Utert, dy't om 'e fjirtjen dagen mei in nij muzyknûmer kaem, skreau Lindeman gauris in stikje, b.g. in piano-arrangemint fan ‘Faust’, in ‘Bolero’ foar piston en piano ensafh. Oars is der fan syn wurk omtrint neat útjown. Wol útfierd. Syn gelegenheitsmarsen, de kantate ‘De Starrenhemel’ op tekst fan Hiër. van Alphen, de troch himsels ynstremintearre âlde en nije komposysjes foar syn ‘strijkje’ Polyhymnia etc.

Lindeman wie in man fan syn tiid. Hij siet tige yn 'e learlingen (piano en oargel) en hâldde de goaden heech fan dy skynber probleemleaze dagen, de greaten: Mozart, Beethoven, Haydn, Schubert, Mendelssohn, Chopin en Tschaikowsky, sawol as de lytsen: Strausz, Lanner, Waldteufel, en de komponisten fan de Frânske opéra-comique.

Yn 1898 kaem Lindeman mei twa moaije gelegenheitslieten foar de kroaningsfeesten to Snits. Ien hjirfan is ‘Nêerlands Volkslied’ dat op oranjepapierkes printe waerd en sa forspraet. Op gâns skoallen waerd it songen, ek (b.g. to Snits) jierren letter noch. Oan 'e Keninginne stjûrde Lindeman twa exemplaren en it die him goed, letter út it partekulier-kabinet tankbrief Nû. 1 to krijen.

De auteursrjochten op 'e melodij fan 'e gelegenheitslieten hie Lindeman, nef fens de âlde wet, forsikere. Letter koft R. van der Velde to Ljouwert in permisje om de melodij to printsjen. Hjirtroch koe it net opnommen wurde yn Nederlânske bondels, lyk as ‘Kun je nog zingen’ en dêr hie oars wol kâns op west, meidat ‘Neerlands Volkslied’ yn wearde fier útgyng boppe it gewoane gelegenheitsliet.

[p. 224]

Dat de wize doe brûkt waerd foar ‘It Heitelân’, wie Lindeman tige nei't sin. Hij praette sels ornaris Hollânsk, mar forsmiet it Frysk net, hij mocht syn folk b.g. graech ris foarlêze út 'e ‘Rimen en Teltsjes’.

De korrespondinsje tusken Lindeman en Jan Linses van der Burg, de dichter fan it Heitelân, is spitigernôch net biwarre bleaun. Van der Burg wenne doedestiids op in pleats to Makkum ûnder Boazum, en sil faeks kunde hawn ha oan ‘Neerlands Volkslied’. De wurden dêrfan binne fan S. de Wolff, hwaens folk in lapkewinkel hie oan it Skiepmerkeplein to Snits. De tekstdichter libbet noch, hij wie yn Hollân bikend om syn stúdzjes oer Steatshúshâldkunde, mar mear noch as Sam de Wolff, foarman fan 'e âlde S.D.A.P.

It is nijsgjirrich om de tekst fan syn liet ‘Waar de duinenrij de waat'ren / Van de Noordzee bruisen doet’ mei de slotrigel ‘Daar is't dierb're Vaderland’ ris njonken de tekst fan ‘It Heitelân’ to lizzen, dat, lyk as bikend is, yn earste lêzing gâns oars wie as yn dy fan nou.

‘It Heitelân’ is in greate konkurrint wurden foar it âlde ‘Frysk bloed’, en dat net sûnder reden. Eins hie it al lang it plak fan dat taeije, mar ûneigene en ûnfryske ‘Frysk bloed’ ynnimme moatten. Dizze beide lieten steane foar inoar oer as it stoere, drege ‘Wilhelmus’ en it platte priisfraechprodukt ‘Wien Neerlands bloed’.

In folksliet is nou ienris it resultaet fan in nasjonale spanning en hwat mear as in aerdichheit. Dat skynt men yn 'e tiden fan Dr. Eeltsje en Pa Tollens sasear net foar't forstân hawn to hawwen.