De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 200]

Willem Zonderland:
Bernard Smilde

‘It heechste is, God neijer to kommen as de minsken, om fan dit stânpunt út wei de strielen fan de Godheit ûnder it minskdom to forsprieden’.
(Ludwig van Beethoven).

Bernard Smilde hat mei guon Fryske komponisten mien dat it allegear hwat rimpen en maklik giet. Der is gjin tiid genôch foar de bisinking, dat dochs sa tige nedich is. Amper is in wurk ré of útfiering stiet foar de doar. Dizze methoade is net yn it bilang fan Fryslân en net yn dat fan de komponist sels.

Mannich komponist hat der west (Franz Schubert b.g.), dy't gâns fan syn komposysjes nea heard hat. Hwat dit oanbilanget is Smilde der better oan ta. Yn oar opsicht is syn libben net sûnder skaden en fâlden, en earlik sein, hij is ús dêr net minder om. In komponist kin allinne dàn it heechste en geefste jaen, as hij wit hwat striid en toloarstelling is, en de earnst fan it libben yn hiele djipte kennen en forstean leard hat.

Jong as er is, kin Smilde al great gean op in earfolle steat fan tsjinst. Sa draecht b.g. syn 14de kantate it opusnûmer 57. Dat bitsjut dus in rige fan 57 wurken, great en lyts. Respektabel is dit oantal binammen as men wit, dat Smilde ek noch theology studearret.

Oan 'e oare kant hat dit greate oeuvre yn koarte tiid ek syn biswieren. Wis, ek komponisten as Händel, Mozart en Schubert wurken yn in forbjusterjend tempo, mar dizzen hearden ta de greatste genyën en boppedat moat sein wurde dat ek fan dizze greatmasters guon wurken de spoaren fan to greate rimpenens drage.

Alhoewol 't spitigernôch lang net alle wurk fan Smilde yn myn bisit is, fait út itjinge ik al ha, oan to nimmen, dat it, bihâldens in lytse útsûndering, religieus fan aerd is. Sa't skynt lûkt dat him it measte, en dêr moat men oprjocht bliid om

[p. 201]

wêze. Nammers, as it nypt, is de wijde muzyk it heechste en djipste dat de minske skeppe kin. Sa heart de wijde muzyk alteast to wêzen. Is hja dit yndie, dan is muzyk bidden yn heechste foarm.

Alderearst wolle wij Smilde syn 14de kantate ‘Nu zegeviert de Zoon van God’, foar baritonsolo, koar, 2 fluiten, 2 hobo's, fagot en strykorkest ris bisjen. Fuortdaliks treft it bihelprige yn 'e ynstremintaesje: sa ynstremintearret men bij foarkar net. De iderkear werkommende tertse-gongen fan fluiten en hobo's, faek stipe fan steande trijeklanken en sextakkoarden, binne net botte bilangryk en wize grif net op in kundige en erfaren hân. Ek it gearfoegjen yn partituerfoarm fan 1ste fioele, 2de fioele en alt op ien balke is net neffens wizânsje. Slimmer is, dat men de notaesje hjir en dêr fout neame kin. Blykber moatte hjir en dêr de strikers triolen yn forbreding spylje, mar dan moatte dy net notearre as in achtste mei in sechstjende, mar as in kwart mei in achtste, oerboun mei in bôchje en it sifer 3. Wol men gjin triolen, dan heart efter eltse achtste in stip to stean.

Dizze krityske opmerkingen slane binammen op it earste koar. As gehiel is yndie de ynstremintaesje it swakke punt. Gâns better is it mei it vokale diel, dat op in heech peil stiet. Foars en jubeljend is it earste koar. Ek it twade koar, greatdiels fugatysk opset, hat gâns goeds, al kloppet alles technysk net alhiel. Wol knap, mar net geef. Dit jildt ek foar it slot, it halleluja-koar, dat oars in strieljend bislút foarmet.

Smilde syn 13de kantate ‘Omheech, o poarten, heevje 't haed!’ foar bariton-solo en koar mei fioele en oargelbigelieding, is as gehiel gâns better slagge. Ek yn dizze kantate wurde polyphony en homophony troch elkoar mongen. It koar lit him yn't bigjin yn in fugatysk diel en oan 'e ein yn in korael hearre. Smilde jowt hjir wol it bêste dat er to jaen hat. Ek de vokale en ynstremintale soli moatte priizge wurde. Alles bij elkoar in wurk mei gâns moaije dingen.

In stap omleech geane wij wer mei Smilde syn 3de kantate: ‘Die in de schuilplaats’ (Psalm 91). De hiele opset is sa biskieden, dat men eins fan in kantate net sprekke kin, alles is like ienfâldich fan struktuer. It ynstremintale part bistiet út strykkwintet, twa fluiten en oargel, wyls it vokale part foarme

[p. 202]

wurdt troch bariton-soli en in korael foar it koar. folle is fan dit biskieden bigjin ek al net to sizzen.

Heger stiet de 6de kantate: ‘Wees gegroet, gij eersteling der dagen’ foar strykorkest, twa fluiten, twa hobo's, twa hoarns, trompet, oargel, koar, chorus puerorum, sopraen-, alt-, tenor- en bassoli. It swiertepunt leit ek hjir yn it vokale. De koralen b.g. binne juwieltsjes fan devote stimming. Ek yn harmoanysk opsicht binne hja tige de moeite wurdich. De koaren binne, alhoewol technysk net altyd like geef, knap fan konsepsje. In bisûndere útwurking hawwe de koardielen dy't kombinearre binne mei it solo-kwartet. Dizze kantate jowt de stimming faken tige goed wer en sil, as er goed útfierd wurdt, sûnder mis yndruk meitsje.

Fan Smilde syn ‘Passio Domini Nostri Jesu Christi secundum Lucam’ haw ik allinnich de pianopartij. Sadwaende is it net mooglik en sprek oer dit wurk in oardiel út, dêrta is it byld to ûnfolslein. Ek fan de 11de kantate ‘In sterke fêsting is ús God’, foar sopraen- en bariton-solo, koar, fluiten, hamboaijen, fioelen, bassen en oargel, in wurk, dêr't it korael in wichtich plak ynnimt en dat ienfâldich fan opset is, haw ik allinne de koarstimmen yn hannen krije kind. Dit vokale diel jowt dan ek to min hâldfêst om der in oardiel op to jaen.

Foar mij lizze noch in pear komposysjes foar mingd koar à cappella. Alderearst soe ik it omtinken freegje wolle foar ‘Hjerst’, in koarwurk mei skoandere kwaliteiten, mar ek hjir en dêr minder goede: Smilde rekkenet wolris hwat to min mei de praktyk: min to treffen yntervallen, minder gelokkige modulaesjes, noch al hwat chromatyske passaezjes sille de útfiering fan dit wurk sachts yn 'e wei stean, al hoe tige it dy ek wurdich is.

Ek Smilde syn ‘Pax Vobiscum’ modulearret noch al hwat en is net frij fan chromatyk. Al is 't net ienfâldich fan trochwurking, dit wurk freget technysk sa folle net. Minder goed útfallen is bij mij Psalm 23. It kin wêze dat in útfiering myn oardiel forsêftsje soe, mar to oardieljen nei it klankbyld leau ik net, dat it risseltaet tafalle sil. Ek al mei troch it net botte soepele rhythme liket it gehiel mij hwat stiif en stroef ta. Smilde syn koarbiwurking fan ‘Ick wil mi gaen vertroosten’, in âld-Nederlânsk liet op wurden fan pater Brugman, âlde wyn

[p. 203]

yn in nij fet dus, moat qua biwurking tige priizge wurde. De harmoanisaesje fait op troch rykdom fan kleurkontrasten. Lykwols: past dizze rykdom bij san simpele melody?

Piter Jelles sil wol nea dreame kind ha dat syn ‘Widzesang’ noch ris yn in tsjerke-toanljedder (mixolydysk) foar koar skreaun wurde soe. Smilde hat dit fortoand en tige fortsjinstlik. It is in ienfâldich en melodieus koarliet, dat fêst it printsjen wurdich is. Heger easken stelt Smilde syn harmonisaesje foar mingd koar fan it yn it Frysk oersette Krystliet ‘Comt wilt u spoeden nae Bethlehem’ (‘Gean hastich hinne nei Bethlehim’), it bêste neffens mij ont foar it frouljuskoar. Dat mist faken de logika. Ek de tredde strophe bifettet neist goede ek minder goede dingen. In omwurking soe it grif ton goede komme.

Yn Bernard Smilde hawwe wij in Fryske komponist, dy't binammen op it gebiet fan it religieuze koarliet al hiel hwat goeds brocht hat, en fan hwa't men foar de takomst noch hiel hwat forwachtsje kin. Binammen sil dit sa wêze, as it him slagget om in eigen wei tot finen en mear oarspronklik to wêzen. As hy yn 'e goede banen hâlden wurdt, biedt syn oanberne muzikale bigaefdens greate mooglikheden.

Wurken fan Bernard Smilde

A.	Foar solo-stimmen, koar, orkest en oargel: ‘Odusseus' Thuiskomst’ (Holl. tekst). Lucas-Passy (Latijn). 15 Kantates. Nû. 1 en 2 Latynske tekst, 3, 5, 6, 9, 14 en 15 Holl. tekst, 7, 8, 11 Fryske tekst, 4, 10, 12 en 13 Frysk èn Holl. ‘It blide Boadskip’ (Krystoratorium).
B.	Foar Koar à cappella: Latyn: Salve Caput Cruentatum. Frysk: Trije Psalm-motetten (Ps. 23, 92 en 121). Widzesang (Piter Jelles). Pax vobiscum (F. Schurer). Krystsang. Hjerst. Sang fan 'e Hoeders. Holl.: Ic wil mi gaen vertroosten. Christus is opgestanden. Die drie en dertig jaar (G. Gezelle).
C.	Foar sjongstim mei bigelieding: Lieten op ûnderskate Fryske en Hollânske teksten.