De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 187]

Willem Zonderland:
Jan Slofstra

‘Ik kin mij gjin edeler doel tinke, as bijhwannear't immen der op út is, syn heitelân yn syn eigen tael muzyk to jaen.’
(Felix Mendelssohn-Bartholdy).

Dy't yn it muzikael Jeruzalim net frjemd is, wit mar al to skoan dat ornaris it paed fan in kunstner net fuortdaliks oer roazen giet. Der binne wis wol inkelde útsûnderingen, mar men kin se telle. It tal skeppende en wer-skeppende kunstners dat ûnder de bihyplikste omstannichheden libbe en arbeide hat, is great. Faken binne it de greatsten ûnder de greaten dy't pleage waerden fan leed en soargen en miskien binammen dêrtroch de moaiste en geefste wurken skepen hawwe en de heechste en djipste kunst jown.

Om ús to hâlden oan de toankunst, dan tinke wij oan in W.A. Mozart, in Joh. Seb. Bach, in Franz Schubert en, om tichter by honk to bliuwen, in Alphons Diepenbrock, in Dirk Schäfer en in Willem Pijper. De trije lêstneamde Nederlânske feguren hawwe oan de lea ûnderfoun hwat it sizze wol in eigen wei yn to gean en der in eigen miening op nei to hâlden. Harren libben lang gyngen hja rjocht troch sé. Fan konsessys oan it publyk woene hja gjin praet hearre. Minsken út ien stik as hja wiene, bleauwen hja, ûnder alle omstannichheden harsels. Hja komponearren sa as hja mienden dat hja komponearje moasten. Foar guodkeape suksessen bleaune hja ûngefoelich. En omt hja allinnich to seil gyngen op harren sterkûntwikkele selskrityk, waerden hja bij har libben to min bigrepen en wurdearre. Hja fielden har, en fral bij de neist in skoft forstoarne Willem Pijper wie dit it gefal, aloan iensumer wurden.

As wij sa ris, nei al de jierren dat wij ús tinten yn Fryslân opslein hawwe, om ús hinne sjogge, dan komme wij hoe langer hoe mear ta de konklúzje dat it hjir hwat tige maklik giet. Men komt hjir faken ryklik gau foar it fuotljocht. Dit is it gefal mei de skeppende, like goed as mei de wer-skeppende kunst. Binammen is dit it gefal bijhwannear't der in spesifyk

[p. 188]

Frysk kleurke oan de saek sit. Fakentiden moat dan de flage de lading dekke. Dat is tige spitich, hwant sadwaende giet de muzykkultuer yn Fryslân net yn't minst der op foarút. En soks moat dochs winliken al it doel wêze.

Hoe komt it nou, dat der yn Fryslân sa folle nei foaren komt dat artystyk net forantwurde is en better efter de skermen bliuwe kind hie? Ja, gâns hjirfan en dit slacht dan binamen op de wer-skeppende kunst, komt op rekken fan it skreauwend tokoart oan foldwaende ûnderlein kader, Tofolle komt it jit foar, dat de lieders yn muzikael en oar opsicht in breklike oplieding hawn hawwe en dan, mei in biheinde foarrie kunde en ûnderfining bisykje lieding to jaen. It gefolch is, dat sokken, yn pleats fan lieding to jaen, sels laet wurde.

Op it gebiet fan de skeppende kunst kin men de lêste jierren forbettering merkbite. It tal Fryske komponisten dat hwat bitsjut, is wol biskieden en men fielt dat der noch altyd net in liedende sintrale feguer is, mar foarút geane wij dochs.

In selde soart forskynsel as bij de wer-skeppende kunstners oponearret him ek bij de skeppende kunstners, nammentlik, dat men to rimpen de geasteswaer oan 'e merk bringt. En dat is alhiel mis. Hwat oan 'e iepenbierens priisjown wurdt, is lang net altyd foldroegen kunst en kin faek better yn portefúlje bliuwe. Is men dan ek noch rij mei lofspraek, dan is de hikke foargoed fan 'e daem.

Nou twingt de earlikheit to sizzen, dat ek ik, û.m. yn myn 30-jierrige funksje fan muzykredakteur oan de Ljouwter Krante, mij faek skuldich makke ha oan in hwat ryklik folle oanmoedigjen en oanpriizgjen. Men moat lykwols ek bitinke dat it foar de bifrijing yn Fryslân, ek hwat oanbilanget de muzykkrityk, in goede gewoante wie om op to bouwen, jins folle forantwurdlikheit to biseffen en net mei to dwaen oan de vulgaire sucht nei ôfbrekken. Yn dizze tiid wie it ek noch net in oanwenst om jin bij foarkar op oarmans terrein to jaen en die it sizzen fan skuonmakker en least mear fortuten as hjoed de dei.

Mear yn't bisûnder ta de komponist Jan Slofstra kommend, moat ik mei de lêzer weromgean nei it jier 1941. Yn dat jier naem it plan, om it sjongspul ‘Roaitske’ fan Jan Slofstra en J.P. Wiersma op it toaniel to bringen konkreter foarm oan.

[p. 189]

De swierrichheden hjiroan forboun wiene mannichfâld. Ik wol dêr nou net op yngean. It sil dúdlik wêze dat it opfieren fan in sjongspul mei solisten en koristen dy't soks foar 't earst diene en sels noch nea mei in folslein orkest wurke hiene, greate biswieren hie.

Folle fortrouwen hie men yn't earstoan net yn it ûndernimmen, dat ek finânsjeel hege easken stelde. Dêr kaem noch bij dat de foarforkeap fan 'e kaerten foar de earste opfiering op Sneon 27 Desimber tergjend stadich gie. Ut tagedienens ta de Fryske biweging en ek ta myn âld-learling Jan Slofstra haw ik doe net allinnich it bisykjen om yn Fryslân in stikje eigen Fryske kultuer to bringen, tige oanmoedige, mar ek myn skouders alhiel ûnder dit sympathyk bisykjen set. Eat dat mij nea moeid hat.

Fan de kant fan de fakmusici is ris yn tinken biweard: ‘It Frysk sjongspul ‘Roaitske’ is noch gjin reis nei de ‘Harmonie’ wurdich.’ Soksoarte ont de groun ta ôfbrekkende krityk hat Fryslân in bidroefden bytsje oan. Ik wit tige skoan dat men ‘Roaitske’ gjin hege kunstwearde takenne moat. Dêrta is èn muzyk èn ûnderwurp to simpel. Dochs moat mei klam sein wurde, dat dit earste bisykjen oer alle boegen fortsjinstlik neamd wurde moat. Ut mannich fragmint sprekt Slofstra syn muzikale bigaefdens. It greate sukses hat net in bytsje ta bijdroegen it wichtich oandiel fan H.R. Donath. Syn bringen yn orkestpartituer fan de oarspronklike pianopartij tsjûget fan in deeglike fakkunde. Lykwols, en bliid wêzend mei it greate sukses, haw ik mij nei elke opfiering ôffrege hwêr't dit oan to tankjen is. Sûnder mis kin it greate sukses net lykhâlde mei de bilangrykheit fan ‘Roaitske’.

In twade Frysk sjongspul ‘It Wylgesyske’, wer fan Slofstra en Wiersma, dat in pear jier letter kaem, hat it, sels nei in omwurking, net lang hâlde kind. It koe it mar ta in pear opfieringen bringe. Ek al mei, omt it yn muzikael opsicht net folle forskilt mei ‘Roaitske’ en yn gjin gefal op in heger plan stiet, miene wij hjirmei folstean to kinnen.

Underwilens is fan beide auteurs it tredde sjongspul, ‘Enne Harmens’, yn tarieding. As it wier is dat alle goede dingen út trijen bisteane, dan binne wij nou op 'e goede wei en bitsjut dit sjongspul in trêd omheech.

[p. 190]

Daliks falt yn't each, dat de opset fan ‘Enno Harmens’ hiel oars is as dy fan syn foargongers. Alles is biskiedener fan struktuer. Vokael en ynstrumintael hat men, wierskynlik út praktyske motiven, him hâlden oan in opfallende soberheit.

It tal solisten is op fjouwer brocht. It koar bistiet út net mear as 6 sopranen, 5 alten, 3 tenoren en 4 bassen. Mei dizze biskieden gearstalling kin men fan in ‘koar’ amper sprekke. Itselde kin men sizze fan it orkest dat, de piano (?!) der bij, út net mear as in dozyn man bistiet. Krekt sjoen kin men eins noch net iens fan in keamerorkest sprekke.

In folsleine partituer is noch net gearstald. Hoe't dy der út sjen sil, wit ik net. Rekken hâlden mei de lytse orkestbisetting kin men moai wis oannimme dat de piano in wichtige rol tatocht is. Op groun fan hwat op dit stuit yn myn bisit is en dat yn pianopartituer net mear is as it earste fan de trije bidriuwen, falt it net ta mei kâns op wissichheit de krekte wearde fan ‘Enne Harmens’ to hifkjen. Yn dit stadium moatte wij dus foarsichtich wêze en mei definityf oardiel ont letter wachtsje. It wol ús lykwols nou al oan dat Slofstra yn dit wurk selsstanniger wurdt. Yn't bisûnder tinke wij hjirbij oan it earste koar, dêr't Slofstra in eigen wei opgiet. De manear dêr't er dat op docht, is him as eare oan to rekkenjen. Spitich dat hij yn de folgjende koaren dit eigen karakter wer farre lit.

Mei dit earste koar soe ik yn ien sike it koraelmjittige slotkoar neame wolle. Alhoewol't it uteraerd oars is fan bou, liket mij dit wijingsfolle koar in tige slagge slot ta.

De recitativen en guon bigeliedingen dogge hwat simpel oan. Hwat it lêste oanbilanget, it kin wêze dat de ynstrumintaesje, dy't mij noch net bikend is, hjir in gunstiger ljocht op falle litte sil.

Fierders liket it mij ta dat yn ûnderskaet opsicht ‘Enne Harmens’ op heger peil stiet as ‘Roaitske’, oannomd dat de twa oare bidriuwen op 'e selde hichte stean sille as dit earste. Is dat yndie it gefal, dan mei men mei oprjochte belangstelling en goede forwachtingen it nije sjongspul tomjitte sjen.

Yn tsjinstelling mei P. Folkertsma, dy't ek wurk foar orkest en oargel en keamermuzyk op syn namme stean hat en dus as komponist mear aspekten biedt, hat Slofstra fierder allinnich vokale muzyk skreaun. Wij neame alderearst syn yn 1941 bij

[p. 191]

Kamminga to Dokkum forskynde ‘Trije Geastlike Lieten’ op tekst fan Fedde Schurer. De pianolieding mei net altyd pianistysk forantwurde wêze, - fan immen dy't sels gjin pianist is, kin men mar bij hege útsûndering oars forwachtsje - der falt yn dizze lieten gâns to priizgjen. In knappe prestaesje dêr't èn Slofstra èn Fryslân mei foar't ljocht komme kinne. Fan al hwat ont nou ta forskynd is op dit gebied steane dizze stimmingsfolle lieten boppe-oan.

Toloarstellend is it dat dizze lieten sa'n bytsje songen wurde. Arjen Zondervan, in sjonger dy't just yn Fryslân noch to min wurdearre wurdt, hat dizze lieten, bij myn witten, ek bûten Fryslân noch it measte útfierd.

Fan Slofstra syn lieten foar ien stimme mei piano dy't it priizgjen wurdich binne en it yn Fryslân goed dien hawwe, neam ik: ‘Frysk bloed, tsjuch op’, ‘Silersliet’ en ‘It liet fan de wylde mier’, tige goed wurk yn de folkstoan.

Slofstra syn lieten foar mingd koar à cappella ûntrinne elkoar noch al, yn karakter en yn wearde. Bij mij rinne ‘Simson's Jubel’, ‘Krystliet’ en ‘Silersliet’ der út.

In 18 lieten hat Slofstra foar mingd koar à cappella harmonisearre. It bêst slagge achtsje ik: ‘Gaat Herders heen’, in Krystliet út Frankryk, ‘In het land van Israël’, ek in Krystliet út Frankryk, ‘Sang’, wize: Ghij, die mij met u braef gelaet, ‘Hear bliuw my nei’, wize W.H. Mank en ‘It marke’, wize W.A. Mozart.

Alles bijmankoar hat Slofstra al gâns hwat prestearre. Wij hoopje en forwachtsje, dat hij ek yn 'e takomst syn skeppende muzikale jeften yn tsjinst fan it Frysk muzyklibben stelle sil. Fral hoopje wij, dat hij dizze jeften brûke sil yn it bilang fan it wijde Fryske liet. Dit is in taek dy't it komponearjen fan Fryske sjongspullen fier to boppen giet, hoe fortsjinstlik dy dan op harsels ek wêze meije.

Wurken fan Jan Slofstra.

A. Sjongspullen:

‘Roaitske’ (tekst J.P. Wiersma); ‘Wylgesyske’ (tekst id.); ‘Enne Harmens’ (tekst id.); Muzyk by ‘Frouwe Thialda’ (tekst Hein Faber).

[p. 192]

B. Foar fanfare:	‘Bitinkingsmuzyk foar de fallenen’, skreaun yn opdracht fan Drachten.
C. Sjongstim mei piano:	‘Frysk Bloed, tsjuch op’ (Schurer); ‘It liet fan de Wylde Mier’ (Tamminga); ‘Silersliet’ (Piter Jelles); ‘Earnewâldster sang’ (Terpstra); ‘Trije geastlike lieten’ (Schurer).
D. Eigen komposysjes foar koar:	‘It liet fan de Wylde Mier’ (Tamminga); ‘Sésankje’ (Piter Jelles); ‘Silersliet’ (id.); ‘Krystliet’ (I. de Jong); ‘Simsons Jubel’ (Schurer); ‘Recordare’ (oers. Dr. W. Kok).
E. Biwurkingen foar mingd koar:	‘Hear bliuw my nei’ (H.W. Mank-Schurer); ‘It marke’ (E. Halbertsma); ‘Om utens’ (Old folks at home - Schurer); ‘Gesang 281’ (Herf. bondel - Schurer); ‘It Heitelân’ (J.L.v.d. Burg - J. Lindeman); Folksliet út Telemarken, Folksliet út Søndfjord, Folksliet út Saetersdalen, Folksliet út Hallingdal (allegear oers. Jan Piebenga); ‘De Moarsbazún’ (geastlik liet út Amerika, ± 1800); ‘Babyion is fallen’ (as boppe); ‘De harp dy't iens troch Tara's hûs’ (Iersk liet); ‘De Sjongerssoan’ (The minstrel boy, id.); ‘Gaat herders heen’ (Frânsk krystliet); ‘In het land van Israël’ (id.); ‘Noardfrysk flaggeliet’ (P. Nissen); ‘Sang’ (Starter - Schurer).
F.Biwurkingen foar mannekoar:	‘Een roze fris ontloken’; ‘O, verblijdende, o gij wijdende’.