De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 161]

[Nummer 6-7]

Wurd foaròf

In muzyknûmer fan de Tsjerne sil, wol ús foarkomme, nei twa siden in fordigening nedich hawwe. Earstens omt party lju (en wij hawwe dy klacht alris hjir en dêr heard) it ‘litteraire’ bigrinzge ha wolle ta in biskaet gebiet, dat hwat men yn ûnútsteanber Hollânsk ‘de Schone letteren’ neamt. Alles dus hwat skreaun wurdt om it skientme-gefoel to prykjen lâns de wei fan papier mei printletters. Neffens harren soe in tydskrift dat him ‘litterair’ neamt net it rjocht hawwe (of it moast al syn ûndertitel foroarje) him yn to litten mei dy kultuergebieten dy't bûten dat fan de ‘schone letteren’ lizze. Nou is in tydskrift dat mear jowt as it ûnthjit my altyd sympathiker as ien dat mear ûnthjit as it jowt. Mar bûtendat: litteratuer is in gebiet mei grinsgebieten. Earne rane litteratuer, toaniel, filosofy, muzyk en film yn elkoar oer en in minske dy't him op ien fan dizze dingen spesialisearret moat de moed hawwe en gean de grinsgebieten yn. De iensidige bigrinzing fan it litterair aspekt binnen it gehiel fan in kultuerkomplex freget om trochbrutsen to wurden. Litteratuer nammers libbet net yn ôfsûndering, mar nimt diel oan it kultuerkomplex, sûcht der de eleminten foar syn bistean út op, jowt syn eigen ôfsplitsingsstoffen der oan. Litteratuer is in foarm fan libjen, fan striidberens, dy't him net ûntjaen kin yn 'e stiltme, dy't net bistean kin ûnder de glêzen klok fan de isolaesje, dêr't de tiid stil stiet. En krekt de litteratuer kin in binende faktor wêze yn dat kultuerkomplex, omt it de kunst is mei de sterkste en algemienste uteringsmûglikheit. It kultueressay, in litterair forskynsel bij útstek, siket de biningen yn de minsklike uteringsfoarmen. It biheart as sadanich like goed ta de litteratuer as de roman en it sonnet, omt it ek siket nei de presize formulearring yn taelmateriael fan in saek dy't boppe de deistige realiteit fan iten, drinken, smoken en

[p. 162]

salarisbarren stiet. Men kin soms troch in konfrontaesje mei de formulearring fan in ûnbikend buorman jin mei in skok biwust wurde fan eigen iensidige ynstelling, fan de wize hwerop men jins probleem oanpakke moat. Allinnich aesthetyske koartsichtigens, de waen fan de wurdkunst yn de ivoaren toer, it jin steechhollich fêstbiten yn ien aspekt kin dy iendiminsjonale litteratueropfetting propagearje. Mar it libben en de minske is men dan al in stikhinne kwyt.

De twade foarm fan fordigening is fan in mear polityk soarte. Is it nedich sa domwei ús froask ta in kou op to bliezen, sa dryst en faei ús eigen neakenens bleat to jaen, yn in (miskien breklike mar dochs net ûnenthousiaste) manifestaesje fan ‘hwat wij hawwe’? Meije wij it risiko fan in adoration mutuelle fan ús skeamel bisit nimme, mei opoffering fan de bittere realiteit dy't ús ta geastlike paria's makke hat, forlike bij guon oare folken? It leit him in bulte oan hoe 't men de dingen opfettet en oangrypt, fan hokker kant as men de saek bisjen wol.

En dit is binammen it probleem: It fjild fan de Fryske muzyk leit der noch tige braek hinne. Kin der in Fryske muzykkultuer bistean? En yn hoefier kin dy kultuer ‘Frysk’ wêze? Sels dizze prinsipiële fraech is noch net oplost, hij kin nammers pas oplost wurde as de praktyk fan it bisykjen der oan foarôfgien is. It hiele bousel is, sels as wij in feguer as dy fan Paulus Folkertsma yn ús ûndersiik biflappe, noch stomme wif en diskutabel. Krekt dêrom binne wij fan bitinken dat in blêd as uzes him oan dizze foar ús kultuer sa twingende fragen net ûntwine mei. It moat wegen sykje en - as 't kin - wegen oanjaen, it moat him yn 'e striid smite foar dy kultuer. Dit bylket noch al pretentieus. Mar men moat de saken nou ienris prinsipiëel stelle, op gefaer ôf misforstien en foar eigenwiis oansjoen to wurden.

De muzyk is in ynternasjonale ‘tael’, mar mei nasjonale ynslach hjir en dêr, mei de mooglikheit ta it forwêzenlikjen fan nasjonale wearden yn him, lyk as út inkelde opstellen yn dit nûmer bliken dwaen sil. De fraech yn hoefier 't der yn Fryslân foar in nasjonael muzykidioom plak en sin is, is in fraech fan to great en fundaminteel bilang om der sûnder

[p. 163]

kantroeren bij lâns to gean. It andert dat muzyk om ‘Fryske muzyk’ to wêzen gjin Fryskens yn him hoecht to hawwen, omt er al Frysk genôch is, as de komponist wize kin op in rige foarâlden mei nammen op -sma en -stra, stiet tsjinoer de opfetting dat muzyk net Frysk is, as der net sokssahwat as nasjonale trekken yn werom to finen binne. Hjirefter stiet dan de prinsipiële fraech oft it nasjonael idioom yndie in yntegrael ûnderdiel fan de muzyk is of in extra-muzikael elemint.

Dit muzyknûmer fan De Tsjerne sil net de pretinsje hawwe dat it dizze dingen yn in hântaest oplosse kin. Dat is it doel ek net. Mei in foarlopige oriëntaesje yn de problematyk hjir en dêr binne wij al bliid. Boppedat hawwe mar inkelde bijdragen dit theoretysk-spekulatyf karakter, en hawwe wij ek miend saken fan praktysk bilang, lyk as b.g. de orkestkwesje, en histoaryske dingen har gerak to jaen. In folslein byld fan de Fryske muzykkultuer sil men omdôch sykje. Dochs wolle wij leauwe dat de lêzer mei ús oertsjûge reitsje sil fan de muzikale bilangstelling fan it Fryske folk.

Wij tankje de skriuwers dy't oan ús muzyknûmer meiwurkje wold ha. It tal minsken dat him mei de skiednis fan it Fryske muzyklibben en mei de theoretyske fragen dy't dat opsmyt ynlit, is net sa bare great. Wij leauwe der yn slagge to wêzen dit nûmer in sa ôfwikseljend mooglik karakter to jaen en hoopje dat in nûmer as dit, it mei dan ryklik spesiael wêze en hjir en dêr wolris hwat ryklik spesialistysk (fan frjemde wurden skine noch altyd hiele folksstammen net to witten dat men se yn Kramers Woordentolk en op muzykgebiet yn in muzykwurdboekje fan twa kwartsjes opsykje kin) forskaet genôch biedt om ek lêzers dy't harsels muzikale ymbecilen miene en har foar de saek fan de kultuer allinnich hiel yn 't algemien ynteressearje, ta bilangstelling en niget to bringen.

En binammen moat dy ‘goedwillige’ lêzer dìt foar eagen hâlde: De Tsjerne wol net in blêd wêze fan definitive wierheden. It siket en taestet om syn foarm. It sil dêrbij faek stroffelje en mear as ienris mistaeste. Lyk as Fedde Schurer sei op in Tsjerne-middei yn Amsterdam: ‘As wij yn ús earste

[p. 164]

jiergong omblêdzje, geane de kleuren ús op en ôf.’ Wij hoege ús leau'k foar dizze skamte net to skamjen. In folmakke Tsjerne soe syn eigen dea oankundigje. It elemint fan groei, dynamyk, wikseling, fan stroffeljen en oereinklauwen hat altyd minskliker en souner west as de status fan ‘Es ist erreicht’, en stiet gâns tichter bij it libben sels. Dit jildt yn de polityk, mar ek yn de kultuer. Sels yn de litteratuer.

ANNE WADMAN.