De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 70]

Anne Wadman:
Sinistere nacht

Syn earste reis mei de Lemster nachtboat die al ringen bliken gjin iepenbiering to wêzen. Sûnder erch en út net better witten hied er in kaertsje twade klas koft en kaem sadwaende tolânne yn in ûnfoech stjonkgat dêr't it fatsoenlikste part fan it selskip bistie út in stikmannich twade soart hannelsreizgers en by de maetskiplike wâl opkladdere bakjemannen, dy't om bar flokten en flybkjend kaertspilen om grou jild (hy hearde hurde ryksdaelders en gounen rinkeljen as wie 't samar neat!) en lûdsnoarkjend sliepten mei de hannen ûnder 'e holle en de meagere bilape knibbels omheech.

Jeen joech him ek ta sliepen, mar dat koe him net wurde, yn earsten omt boppe syn holle kisten en oar laedguod deldaveren en forsleept waerden en laedkarkes mei dinderjend gewelt oer de iisderen bouten fan it dek rattelen, letter omt de masine sa jammerdearlik hoartte en stinde dat der alhiel gjin sliepensein oan wie. Sadwaende rekke 'r der mei toset, de oanwêzigen mei stúdzje to biskôgjen, - forfeelsum wurk oars, mar nijsgjirrich as men oars neat om hannen hat. Twa skoareme suterige Westereinwiven, mei greate giele hantassen útrist en oan ien trie wei bekjend en rabjend, krigen it yn 't jern mei twa merkeweineftige manspersoanen mei reade bûsdoeken om 'e hals en de pet djip oer 'e earen, dy't perfoarst sliepe woene en gjin kâns seagen. Nêst it partûr hannelsreizgers siet in húshâlding heal yn 't tsjuster forskûl, bisteande út in reafallige heit mei in dranknoas, in bonkerak fan in mem yn omstannichheden en fiif snotterige goare lytse bern, dy't nou ris doelleas boartsjend hinne en wer draefden, dan wer drinzgjend gûlden en yn 'e broek pissen fan klearebare forfeling en lamliddigens. It wiif skelle en rache, de man swei en stoarre foar him út as gyng it him net oan, dat er de forwekker wie fan dit suterich ploechje minskegrús. Dan wie der noch in langskonkich jongkeardel mei in slûge, weake troanje en lang slûk hier, dat him oer de earen foel en dat er dan mei in brike

[p. 71]

swaei fan 'e holle wer op syn plak krige. Hy die mar neat as bisykje in tear yn syn broek to knipen mei syn fingers, dat fansels net slagje woe.

Dit is nou it proletariaet, le peuple, tocht Jeen, it griisde him ta. En dochs wie der eat yn it goar formidden dat him loek, ûnwearsteanber. Boargerlik, dat wiene se yn alle gefallen net en syn hate tsjin it boargerlike hie noch nea sa yngreven west as de lêste wiken, nou't er twong waerd him der rekkenskip fan to jaen, oeral dêr't it him foardie. Dy fûleindige hate wie it ek dy't him derfan tobekhâldde by to passen foar de earste klasse, dêr't er wist to bilânjen yn in selskip fan kealplassige, Telegraaf-lêzende boargerhearkes mei blinkende knipersbrillen en dames-eftige wêzens yn guodkeape, út 'en grienens skinende bûntmantels, greatsk op harren komôf út 'e lytse middenstânsklasse fan earsume hantwurkslju, lytse baeskes en rintniers op jierren, deugdsum en warber boargerfolk, mar toar en útdroege fan klearebare lytsminsklikens.

De ûren kroepen stadich fierder en sa út en troch rekke Jeen yn in knoffelich sliepke bitiisd, om der in telmannich letter wer út op to skriljen en him mislik en raer, mei in gemiene smaek yn 'e mûle werom to finen yn dy ûnhuere stjonkhoale mei syn spoekerich giel ljocht, de tichtsleine patryspoarten en de smoarge learene banken, to keal foar in lús om op to tieren. Hy bisocht himsels oan 't forstân to bringen dat er nou lang om let op 'n paed wie nei de wrâldstêd, dat fiere lokjende dreambyld, en dat er foarearst syn doarp net wersjen soe. Mar hy wie to slûch en to hingelich om him der fan rjochten yn to jaen. It koe sa'n foege hellefeart west ha, dizze reis, sinister en yslik, yn 't selskip fan grouwélige duvels en tûzenkoppige munsters. Hy moast ynienen tinke oan in bang ein út it boek ‘Alleen op de wereld’, dat ûnder yn in ôfsluten stienkoalmyn spile en dêr't in plaet yn stie dy't him as skoaljonge pûrbinaud makke en dêr't er net nei sjen koe sûnder dat de grize him oer de grouwe gyng en it swit him útbriek fan nearens.

Hy sette it smelle treppentsje op nei boppen en seach de stjerreloft fredich oer 'e donkere sé. De nachtlucht die him wrammels goed en hy siet in ûre op in kiste, warrelich tinkend,

[p. 72]

syn tinzen mealden yn syn holle om, krekt as hied er to folle op. Hy tocht brokstikken oan syn âldershûs, op 't sentimintele om ende ôf, en oan syn fioele dy't ûnder nêst him lein hie, as in lytse poppe yn 't pak, ûnder it hoedzjend each fan de mem, en dy't mei him gean soe nei Amsterdam en him troch alle nuodlike riten hinne helpe. En hy bearde dat er himsels al spyljen hearde op in pensionkeamer, mar hy koe de sfear fan de stêd dêr't er yn ûnderdûke soe net goed foar him krije, it wie allegearre sa tige ûnwis en it koe wakker ûngelikens biteare. Hy koe bygelyks opgong meitsje, miskien ryk wurde, al like 't net wierskynlik, hy koe maetskiplik mislearje. Hy koe lokkich wêze, mar ek ûnwennich wurde, hy koe sels geastlik tonûndergean, útinoar slein troch de ûntbinende krêften fan it greatestêdslibben. Hy koe ek yn 't selde âlde spoar fierderwâdzje, in bytsje lokkich en in krûm ûnfoldien.

Sa't er dêr siet, roungear drôgjend mei de hannen tusken de knibbels yninoardraeid, kaem it yn him op, hy hie eins stomme graech fioelespylje wold, hjir midden op 'e sé, - midden yn dy treastleaze stimming dêr't er yn ompielde, mar hwat joech it? It boatsfolk en it reisselskip soene him útgnyskje om dy mâlle oanslaggen of der argewaesje fan hawwe, yn alle gefallen se soene wite fan syn klacht (hwant hwat koe syn muzyk sa oars wurde as in klacht?), se soene dy net bigripe en by einsluten gyng it dochs allinnich him oan, gjin minske oars. Dêrom bleau er mar sitten, nou mei de hannen ûnder 't kin en de eagen foarút it tsjuster yn, dêr't de ljochtsjes en fjûrbeakens fan de Noardhollânske kust stiltsjeswei en ûngemurken foarbyglieden. Op 't lêst kaem it yn him op, dat er de lêste menuten net tocht en dochs ek net sliept hie. It wie as hied er in amerij dea west, dat wie fordoarje in nuver ding. Of hied er dochs sliept? - hy wist it net mear. Ik bin kâld, tocht er doe ynienen, sa kâld as in bok, hy loek de oerjas fêster om 'e skouders en kroep der alhiel yn forskûl. En dochs gied er net nei ûnderen, de ûndergrounske myn yn. Op 'e brêge seach er twa mânlju stean dy't rookten, twa swarte skimen tsjin 'e loft mei twa reade stipkes fan fjûr. Se wiisden en praetten drok en rêd, hy hearde de stimmen boppe it gedinder fan de masinekeamer út, mar koe der gjin wurd fan

[p. 73]

forstean. Yn 'e stjûrhutte barnde in ljochtsje en hy seach in man it stjûrrêd yn 'e rounte draeijen. En út 'e pipe wolke de reek de tsjustere ûneinichheit yn.

Nei in ûre gyng der in man nêst him sitten op in oare kiste en se fierden togearre in houterich petear, earst oer de frisse nachtlucht, doe oer de ljochtsjes oan 'e kust. De man tsjutte út: Marken, Edam, Monnikendam, Volendam, Durgerdam en wiisde him in great ljocht plak oan 'e loft yn 't súdwest: Amsterdam. Amsterdam, it bearde Jeen yn 'e earen as waerd der sein: Amerika of: Australië. En hja smookten in sygret Nou bin ik net sa iensum mear, tocht Jeen, ik ha Amsterdam yn 't fezier en ik sit nêst ien dy't mei my prate wol. De man fortelde, hy wie muzikant, gjin strjitmuzikant, bigryp-mygoed, hy spile yn strijkjes yn herbergen rounom, op 'e akkordeon. Mar it artystelibben dat foel ek net ta, it byldke moaijer as 't wie. En hja praetten oer muzyk en bigriepen elkoar mis, doe't de man frege oft Jeen op syn fioele ek ‘slagers’ spile, dat it petear heakke en roun fêst, min as mear sneu. Doe bigoun de man oer froulju, folle sêfter as earst en tige geheimsinnich, as mocht it eins gjin wurden ha. Dêr kin ik einliken alhiel net oer meiprate, sûnder myn grienens to forrieden foar sa'n bitûft man as dizze, tocht Jeen en hy liet de man mar stilwei foarbringe hwat him op syn hert lei, - in frjemd bitiisd forhael dêr't gjin kop of sturt oan to ûntdekken foel sasear en dat him ôfspile yn mear as ien kroech oan Nieuwendijk en Sédyk en dêr't einlings en ton lêsten ek in resjersjeur yn boarger oan to pas kaem dy't in tûk oplichter bliek to wêzen. En ek in echte resjersjeur dy't fan de sabeare raer to fiter naem waerd, by de gatten om ticht, - en dan in sensasjonele autoreis by nacht fan Amsterdam nei Rotterdam en fierderop oer de grins tusken douanen en smokkelders troch nei Antwerpen, alles yn 't selskip fan in nei de tige realistyske en plastyske biskriuwing, ta yn ûnbiskieden ûnderdielen, to oardieljen seldsum skoander en leidich frouminske, dat it ientoanich libben yn Amsterdam sêd wie en ris hwat oars woe.

Dit is in nuver man, tocht Jeen, in rare swéslaner, en hy hie hommels alle niget oan de man en syn forhael, die fragen en kloarke him út, dat der iderkear nije en iderkear ûnwierskynliker stoarjes op 't aljemint kamen, der wie gjin ried ta

[p. 74]

en gjin ein fan syn fantasij. Of barden sokke dingen wier yn 'e stêd? It like stûfernôch.

Doe gyng de man oerein, smiet syn eintsje sygret yn 'e sé en waerd wei yn it tsjuster.

Fragmint út 'e roman ‘Fioele en Faem’, dy't ynkoart forskine sil.