De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 50]

Tet de Jager:
Sawntich kear sawn

Fûl ljochtsje de eagen op yn it bleke froulju's antlit. De skerpe fâlden njonken de mûle en de rjochte grimmitige tear boppe de noas wurde djipper en fijanniger. De hân, dy't in tried yn 'e nudle fan 'e wachtsjende naeimesine stekke soe, bliuwt op healwei lizzen en knypt de fingers ta in fûst.

Dêr giet se wer, Wybrens Rim. Lang skrael minske, in bytsje rounrêgich hast. De holle draeit se ôf, as wie der withwat to sjen yn 'e greiden oan d'oare kant fan 'e wei. Fielt se faeks, dat Bouk hjir efter har mesine sit mei eagen gleon fan haet?

As Rim al lang foarby is, swijt de mesine nòch en Bouk leit mei de holle tsjin it kâlde izer oan. De eagen hat se ticht, de hannen lizze slop en warleas op 't mesinetaffeltsje en yn har hert gnaut it forheftige forfrettende langstme. Langstme nei Folkert, har man.

O, myn jonge, komst dan noait, nòàit werom?...

It libben fan Folkert Hoekstra hat net great en machtich west. Hy wie mar in deagewoane bûtermakker. Goed yn syn wurk en mâl mei syn jonge frou. Lyts trije jier ha se mekoar mar hawwe mocht. It wiene gjin maklike jierren. Passe, mjitte en rekkenje mei de al lytser wurdende rantsoenen; dagen en nachten fan spanning en gefaer hawwe se bilibbe. Mar ek it heechste suverste lok is ta harren kaem, bikroand en bisegele yn de berte fan har lytse Auke.

‘Ont de dea jimme skaet.’

De dea kaem mar al to gau. Wreed en ûnbarmhertich. Mar hy hat Folkert great makke. Hat him úttild boppe syn doarpsgenoaten, dat syn namme fan great en lyts yn stille earbied yn 'e mûle nommen wurdt.

Wylst Bouk mei de holle tsjin har mesine oansit, skouwe de bylden har nochris foarby - foar de hoefolste kear?

Twa ûnderdûkers hiene se, Jan en Willem. Golle bliere jonges fan krekt tweintich, dy 't libben en fleur brochten yn it rêstige bûtermakkershûs. 't Wiene gjin jonges fan de ûndergrounske, hwant dêr siet Folkert net yn. Hy hie 't der

[p. 51]

wolris oer hawn, mar wist ek net krekt hoe 't er it paedtsje nei de ‘organisaesje’ fine moast. Doe 't syn neef fan d'oare kant Ljouwert op in soele simmerjoun lykwols by harren kaem om plak to sykjen foar syn beide buorjonges, wiene se gau biret.

‘Doarstou it oan, Bouk?’ frege Folkert.

‘Ikke wol,’ andere se.

‘Mar 't wurk komt foar dy op,’ warskôge er noch.

Ja, it wurk wie foar har, mar hy moast syn libben der foar jaen.

Op in ûnlijïge hjerstdei is it bard. In hiele kloft S.D.-ers út in auto kaem it hiem op en hie it hûs yn in omsjoch bisingele. Folkert stie klear om nei 't febryk ta, de jonges wiene aldergeloks krekt by in buorman yn 't timmerhok en koene út 'e wei komme.

By Folkert en Bouk waerd alles oeralskuord en neisneupt. Se rameiden noch gjin kertier yn 'e hûs om, doe hiene se de radio al.

‘Dy krije se net yn 'e kloeren!’ hie Folkert sein, doe't er ynlevere wurde moast. En nou krigen se him dochs, wylst er noch wol sa'n útsûnderlik moai skûlplakje hie.

Dy radio wie in moaije fangst, mar it die al rillegau bliken, dat it om minsken to rêdden wie. Hieltyd wer fregen se, hwer't de twa jonges wiene, dy 't hjir wennen.

Fansels wennen der gjin jonges.

Doe hawwe se Folkert ôftichele, dêr't Bouk by stie. Skopt en slein ha se him hwerearne se 'm mar reitsje koene. Nea sil dat byld wer by har weigean, se krimpt noch yninoar yn liiflike pine as se it foar har sjocht.

It is it lêste hwat se fan him sjoen hat en nea ek hat se tynge oer him hawn. Hawwe se him deamartele, de lêste libbensfûnk út syn lichem slein? Of hat in kûgel der in ein oan makke en leit er bigroeven yn in stille ienlike oarde?

Se wit it net en sil it ek wol nea to witten komme.

Mar ien fraech, dy't se hieltyd weroan steld hat, is wol biandere: hwa hat harren oanbrocht?

Op 'e buorren waerd der al lang grute, dat Wybren Piersma de forrieder wie, mar nimmen wist der it rjochte fan. Bouk sels woe 't perfoarst net leauwe. Ont der in moanne as hwat

[p. 52]

foar de bifrijïng in forsetsman by har kaem en har meidielde, dat se nou wissichheit hiene: Piersma hie har man oanjown by de N.S.B.-boargemaster en dy hie 't de S.D. trochdien.

It wie oft se troch de groun gong. Ien fan 't eigen doarp...

‘Mar hwerom Folkert dan krekt?’ hie se frege. ‘Der binne hjir dochs safòlle ûnderdûkers?’

De man loek de skouders op. ‘Miskien in persoanlike kwesje’, andere hy, ‘mar yn elk gefal sille wy Piersma nou fierders yn 'e gaten hâlde.’

Mar dêr hie sy Folkert net mei werom. En is it dan in wûnder, dat der in fûle hate yn har hert oplôget, as se de frou fan de forrieder rinnen sjocht? Hwant dy haet en wraeksucht is net foar Wybrens Rim, mar foar har man. Rim hat der altyd foar bikend stien, dat se neat fan Moffen en N.S.B.-ers ha moast. Allinnich har eigen man hold se de hân boppe de holle en dêr kin Bouk, by al har bitterens, wol ynkomme.

Mar dy Wybren, o....

Lykwols, sa mei it net. Bouk wit it sels wol en dûmny hat der ek al in pear kear oer dwaende west. Mar se kìn net forjaen, noch net. Yn har hert is oars neat as in wylde skreau om Folkert, dy't nea weromkomt en soms in forskroeijende haet tsjin de forrieder efter 't stikeltried.

It is in moanne letter. Bouk rint hwat doelleas troch it tûn dat by de sikenhúsbarak heart. Goed trije wike lyn is se hjir ynbrocht mei diphteritis. Nou noch in dei as fiif, dan mei se wer nei hûs ta.

De tiid is har lang fallen hjir yn 'e barak. Net dat se sa slim sikk west hat, mar it is foar 't earst dat se sa'n skoft by lytse Aukeman wei moat. En dat fait net ta. Se fielt har deaûnwennich, fan Auke - en fan Folkert. Se is sa gek mei de lytse jonge, it bern fan Folkert en har, it leafste en djûrste oantinken dat se fan him hat. En nou moat se dêr tydlik ek noch ôfstân fan dwaen. Hy hat in goed plak by har skoansuster, mar it is sa hertsearich dat se him nou seis wike lang net by har hawwe mei. In pear kear wyks stean se oan wjerskanten fan de finsters to roppen. Dan hat se 'm wer efkes sjoen en dêr is dan alles ek mei sein.

[p. 53]

Sa mealle har tinzen fan Folkert nei Auke en fan Auke nei Folkert. Hie se mar hwat mear oanhâld, mar op dit stuit is sy de iennichste dy't bûten mei. De oaren binne sa fier noch net.

As se werom sil nei har sealtsje, sjocht se de sikenauto foar de yngong stean. Suster komt har foarby mei tekkenspul ûnder 'e earm.

‘Ik moat in nije pasjint ophelje,’ fortelt se, ‘by jimmes wei.’

‘Hoe hjit se?’ freget Bouk binyd. ‘Of is 't in man?’

‘Né, in frou. Namme wit ik net, de sjofeur hat it adres’. En dan drafket se nei de wachtsjende auto.

In ûrke neitiid is alles yn opskuor op 'e diphtery-ôfdieling. De nije pasjint is oankommen en 't skynt in slim gefal to wêzen. Se komt tominsten op in keammerke allinnich en der moat in suster by sitte. Ek hearre se oan 'e lûden op 'e gong, dat de stoomtsjettel rémakke wurdt. Hwa 't it dochs ris wêze mei?

As it measte hwat birêdden is, komt suster efkes op seal.

‘De nije pasjint hjit fan Piersma,’ seit se gau, ‘har man sit yn in N.S.B.-kamp.’

Bouk wurdt sa wyt as in doek. Wybrens Rim....

Suster fornimt lykwols neat. ‘Hat er gâns hwat útheefd?’ freget se noch, ‘of wie 't nochal in makkenien?’

‘Hy hat myn man de dea ynjage!’

It is binearjend stil as se dizze wurden sein hat en lang bliuwe se op 'e seal hingjen. Elts fielt, hwat in sé fan ellinde der efter leit. Ellinde en bitterheit.

Bouk sliept net folle de nachts. Op 'e ôfdieling is it ek drok en ûnrêstich, mar it binne dochs meast har eigen oerstjûre gedachten, dy't har út 'e sliep hâlde.

As se de oare moarns foar suster ôfwasket yn it lytse kokentsje, giet der op 'e gong in doar iepen en heart se in manljusstim. In momint stiet se ûnbiweechlik. Dat is 'm....

‘Ik kin har noch net misse, suster,’ heart se him sizzen, heas en oandien.

Yn trije stappen is se by de doar.

‘Ik koe Folkert ek net misse, Wybren!’ slingert se him yn 't gesicht.

Deawyt wurdt er, syn eagen great fan ûntsetting.

[p. 54]

Dan slacht de kokensdoar ticht.

De jouns, as de ljochten al op binne, ropt suster har op 'e gong.

‘Frou Piersma wol jo graech efkes sprekke.’

‘Ik kin net, suster....’

‘Se sil de moarn wol net mear helje.’

Dan giet se mei.

Wybren is net yn 't keammerke, sjocht sa ta har greate forlichting. Mar op it hege wite bêd leit syn frou, mei in aeklik tsjokke kiel en dêrboppe it blauwite gesicht, dêr't de dea al oer leit. In feale hân giet taestend har kant út. Se nimt him, as yn in tsjoen.

‘Kinne jo.... Wybren net.... forjaen?’ himet Rim klankleas en stjitterich, ‘hy.... hat der.... sa'n spyt.... fan....’

Bouk andert neat.

‘Bouk....’

‘Ja, Rim, ik forjow him,’ seit se dan ynienen en drukt de sloppe krêftleaze hân hwat steviger. Efkes sjogge de holle eagen har tankber oan, dan gean se wer ticht.

Om de binaude tsjoen to ûntkommen, teantet Bouk mar gau nei de doar ta. Dêr rint se tsjin Wybren op. Se skrillet tobek as wie er in pestlijer. Of in fize gleije podde.

En dan wit se, dat se liichd hat tsjin Rim. Se kin it noch net.

De frjemde suster giet it keammerke wer yn en de sealsuster nimt Bouk by de earm. ‘Wy kinne noch wol in slach it tún om,’ seit se, ‘jo hawwe de klean dochs noch oan en de kiel is wol better, dat kin gjin kwea mear.’

Efkes letter rinne se togearre yn it healtsjustere tún. De lange rigen forljochte sikenhúsfinsters, de donkere loft boppe harren en de frjemde swarte skaden fan beammen en sierstrûken, it jowt allegear sa'n heimige sfear oan dit bûtenwenstige kuijerke, mar Bouk fielt der neat fan. Se sjocht it tramtearre bluodrige gesicht fan Folkert foar har, Rim dy't op stjerren leit en har hân siket, Wybren mei syn kealknipte holle en dan wer Folkert dy't in grouwe soldatelears tsjin 'e mage oan krijt.

Kreunend bliuwt se stean.

[p. 55]

Suster slacht de earm om har hinne en wit net hwat se sizze moat. Se wol sa graech helpe, hwant se fielt dat hjir in mins in deadsneed is. En dan seit se de wurden, dy't har mar it earst foar de mûle komme:

‘Sawntich kear sawn, frou Hoekstra....’

It heart harsels sa doelleas en sa hurd ta by dizze ûnpeilbere smert, mar foar Bouk is it as in forlossing. De ban is brutsen en op it wite skouder nêst har gûlt se al har ellinde út. Har striid, har pine, har forlittenheit. Al dizze einleas lange moannen hat se har sa skriklik allinnich field. Folkert fuort - en God fuort. De himel wie ticht foar har, se hie sels de doar tadien. Se hat har blyn stoarre op 'e minsken, op 'e smychtestreek fan Wybren Piersma.

Mar it gebod ‘sawntich kear sawn’ stie der en bliuwt der stean. Der is gjin ûntdûken mooglik. Bouk wit it wol, mar it kostet har noch in lange sliepleaze nacht foar en alear se har oerjowt.

Dan - einlings - lûkt se har wurge eagen fan de minske ôf en hevet se op nei de himel, nei de Bistjûrder ek fan har libben.

As de deitsjinsten bigjinne, giet se nei it keammerke dêr't Rim de hiele nacht al bûten kennis leit. It sil wol net lang mear duorje, elke siken kin nou hast de lêste wêze. Bleek en bilutsen stiet Bouk in amerij op har del to sjen.

Dan draeit se har om en stekt Wybren de hân ta.