De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 41]

D.A. Tamminga:
Oanbring yn geastlik erf

IT SIL BISTEAN, Fersen fan O. Postma, Frisia-Rige nû. 37, Brandenburgh & Co. Snits 1946.

Il sil yn 'e Fryske litteratuer altyd wol in unicum bliuwe: in dichter dy't oer in tiidrek fan bynei in heale ieu sa'n trêddelhûndert fersen iepenbier makket en dy't dêrby himsels allyk bliuwt. Himsels allyk wol net sizze, dat de dichter O. Postma yn al dy decennia fan syn publisearjen deselde bleaun is, lyk as neffens ien fan 'e fersen út dizze nijste bundel in freonlik man him ris to hâlden joech. It soe dan ommers wêze, as hie dit dichterskip sûnt 1900 himsels oerein hâlden yn in einleaze en sterile selsherhelling, as miste dit mânske oeuvre de inerlike needsaek en de wrakseling fan fers ta fers. Mar himsels allyk hat yn, dat de dichter fan 'e miet ôf him ûntjown hat in tige eigen en tige útsûnderlik paed lâns. De tiidsstreamingen dy't dat paed foar en nei krúst hawwe(lyk as it Hollânske '80 en it Fryske '15) lykje op it birin dêrfan skraechwurk ynfloed hawn to hawwen.

En dochs is it net sa, dat hjir sprake is fan in talint dat him - út selsbihâld of út forealens op eigen spegelbyld - yn 'e ôfsûndering jown hat. As der ien Frysk dichter is dy't libbe hat en noch altyd libbet by de greatmasters fan 'e West-Europeeske lyryk, dan is it krekt O. Postma. Wy kinne dat witte oan bitinkingsfersen op dichters as Verwey en Slauerhoff; wy witte dat binammen troch Postma's oersettingen. Dy't wurk forfrysket fan inoar gâns ûntrinnende dichters as Shakespeare, Klaus Groth, Hein Boeken, P.C. Boutens, Rilke en Emily Dickinson kin dochs slim it forwyt neijown wurde fan geastlik isolemint, narcisme of dichterlike ascese.

De oarsaek, dat dizze poëzij net allinne binnen, mar ek bûten it kader fan 'e Fryske litteratuer sa'n ûnforgelykber aparte forskining is, moat dan ek yn oarewei socht wurde. Elke virtuositeit is dizze dichter frjemd. Sels dêr't men Rilke yn syn omdichting mient to lêzen, lêst men tagelyk Postma. Alle iepenstean foar en ûndergean fan útlânske dichtkunst hat him nea brocht ta dy neifolging, dy't yndertiid by de Jongfriezen

[p. 42]

sa sterk wie. In skerpe yntuïtive kennis fan de grinzen fan eigen formogens oan 'e iene kant en in ûnforwrigber aristocratyske opfetting fan it dichterskip, ek fan syn eigen, oan 'e oare kant, hawwe dizze lyricus jimmeroan hâlden by de lier dy't him allinne paste. Tusken dy twa, kennis fan eigen grinzen en bisef fan eigenwearde, liket it geheim to lizzen fan syn skeppende wurksumheit al dizze jierren troch. Ien strofe:

Sjoch net op my; ik bin net sterk en great,
De ierde nei, fan hiemske boeresteat.
Dochs haw ik each foar sé en frije wyn,
En smert om lytsens kurf syn marken yn.

As men de dichters categoarysk ûnderskiede mei neffens de yntensiteit fan de twa eleminten Oantinken en Langstme yn har wurk, dan biheart O. Postma sûnder mis ta it earste type. It retrospective libbensgefoel, dat ús út eardere bundels sa bikend wurden wie, fynt yn It Sil Bistean in fuortsetting. Dy âlde séwâl fan Wûnseradiel, dichter's jeugdkontrei, moat wol seldsum djippe printen yn syn wêzen set hawwe, dat it in minskelibben lang yn skynber amper wikseljende foarmen de bisieling jaen koe ta dizze kunst. Fordjippe noch troch stúdzje fan 'e locale boereskiednis, wurdt dit keale stikje Fryslân iderkearen wer it poëtysk lânskip, dêr't Postma's gedicht út opriist. Opriist is hjir it wurd wol. Hwant hwat hjir bineamd en bidreamd wurdt, is mear as in minutieuze registraesje fan 'e sinlik opnimbere wurklikheit of in swiet to-binnen-bringen fan bleat persoanlike oantinkens út it forline. De lytse en skynber ûnbitsjuttende dingen út 'e realiteit fan 'e Koarnwerter lânsdouwe en boerewrâld wurde via Postma's gedicht slach op slach opheve yn in like ûnforklearbere as ynlike symbolyk. Hja krije omtrint altyd dy relaesje mei it kosmyske, dy't foar greate dichtkunst alpha en omega bliuwe sil.

Mei ien eachopslach hat it dan ek klearrichheit, dit wurk stiet wol fier ôf fan alle impressionisme. It platte weversblêd oan in greidepaed, de graniums foar in arbeidersfinster, it weagjen fan 'e miederêch, de rook fan wylde balsem, it priuwen fan it swiet út it weake reid-lichem, de dronk út 'e

[p. 43]

terpdobbe fan Nommenswarf, al dit makket him los fan 'e inkeld sinlike oanskôging en kriget syn ynhâld troch de wei fan it visionnaire. ‘It each forbynt, mar it bitinken mear.’ Ek de âlde nammen en doarpsanecdoaten dy't hjir en dêr troch de fersen dwale, hja meije somtiden de skyn hâlde fan it ûnbilangryk tafallige, faken komme hja dêrboppe ut en krije eat fan fragminten, oerwaeid út in forgetten mythe.

Dit ‘mythyske’ by Postma ropt soms sels in fier oantinken towekker oan de poëzij fan ien, dy't fierders syn folsleine antipode liket: A. Roland Holst. En, op gefaer ôf de stoffe to leverjen foar nije gelegenheitsgedichten, mar sûnder de irony dy't Postma sa hiem hawwe kin, mei men wol freegje: is der yn wêzen ûnderskied tusken Helena fan Troje en de Boerinne fan Surch, tusken de Kelte-kening Concobar en Aesge of Keimpe fan Blije? De Fryske dichter sels soe hjir foar it neist né glimkje. Hwant:

Der binne langsten, dy't as wylde fûgels
Flean' út elts hert dat macht hat ta it liet.

It saneamde frije fers, dat sûnder de gewoane poëtyske stylmiddels fan mjitte, rym of strofebou, inkeld op it rhythme oanwiisd is en dat de dichter al bioefenet sûnt 1923, doe't it rounom yn Europa in tiidlang yn 'e swang wie, fynt men yn It Sil Bistean wer rju foarbylden fan. Dat it hjir gjin moadeforskynsel of stylexperimint is, hoecht njonkelytsen gjin útliz mear. Earnehwer hat dit fers, mei syn iepen en earlik karakter en mei syn minimum oan ‘technyk’, yn dizze dichter inerlik oansluting foun.

Dochs kin men net sizze dat yn dit slach fersen de hichte birikt is, dy't ienkear helle waerd yn it greate gedicht ‘As ik opdroegen wurd’ út 'e foarige bundel Dagen. It bliuwt my to folle by commentaer yn rhythmysk proaza op alderhanne actualiteiten (Folksbiweging, De Bûthúsbank, Produksjeslach), wylst ek de exclamaesje ryklikernôch tapast wurdt, hwertroch it fers gauris oan suggestive krêft forliest.

Mar al hinget men der nei oer, dit frije fers qua stylproef mislearre to neamen (is in rigel as: O jimme tiidsforsetters! O jimme ‘it folts syn wêzen kenne litte’ wollers! dêrta gjin

[p. 44]

dúdlike hinnewizing?), dochs hat it as minsklik dokumint, as medium om it oare wurk neijer to kommen, syn ûnmisbere wearde. Foaral hjir moetet men de wize humor dy't altyd al de dichter sines wie; krekt hjir brûkt er de fine nettel fan syn irony, dy't fuortkomt út in swier-helle libbenswiisheit en dêr't soms frijhwat selsirony yn bimongen sit:

Nou stean 'k as heiden slein oan tsjerkeweach.

Boppedat iepenbierje just de frije fersen it measte oer de dichter syn visy op kosmos en fuortbistean nei de dea. Hwat binammen jongeren faek misse yn Postma's eardere fersen, is it frijwol ûntbrekken fan twa dingen, dy't bihearre ta it sûrdaei fan amper alle lyryk: it erotyske en it religieuze. Dit gemis sil, hwat it lêste oangiet, yn dit letter ûntstiene wurk miskien foar guon forgoede wêze. De lytse apology, dy't yn it fers ‘Hwer giet Jins dichtsjen oer?’ hâlden wurdt, forhelderet op dit punt faeks folle, al oertsjûget er my persoanlik net:

Mar alles is yn alles; siele hat
Syn libbensreis en swetten binn' net oer.
Sa mei it wêze dat in selde liet
Sjongt God en ljeafde, heitelân, natûr.

De skrutenens, dy't de dichter jierrenlang tsjinhold en yn eigen eagen ûnbikwaem makke ‘de Godheit to bineamen’, liket nou, op 'e skied fan libben en dea as de âlderdom him bûcht oer de lêste fragen, in ein hinne oerwoun. It foeget in diminsje oan dizze poëzij ta, dêr't party, dy't Postma's wurk kenne en heechsette, ek as hja gjin diel hawwe oan in libbensfilosofy, bisibbe oan pantheïsme en psychysk monisme, lang nei útsjoen hawwe.

It eigenst yn It Sil Bistean binne my de Kwatrinen. Greater contrast as tusken it frije fers ‘mei syn sjongers- en dounsersaerd’ en dizze easterske dichtfoarm, dy't strange selstucht en uterste concentraesje freget, is hast net mooglik. Netliker as hat de dichter himsels mei doel dizze fjouwerrigel oplein. Om net yn in sé fan foarmleasheit to forsinken? Om yn in kristali-

[p. 45]

searre foarn datjinge to sizzen, hwat ‘nimmen sizze kin yn frij bineamen’? It bliuwt in fraech, mar wol wit men, dat hjir de bêste poëzij skreaun is dy't Fryslân hat. Twa foarbylden út ôfdieling I en II fan 'e Bineamde Kwatrinen kin men net litte to citearjen:

Iepensnein.
Al fierder iepensnein 't boek fan myn wêzen,
Sa leit it nou wol keapsjoch foar de glêzen.
Skraech sit er earne noch in fâlde fêst:
In dimmen feint? Hjir stiet syn liet to lêzen.

Al1inne.
Al greater it tal fan har dy't ús forlieten;
De hôven kil, dêr't w' yn it gerspark sieten.
Hwer binn' de roazen fan ús jonkheit bleaun,
De apelgloed, hweryn ús lusten bieten?

De Fryske lyricus Obe Postma sil wierskynlik yn syn lân gjin skoalle meitsje. In wrâld op himsels is syn wurk lêsten neamd. Ta poeta laureatus, omjown fan in stoet jonge, biwûnderjende folgelingen, doge dichters fan syn útsûnderlike structuer grif net. Mar dit slút net út, dat Fryslân, salang der sprake wêze sil fan Fryske dichtkunst, syn ‘oanbring yn har geastlik erf’ biwarje sil as in kostber en broas bisit. De skûlnamme P., dêr't dizze nestor ûnder ús dichters jierrenlang syn fersen mei signearre, is ek ûnder har dy't nei him kamen it herkenningsteken wurden fan seldsum suvere en earlike kunst. En hwer't de âlden dizze dreamen dreame, soene dêr de jongfeinten gjin gesichten sjen?