De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 33]

[Nummer 2]

Y. Poortinga:
Eritis sicut deus¹⁾

It witten, stjerre to moatten, hie earst gjin fet op Wiger. Mar doe't er de sinne ûndergean seach efter de boskige heuvels, sloech it him ynienen oan: dit wie de lêste kear dat syn eagen dit wûndere forgloeijen fan it deiljocht oanskôgen.

Ja, de Jap wie har hjir noch oer 't raad kommen, oars hiene de ynstallaesjes al earder fornield west. Nou hie oerdei in lyts ploechje efter bliuwe moatten, doe't de rest fan de dochs al minmachtige bisetting ôfteach en alle oare blanken meinaem. Nou, it spul wie fornield. Dêr soe nimmen daelk wer hwat mei wurde kinne.

It brûs hie de giele ofsier op 'e mûle stien. It gystene fan 'e oanfal dochs om 'e nocht. Alles de loft yn. Tsjetterjend, yn krom Ingelsk, dat hja amper neikomme koene, wie it de seis blanken, dy't yn dizze úthoeke finzen makke wiene, oansein: moarnier, mei de dage, soene hja stjerre. Wraek.

It wie to ûnwerklik. De ierde draeide gewoan troch. Hommels waerd it nacht lyk as altyd, de tropyske nacht fan in tsjustering; heech oan 'e himel wimeren de stjerren al wer. Oer de barak dêr't hja yn opsletten sieten hearde er de Nippon-flagge sunich klapperjen. It lûd fan in klapperjende flagge wie him eigen. Fan de sékant kaem it lichte rûzjen fan 'e brânning, oan 'e oare kant ûntjoech him it nachtlibben fan it bisteguod yn 'e bosk, lûden lyk as juster en earjuster. Hy hie der nea net rjocht ta wenne kinnen, al dy lange tiid - of hie it koart west? - dat er hjir forkeard hie; nou harken al dy lûden him sa fortroud, treastlik hast, yn 'e earen. Skeanoer gluorre it noch hwat nei, har wurk fan hjoed, en it kleure de reek dy't der boppe wâlle gleon. Dat wie allinne oars.

Né, it woe him net can. As men âld wie, as it libben jin ûntdreau, dan woe it jin faeks oan. Mar sa soun en sterk wei... ‘oer to gean’, lyk as ien fan 'e koloanje dy't oan spiritisme die plichte to sizzen.

1) Bikroand mei de tredde priis yn de Koarte-Forhalekriich.

[p. 34]

En de oare fiif finzenen? Visser, de ûnderofsier, de iennichste dy't oerbleaun wie fan it lytse detachemint dat de fijân opkeare moast. Hy wie noch troch 't mâlle hinne fan it fjochtsjen, it eigen libben telde op dit stuit noch net. Mei Keuning, de employé fan 'e Maetskippij, dy't mei him (Wiger) en mei Klaes de boel springe litten hie, praette Visser drok oer útbrekken, wachten delslaen, de Hecht setten nei de bosken. Bernepraet. Der kaem gjin mûs út, safolle posten stiene der. Dy hiene wapens, hja net mear.

De sindeling en syn frou, dy't har brune keppel net frijwillich yn 'e steek litte wollen hiene, wiene it oare uterste. Hja namen it mei in forhevene lykmoedigens. As hiene se dit altyd al witten, as moast dit de kroan op har libbenswurk wurde.

Mar Anny? Dy gyng it grif neijer as ien, mar nimmen soe har de holle bûgen sjen, binammen gjin giele gesichten dy't fan bûten ôf loerden. Ek net de nachts foar har dea, in ûrmennich nei't hja widdou wurden wie, soe men har forslein sjen. It leed lei har op it antlit, it makke har myldens fan oars strak. En hár wie neat, ek de dea net, ûnwerklik, dêr moast men har mar foar kenne!

En dy't earst it drokst wiene en it meast oerémus, Visser en Keuning, by dy sloech it om yn 'e greatste mismoed. Hja hiene har ward boppe de macht en wiene oer de senuwen hinne, nou kaem de wjerslach. Ek de oaren ûntkamen der net oan. In tryste stilte. In heapke forsleine minsken. Keuning wéklage: koe men earst noch mar ôfskie nimme fan jins wiif en bern. Visser foei him tsjin: it wie better sa, it waerd der mar muoiliker fan. Ien suchte, hja swijden allegearre. Wiger seach, hoe't de wizers fan 'e klok stadich einden. Menút by menút broazele de libbenstiid ôf. Hwat koe er noch dwaen? In brief skriuwe oan syn folk? Hwat joech it? Dy kaem dochs net to plak. Hwat joech it dóchs, gyngen syn prakkesaesjes fierder, oft men hwat biskrepte yn 't libben of net? Hokker nut hie hy nou dien? Leare, leare. Fierwei it greatste part fan syn libben hie er forleard. Earst as bern, boartsjendewei; op skoalle; doe fierder; doe de technyk. Dêrnei hie er hjir yn in mannich jierren hwat opboud, hjoed hie er it sels útinoar fleane litten. Hoe sûnder doel hie it allegear west!

It kaem him yn 't sin, hoe't er as jonge faek nei de klok

[p. 35]

sitten hie to sjen. Hwat gyng de tiid doe stadich yn syn eagen, in dei wie sa lang en in hiel libben dat hie er him net ienris yntinke kinnen, sa lang duorre dat. Hwat wie it lykwols gau omflien; en nou hie er allinne mar mear mei ûren to rekkenjen.

En hwat hie it noch west? As jonge meinde men, it soe noch komme, skielk as men mar feint wie. As feint seach men der nei út, aenst sels hwat to wêzen yn 'e wrâld. Altyd soe it noch komme. It. Hwat wie dat it? Ien of oare skyn jage men nei. As men it hie, wie it neat mear. Wer seach er himsels as jongmaetsje Pinkstermoandeis mei syn kammeraten de sinnige wegen útsetten. Dan forwachte er sa folle fan it moaije, dat dy deis komme soe - it oare, it frjemde, it lok; it wie alle kearen op in toloarstelling útroun. Hwat hie it him moai talike, as er in feint en faem yn 'e auto of op 'e motorfyts riden seach, sa'n dei. Dan moast men wol net folle mear to winskjen hawwe. Letter hie er sels fakernôch mei fammen fuort west. Mar de skyn wie it moaiste. Moolk hie it minder ôffallen, as er syn sin ris foun hie. ‘Lêst it libben mei de frou dystû leafhast’, seit de Prediker, ‘al de dagen fan dyn idel libben’. Ja, dat wie faeks it bêste dat in minske yn dit libben hawwe kin. Twa togearre is better as ien. Hwant as hja falle, dan helpt de iene de oare oerein; mar wé de ienlike dy't falt.

Anny! As dy him ris as frij faem foar de fuotten roun wie.... Hwat hie er it krap hawn, doe't hja en Klaes, syn kollega, hjir as jong troud pear to wenjen kommen wiene. Hy hie it allinne mei himsels útfochten. Gjin minske soe der ea hwat fan witte. Oft hja sels der hwat fan fornommen hie? Froulju fiele meast fyn yn soks. Hwat fan noed oer him hie er sûnt yn har field. Sa wie hja. It hie de forhâlding goed en suver makke. Frjemd, dat sokke froulju faek in man foar kar nimme, dy't net oan har ta komt. Lyk as Klaes. In bolderbast; der siet net folle by, mar guodlik. Hwat boun sa'n frommes sa, dat hja har hjoed net twinge litten hie om mei alle oaren fuort as Klaes hjir bliuwe moast. Hjoed wie hja widdou wurden. Allinne yn 'e wrâld. - Heare, lit my net tinke oan hwat wêze koe, as alles oars roun wie! Dan soe men gek wurde. Mar wé de ienlike dy't falt! - Hwerom

[p. 36]

moast er nou de Prediker krekt sa goed kenne? As twa byinoar sliepe, dan krije hja de waermte. En as immen ien fan beiden oanfalt, dan sille hja togearre him stean. Dat jowt hwat foar it fjûrpeloton!

De sindeling sei simpel: ‘Freonen, wy moatte ús ré meitsje om God to moetsjen. Lit ús dêrom meiïnoar foar it lêst it nachtmiel fiere.’ De ivichheit rikte syn skaden foarút en hja joegen har ta it hillich sakramint. De sindeling laette yn: it wie altyd better to bitrouwen op God en op de genede fan ús Heare Jezus Kristus as jins heil fan minsken to forwachtsjen, nou lykwols gou dat binammen; hwa minske soe har forlosse? Hy like fet op de oaren to hawwen, allinne Wiger koe him der net by hâlde. - Rethoryk, tocht er, dêr koe gjin geastlike bûten, sa't like. Hwat joech nou sok gepreek op sa'n stuit? Hwat wie nou wier-wier bilibbe en yn hoefier wie sa'n man in gebetsmoune en in preekmasine wurden? En wer gyngen syn tinzen fierder. Yn hoefier koe in minske echt hwat bilibje mei syn hiele bistean? Alles waerd sleur; ja, it nije die jin fakentiids net ienris nij, it wie soms krekt as hie men altiten al witten, dat it komme soe. Amper neat bilibbe men yn syn folle klearens en skerpte. It wie hast as libbe men meast dreamend. It libben in dream - der moast ien of oar drama wêze, dat sa hiet. Soms wie der in riker momint: it mocht him noch tinke, de earste kear dat er mei oan 't nachtmiel west hie; letter wie ek dat in gewoante wurden, eat dat men mechanysk die. Elke gedachte dy't wende stompte ôf. Ek de forskriklikste. Sels dy oan de dea. Hoe freeslik hie it foar him as jonge west, as der ien fan 'e buorren dea wie. Letter wie it him sa nei net ienris gien, doe't mem forstoarn wie. It ûnwezenlike lyk yn 'e kiste, de wurden fan 'e dûmny op 'e bigraffenis, it wie allegear mei de sûkerkreakeling-itende, pratende minsken, mei de rook fan bêste segaren en de thé mei klûntsjes gearraend ta in wé-swiet gehiel, dat him net mear dy huver foar de ivichheit jown hie, dy't er as jonge fielde. As 't noch efkes duorre, soe ek de gedachte ôfstompe, dat er.... soe er sa heal gefoelleas de ivichheit yngean. ‘De ivichheit yn’, wer sa'n cliché. Men koe net ienris tinke oars as yn cliché's, yn sleur.

[p. 37]

Sa kaem er der op, hwat it sûnder mis wie, dat der ornaris oan it libben mankearre: de intensiteit. De intensiteit fan it libben. Dy waerd jin sa'n bytsje jown; it meast grif noch as bern. Syn bernejierren stie him noch it measte fan foar hwat dit oanbilange: stounen fan lok, opwining, eangst, fortriet. Ja, dat wie it bêste fan it libben: as men fol yn 't momint libbe. Soms as hja baeid hiene bygelyks en hy lei yn 'e ljochte simmerdei yn 'e kostlike sinne, dat er oars neat as syn sounens fielde; of in sneinto-oerdei op buorren mei de maten, as hja sa'n wille makken. Dan tocht men net om letter. Al nei't men âlder waerd, waerd it ek swierder om sa op to gean yn it eagenblik, wie men jin to pynlik biwust wurden, dat it lok net fêst to hâlden wie, wylst men dochs de ivichheit dêrfoar bigearde. En as eat bliuwend waerd, dan gyng dat moaije der ôf. Sa moast men altyd wer nije dreamen dreame fan hwat men net hie, it absolute, dat hjir net ienris to bilibjen wie.

En de sindeling gyng mar troch mei it nachtmielsformulier. ‘Hwant troch syn dea hat Hy de oarsaek fan ús ivige honger en kommer, to witten de sûnde, weinommen, en ús de libbenmeitsjende Geast forwurven.’

De oarsaek fan ús ivige honger en kommer, de sûnde! Dêr wie hwat yn, dat him altyd min oan woe. Hie dy ivige honger, dat ivige langstme, dat net genôch hawwen oan it momint der al net yn it paradiis, foar de sûndefal west? Hoe hie Satan de minske oars forliede kinnen mei syn: ‘Jimme sille as God wêze’. Dan moast der dochs èat fan dy honger west hawwe? Of wie dat de sûnde al? Om sa to sizzen de sûnde foar de fal. Moolk forstie er dizze dingen net goed. Faeks lei it oan syn eigen swak sûndebisef, syn swak birou alteast. Hwant nou bigriep er dit yn ienen: efter al dat langjen, efter dy driuw nei de libbensintensiteit, efter dat bigearen fan de ivichheit foar it rike momint, siet dit iene: wêze wolle as God. En hwer kaem dat wollen wei? Fan Satan of fan God sels? Wie it sûnde of wie it op himsels gjin sûnde?

‘Nim, yt, dat is myn lichem’, spriek de sindeling. Dy ynlanner kaem him yn 't sin, dêr't er ris mei praet hie. Dy wie Kristen wurden, bikende er yn in fortroulike ûre, om't er dan yn it nachtmiel God opite koe. Dan krige er dy syn mana,

[p. 38]

dan waerd er sels as God. Ja, wy woene allegear as God wurde, of wie it net better om to sizzen: as ús dream fan God? (Hea, dat wie fan in fryske dichter, ‘ûs dream fan God’), Hwant hwat wisten wy fan Himsels. Mar jitris: hwer kaem dy dream wei?

Mar hwat joech er him yn idele spekulaesjes? De sindeling bea it formuliergebet: ‘Skink ús ek Jins genede.... dat wy woltomoed ús krûs op ús nimme, ússels forsaekje, ús Heilân bikenne, en yn alle drôvenis mei de holle omheech ús Heare Jezus Kristus út de himel forwachtsje, dêr't Hy ús stjerlike lichemen oan syn forklearre, hearlik lichem allyk meitsje, en ús nei Him nimme sil yn ivichheit. Amen.’

Dus dochs? Oan Him allyk. Dat wie eat, dêr koe men net op troch tinke en dochs liet it him net los. Oan syn hearlik lichem allyk! Hwat lette it dan, dat men der hjir mar op stuiten hwat fan field hie; dat men it nea net fêsthâlde kinnen hie! Alle chliché-wurden út preken en ferskes oer it ivige lok, dy't him eins nea hwat sein hiene, dy krigen nou sin. Doe't hja it brea ieten en de wyn dronken, Syn dea forkundigen, doe moast ek hy dêr fan sprekke, hoe swier as it ek ûnder wurden to bringen wie, en ek de oaren waerden noch mear fortreaste en forsterke.

Nei it nachtmiel foelen Visser en Keuning beide samar yn 'e sliep. Hja snoarken oerlûd. De sindeling hie syn humor weromfoun en ornearre: ‘dit is de psalm, dy't wy forgetten hawwe to sjongen.’ Moasten se wekker makke wurde? Anny en de sindeling woene it beide net hawwe. De mannen wiene ynein nei al dat gewraksel. De sindeling sei wiis en myld: hja hiene sa krekt de sielerêst ûntfongen, lit har lichem ek jit efkes rêste en krêften garje. En earnstiger: dy binne hja aenst licht noch wol brek. - It loek efkes smertlik yn Anny har gesicht. Hja siet as in mem by de sliepende mânlju en hâldde de moskiten fan de Ontspande gesichten ôf.

Frjemd. Niis die it krimpen fan dizze lêste ûren Wiger noch sear, nou gyng it him net mear oan. In klok sloech, hy joech der gjin acht op. Wûnder, sa'n frede. Hy praette sunich mei Anny. It wie goed, dat er hjir by har wie: hy hie sjoen, hoe't niis har pols beve, doe't hja de beker oan 'e mûle brocht. It wie dochs mar in swakke frou, hoe't se harsels oars ek yn 'e

[p. 39]

macht hie. Al syn eigen soarch wie weifallen. Noait liker as dy iene kear, doe't hja dy fuif hawn hiene. Hja hiene gâns drank hawn, hoewol net to folle, doe wie it him samar oanflein: hoe great de leafde fan Kristus wie en hoe deunby. Hy hie der wol om dounsje en sjonge kinnen. Hwat lette de dea, hy hie op datselde stuit wol stjerre wollen. Nea hie er it sa wer hawn, bihalven nou. Anny lake him oan, bliid om syn freugde, mar it kaem al heal út in oare wrâld fandinne. Hja hie de dea al smakke.

It earste feal lemieren kaem harren noch oer 't mad, wylst hja oer de sliep fan Visser en Keuning wekken. ‘Och, lit se noch efkes gewurde’, smeke Anny, wylst hja mei in tear gebeart in anopheles fan in hân forjage. Mar it ljocht biroun de himel mei tropyske hast. Der wie gjin forwin mear op. ‘It is suver as moat ik se formoardzje’, klage Anny en de triennen kamen har út 'e eagen. Visser wie daelk klear wekker, mar Keuning hie nearne bisleur oer. ‘De dage giet oer de loft’, moanne hja, mar mei kamen de nippen der yn en waerd er ûnsêft út 'e dream holpen.

Twa by twa waerden hja boun, pols oan pols, en sa nei it strân dreaun. Wiger wie ticht by Anny stean gien, sa wiene hja oaninoar keppele. In mitrailleur stie flak by it wetter. Hy fielde hoe't har pols skodde. ‘Wy sille togearre sterk wêze, Anny’. Nou die er tominsten noch ien kear nut yn syn libben, skeat it troch him hinne. Hja waerden, de mitrailleur foarby, it wetter yn stjitten, hyltyd fierder; foar har riisde de sinne op út 'e weagen, dy't ien glinstering wiene.

Hja stiene nou oan 'e mil ta yn 't wetter, de nippen gyngen werom. Hja seagen beide tagelyk om. De loop fan 'e mitrailleur waerd op har rjochte. ‘Omdraeije’, hiet Anny Wiger; hja draeiden har in heale slach om. Hy seach, hoe rjocht-op hja de holle droech. Hie dat forflokte ding der nou mar net stien!

‘Noch bitanke foar dat ik it sa gesellich by Jimme hawn ha. Wy sille togearre de sé yn driuwe en dochs moatte wy nou ôfskie nimme!’

‘Gjin tank, Wiger. Farwol.’ En nei in sekonde: ‘Wiger, in blide opstanning!’