De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 29]

Fedde Schurer:
It karnaval fan 'e wurden

Yn in stiid om wurden is neat forachtliks: hwa't de wearde fan 'e tael as heechste útdrukkingsmiddel foar minsklik tinken en fielen forstiet, wit dat it wurd de greatste bitjutting hat, en dat in striid deroer tige de muoite wurdich wêze kin. Yn syn artikel oer Folksdichters forwyt de hear Anne Wadman my, dat ik oan it wurd ‘dichter’ in bigrinze bigryp forbyn, en net ré bin om alles hwat rymkes makket ‘folksdichter’ to neamen. Hy bidoelt mei dit wurd ‘folksdichter’ dúdlikerwize ‘sabeare dichter’, oars soe hy de ‘echte dichter’ der net as tsjinstelling foaroer sette. ‘Folks’ kriget yn dizze forbining dus in devaluearjende krêft; dit is it twadde wurd dat yn syn bitsjutting oantaest wurdt.

Mar ‘folks’ bitsjut yn Fryslân net ‘vulgair’ of ‘plebejysk’. In folkswinkel is in winkel, dêr't in sa great mooglik diel fan it folk syn ynkeapen dwaen kin, mar it is derom wol in echte winkel. In folksfoarstelling is in foarstelling dy't in sa great mooglik diel fan it folk birikke wol, mar it bigryp ‘foarstelling’ wurdt net forswakke.

Nou biweart Wadman dat ik de kwesje to simpel stel, my der logysk net mear útrêdde kin, en derom it wurd ‘folksdichter’ nei de ‘fordommenis’ forwiis:

Lit my, om dúdlik to meitsjen hwat ik bidoel, de saek jitris yn in foarbyld forsimpelje. As Wadman en Terpstra togearre ôfprate om it ding dat ûnder ús bikend stiet as ‘bolderwein’ tonei ‘auto’ to neamen, dan meitsje ik dêr biswier tsjin, omdat ik mien dat it wurd ‘auto’ in biskaet bigryp fortsjinwurdiget. Wadman laet dêr út ôf, dat ik it wurd ‘auto’ nei de fordommenis forwiis; wylst ik neat oars doch as dit wurd reservearje inkeld foar it ding dat it oantsjut. Ik wol it dus foar de fordommenis fan 'e bigrypsbitizing biwarje.

Sa is it ek mei it wurd folksdichter. Dat wurd hawwe Terpstra en Wadman net útfoun; it wie der allang, en it hie in dúdlike ynhâld. It koe twa dingen bitsjutte: ‘nasjonael dichter’ (Robert Burns, René de Clercq, Piter Jelles) óf ‘dichter fan in spesiale, mar wol brede folkslaech’ (Koos Speen-

[p. 30]

hoff). Yn beide gefallen, en dat is hjir it biskiedende, bihâldt it wurd ‘dichter’ syn folle wearde.

Myn biswier tsjin Terpstra en Wadman is, dat hja sûnder mear ta de devaluaesje fan it wurd ‘dichter’ oergeane, troch, by ôfspraek of spontaen, ûnder ‘folks’ itselde as ‘sabeare’ to forstean. Troch sokke ûnfolksaerdige en ûndichterlike frijmoedichheden giet de tael nei hwat Wadman min of mear dichterlik ‘de fordommenis’ neamt. .In wurd moat in wurd bliuwe. Fansels lizze dizze dingen net yn it absolute; de bitsjutting fan in wurd kin him yn 'e rin fan 'e tiid wizigje of sels omkeard wurde.

Der is safólle mooglik; oanslutende by somlike brûkmen soe men it perspectyf sjen kinne dat ienris op it plak dêr't nou ‘folks’ stiet, it folle ienfâldiger en bigrypliker ‘rot’ komt to stean. Nim my net kwea dat ik yn it ôfswakjen en forwikseljen fan 'e bigripen gjin foarútgong sjoch, my yn it ramt fan 'e relativiteit tonearsten hâld oan it bikende wurd foar it korrespondearjende bigryp, en net mei doch oan in ûntidich en allinne mar forbjusterjend karnaval.

In great diel fan syn bitooch wijt Wadman oan it ûntstriden fan in wêzensforskeel tusken dichter en rimer. In rimer, seit er likernôch, is in dichter yn potinsje, en hy laet dat ôf út de omkearing fan dizze stelling, n.1.: de measte dichters binne as rimers útein set. Mar sa fettet er de saek oan it earslings ein. It merkbitende fan 'e dichter is krekt dat er oer syn rimerstiidrek, as er dat hie, hinne komt; dat fan 'e rimer, dat er rimer bliuwt, de foarûnderstelde potinsje net demonstrearret, en dus, wol men it sa, gjin dichter yn potinsje mar krektoarsom in dichter yn impotinsje is.

De oergong soe, neffens Wadman, sitte yn it each krijen foar problematyk. It wachtsjen is op dy bipaelde ‘aktivearringsskok’, en salang dy der net west hat soe men mar, útgeande fan dizze foarûnderstelde werberte, de dichterstitel provisoarysk oan de rimer útrikke moatte.

Lit ús sizze dat it kritearium hjir krékt lein is, dat de aktivearring ta it problematysk sjen de dichter makket (hwat ik ûntstriid) dan is der noch gjin inkelde reden om de rimer yn dizzen de kar to jaen boppe de skuonmakker, de wever of de monteur. Hwant dizze skok kin like goed of mei mear kâns,

[p. 31]

activearjend wurkje yn filosofyske of theologyske rjochting. It is mooglik dat de monteur, dy't nea in rymjende rigel skreau, lâns de wei fan it problematysk sjen ta dichter wurdt, mar it is like goed mooglik dat de rimer lâns dizze wei fan syn rymtwang forlost wurdt en filosofyske of theologyske oplossingen siket.

Sûnder mis hawwe problematyk en dichtkunst faek meielkoar to meitsjen, omdat de iene de oare yn deselde persoan biynfloedet. Mar ik meitsje biswier tsjin it stellen fan de problematyk as kritearium foar de dichter. Hja hawwe meielkoar to meitsjen - as fijannen. De dichtkunst giet óf bûten de problematyk om, óf hja oerwint dy. Yn beide gefallen leit hja yn in oar flak, libbet hja yn in oare wrâld. De tinker giet lâns de wei fan 'e forstânlikheit en fynt dêr it probleem; hy ûntdekt dat der eat net kloppet, en bisiket dat logysk ta klearrichheit to bringen.

De dichter fynt mei de praerationele wichelroede fan syn yntuysje it libbene wetter, dat wittenskiplike opmjittings en boarringen net birikke koene. Hy hat it klearsicht út'e hichte wei, dêr't men it forbân fan 'e dingen waernimt en yn de chaos in nije kosmos formoedet, it formogen ta it sjen fan it symboal. Dit formogen kin suver passyf bistean by harren dy't men gjin dichters, mar dichterlike naturen neamt. De dichter mei wiis mei harren wêze, hwant hja foarmje syn lêzersrounte. En dizzen, ek as hja nea in pinne op papier sette, steane de dichter folle neijer as de flitige birimers fan har forstanlike oertinkings en platte waernimmings. Derom bringt de dichter freugde, omdat er de problematyk ophevet yn de ienheit fan it gedicht, en de boadskipper is fan in oarewrâldske harmonij. Hy hat dêrta bihâlven syn bûtenrationeel opnimmingsformogen ek noch it formogen ta foarmjowing nedich; dat is de technyske kant. En ta dizze foarmjowing fynt er it mateariael yn'e tael, en eftergroun en byld yn it hiele libben yn al syn forskiningsfoarmen fan stof en geast. It is net sa, dat moai waer, glânzgjende stamboekkij en fruchtbere greiden de stoffe foar de rimers wêze soene, wylst de tramtaesjes fan it hert en de harsentergjende problemen tusken minske en kosmos de bisûndere bilangstelling fan de dichters hawwe.

[p. 32]

It impressionisme is in folweardige aparte foarm, net sûnder mear in foarstadium fan it dichterskip. Ut de problematyk wei is great dichtwurk ûntstien, mar net troch har konstatearring allinne. Krekt yn it gedicht wurdt de oerwinning op'e problematyk taestber. It gedicht is de flagge op 'e forovere stelling fan 'e fijân. De problematyk soe it libben fan b.g. Gerrit Achterberg allang ûndraechlik makke en fornield hawwe, as er har inkeld mei ‘more brains’ drage moatten hie. Syn dichtwurk is har oplossing, alteast opheving; hja is syn forlossing en syn rjochtfeardiging. Fierders haw ik neat tsjin de rimers, en alderminst binne hja myn forklearre deadsfijannen. Der binne tige respectabele lju ûnder, en hja foarsjogge yn it forlet fan hiel hwat minsken dy't fan dichtkunst gjin forlet hawwe. Dêr is gjin skande by, en ik bidoel mei it wurd rimer neat leechlizzends. Mar lit elk ding syn eigen namme hâlde, foar de goede oarder.