De Tsjerne. Jaargang 1

[p. 184]

D.A. Tamminga:
Twa filmen, twa wralden

‘Raduga’ njonken ‘De rØde Enge’.

It springtij fan reportagefilmen dat nei de oarloch út Amearika en Ingelân wei oer ús hinne skolpere bigjint njonkelytsen to forebjen. Soks wie ek fan tinken to hawwen. Nou 't wy, de ‘oerlibjenden’, út 'e feilige bioscoopstoel wei it kompleks fan oarlochshannelingen sahwat oersjoen hawwe en wy alles witte fan de konfoaijen nei Moermansk, de slach by Alamein, de atolhipperij yn 'e Stille Súdsé en de ynvasy yn Normandië, nou stjûrt in psychologysk skoan forklearber forlet ús oandacht yn oarewei. Nou 't de feiten bikend binne en de militaire prestaesjes levere komt de fraech op nei de eftergrounen; nou 't de forslaggen útbrocht binne en de wytboeken op 'e parsen lizze, riist de langst dizze oarloch jitris as spul, as spile drama opfierd to sjen. It ‘Einzelschicksal’ bigjint ús to boeijen.

It is de cinematografy dy 't dit forlangst nei dramatysk werbilibjen nou al in earste bifrediging jowt. Har ûnûntstriidbere foarsprong op 'e litteratuer, dy 't mear tiidsôfstân nedich hat en oer lytser forspriedingsmooglikheden biskikt, docht hjiroan wer ris bliken. De earste oarlochsroman fan formaet sil noch jierren op him wachtsje litte; de earste oarlochsspylfilmen draeije al.

Twa bilangrike wurken fan dit genre iepenje de lange rige dy 't sûnder mis noch folgje sil. It feit dat hja beide ûngefear gelyktidich yn 'e Nederlânske circulaesje brocht binne en ek de ûngelikense, elkoar suver diametrael ûntrinnende einyndrukken dy 't hja efterlitte, jowe de gelegenheit en de oanlieding ta in forgeliking.

It iene is in film fan Russysk origine ‘Raduga’ (Reinbôge). In episoade wurdt der yn forbylde fan de bittere striid dy 't de Rus op eigen groun tsjin de Dútsker fierde. Plak en tiid fan hanneling is in anonym Ukraynsk doarpke yn ien fan de earste oarlochswinters, doe 't de Dútske terreinwinsten it

[p. 185]

libben fan it folk efter it front ta in hel makken. En yn dat doarpsformidden is it speciael it lot fan ien útinoarskuord boerehúsgesin dat de oandacht opeasket mei as cintrale figuer de mem.

It oare is de Deenske forsetsfilm ‘De rØde Enge’, foar Nederlân fortaeld as ‘De rode aarde’. It wurk jowt in suggesty fan de illegale striid yn dat lân tsjin de bisetter oer de earste fjouwer oarlochsjierren. Dizze suggesty wurdt jown troch de sabotage-aksje fan ien bipaelde forsetsploech yn byld to bringen, dêr 't dan ien bipaelde forsetsman by nei foaren komt.

Sa to sjen binne de twa filmen elkoar dus lang net wanlyk. De iene mei dan mear sterk spyljende figuranten hawwe as de oare, allebeide stelle it lot fan de inkeling cintrael. Beide binne in werjefte fan it partisanebistean. Beide etse de wreedheden fan de oerweldiger skerp yn it ûnthâld. Gjinien fan beiden skrommet dêrby bluodrige tafrielen; dat de Russyske dêryn folle fierder giet (ek nei it útcoupearjen fan einen to slim foar Nederlânske senuwen), strykt mei de Russyske wurklikheit dy 't ek safollesto bluodriger wie. Beide wolle wêze in skreau om rjocht.

Dochs kin men nei it sjen fan beide film-wurken it bisef net wer kwytwurde dat de tendenz dy 't hja mienskiplik hawwe (oprop ta forset tsjin ienselde tyrannike fijân) stamt út twa ûngelikense wrâlden. Hwer birêst dit forskil dochs op? It forskil yn decor en milieu kin it net wêze. Dat de neakene Russyske snielânskippen of it ynterieur fan in Ukraynske boerehutte filmysk in tankberder eftergroun foarmje dy 't makliker in suggestive sfear oproppe as in keale Deenske betonwei of in kartonnen Kopenhagener tichthús leit yn 'e reden, mar moat dochs yn dit forbân torêchbrocht wurde ta de uterlikheden. Ek dit, dat ‘De rØde Enge’ troch in man makke is en ‘Raduga’ troch in frou rekket de kearn grif noch net.

Tichter komt men faeks by de wierheit as men it antwurd. fan de Deenske forsetsman op 'e fraech hwerom 't er yn it forsetwurk sit ris hâldt by de taspraek fan de Russyske boerinne dêr 't Raduga mei bislút. Dit antwurd is ûnpathetysk en wurdt fol krityske restricty jown: ‘It soe my letter spite kinne dat ik der net by west hie.’ Dit wurd is West-

[p. 186]

Jeropeesk. It appèllearret oan ús forstân. De taspraek fol opswypke en forkroppe hertstocht is in apotheose fan de haet: ‘Lit ús har doarpen en stêdden forwoastgje lyk as hja uzes forwoastge hawwe.’ Dit wurd is East-Jeropeesk. It appèllearret oan ús ynstinkt.

As nei de Russyske film it doek tichtskout kin men jin net ûntwrakselje oan it idé dat hjir deselde woartels bleat kamen dêr 't ek it Dútske steats-soasjalisme op stuolke. De mythe fan it ivige Ruslân wurdt sûnder foarbihâld proklamearre; de folksmienskip wurdt ta de arke fan it bihâld dêr 't de reinbôge symboalysk boppe stiet. Fan de Johannëyske takomstminske, hwaens reis oer de wrâld Walther Schubart út Ruslân wei projektearret, is hjir noch gjin spoar to finen.

Hwat yn ‘Raduga’ in striid is op libben en dea fan in folk tsjin in folk, liket yn de Deenske film mear op in rige manipulaesjes fan in ploech yntelligente detectives tsjin in ploech gangsters. Elk patriottysk pathos ûntbrekt omtrint. Hwat by de iene in massale wrakseling is om in bisteansminimum, skynt by de oare mear in protest fan tafallige yndividuën tsjin in tokoart oan húslikheit en houlikslok. De iene doar it oan en wurkje mei de swart-wyt-methoade (elke Dútsker in smjunt), de oare trochbrekt dit skema en jowt ek de ‘goede’ Dútsker in kâns.

Dat ek yn Jeropeeske forhâldingen East East is en West West wit men nei dizze twa oarlochsfilmen wer opnij. Ien ding is to hoopjen: dat hja elkoar nea as hotte en file moetsje sille.