De Tsjerne. Jaargang 1

[p. 159]

Fedde Schurer:
Nije Fryske dichtkunst

Anne Wadman:
Op Koart Front.
Kamminga, Dokkum 1945
Freark Dam:
Under Fjouwer Eagen.
Reiddomprige nû. 3
De Torenlaan, Assen 1946

Chesterton fortelt earne hoe 't er, nei swalkjen op 'e wetters fan alle -ismen, troch de nijste formulearringen ta de âlde en bikende wierheit kaem. Ik fielde my, seit er, as immen dy 't mei in jacht it wetter op is en ynienen in frjemd en prachtich lân ûntdekt. Hy kin dat net foar him hâlde, docht der geastdriftich forslach fan, en kriget dan earsten foar it forstân dat it Ingelân is dat er ûntdutsen hat.

Anne Wadman stiet neffens syn titel noch altyd yn it defensyf; neffens de theory fan it individualisme moat er de ienling wêze, mei de stikels omheech tsjin de fijannige wrâld, dy 't him forneatigje sil of sels forneatige wurde moat. Derfandinne de byldsprek ut it fjochtersfak. By in earder bisprek haw ik sein hoe 't ik tink oer dizze troch de tiid optwongen libbenshâlding. Ik leau yn syn sinyske gedichten, inkeld omdat ik net yn syn sinisme leau. Sinisme swijt; hope, leauwe en leafde sjonge, yn flokwurden soms, mar hja sjonge. Sinyske mûlen hawwe gjin liet, of it bistjert har mei gauwens op 'e forbiten lippen; hja witte inkeld harsels en wurde har eigen grêf. Anne Wadman hat dizze kolk oan it forkennen west, en hy hat it tige dien; hy sparret ús syn journael net, hy wol ús op gjin rigel bikrinke. Sadwaende eksposearret er ek de sûnden fan syn jonkheit dy 't de sammelnamme ‘Kwatrinen by myn dea’ drage. It hie om ús net hoechd; ús niget giet mear nei dichterlik as nei psychologysk mateariael út. Mar hwat let it dat in dichter in theory of sels in stel theoryen hat? Hy hâldt him der dochs net oan, en foar it fêststellen fan dat feit dogge hja har tsjinst.

‘Sparje dyn fleanders’ hâldt dizze strateech himsels foar, en derom sparret er se net. Ik sjoch se hjir driuwen yn 'e sinne: de Ballade fan it lêste liet, de Ballade fan 'e Poètes

[p. 160]

Maudits, Doarpsnacht, Neisimmer, In Memoriam yn Maeije. En it Petear mei de Moanne, dat út de hegere loftlagen fan 'e irony de eigen mikrokosmos glimkjend bisjocht. En boppe al dat iene glânzjende ‘Lyts Heechliet’, dat it bistiet troch de atmosfear fan it ego hinne to brekken nei de stratosfear, om dêrwei de greate ûntdekking to dwaen: ‘De macht fan in famkeshân.’ Oarspronklik, modern? Wis - as men it sels ûntdekt, hat alles de gloed fan it nije. Ingelân kriget earsten bitsjutting as Chesterton it sels ûntdekt. Lit dizze dichter mar tinke dat er dwaende is de wrâld út to roegjen om syn eigen earmsillich eintsje libben to bihâlden; hy sil gauwernôch sjen dat er himsels útroeget om wierheit en skientme to finen as nea earder ûntditsen eilânnen. Syn mitrailleur is in piano, syn gun is in harpe, of, mocht er dêr biswier tsjin meitsje, in saxofoan.

De twadde hjir oankundige bondel is wol in biwiis dat de Fryske dichtkunst him fornijt, nettsjinsteande alles. ‘Under Fjouwer Eagen’ is gjin neiklank fan 'e skoalle fan '15 of fan '25. Nei de snijende stoarmen fan 'e oarloch, dêr 't de skriuwer syn part fan hie (de bondel tsjûget der fan) komme dizze fersen mei de natuerlike oanfalligens fan Maerteblommen boppe de groun.

Freark Dam, nou net mear it wûnder fan it jongereinboun mar ien fan Fryslâns dichters, lit him hjir kenne as in suver en biskieden lyricus, dy 't sjongt fan leafde, freonskip, forgonklikens en skientme, de ûntroerings dy 't ús allegearre troch alle tiden mienskiplik binne, en dêr 't wy ek altyd wer dichters ta nedich ha om se lûd en foarm to jaen.

Der binne dichters yn soarten; djipsinnige en demoanyske, swiersettige en frivole, opstannige en dekadinte natûren. Net op dizze eigenskippen lykwols komt it oan; inkeld op de suverens dêr 't hja har mei uterje.

Der binne ek altyd wer ûnder harren de bern, mei de greate forwûndere eagen. Ien fan dizzen is Freark Dam. Lit lover noch lekker him fan syn forwûndering ôfbringe. Hwant ek hjir jildt dat foar de bern it keninkryk is.