Truwanten

A Litteratuur bij hoofdstuk I

Gegevens over Middelnederlandse handschriften komt men in eerste instantie gemakkelijk op het spoor via het register van het Vermakelijk bibliografisch ganzenbord; een eerste handleiding bij systematisch-bibliografisch onderzoek op het gebied van de Nederlandse letterkunde, 5e, herz. en verm. uitgave, samengesteld door A.M.J. van Buuren, W.P. Gerritsen en A.N. Paasman (Groningen, 1983. ‘De nieuwe taalgids cahiers’ 1. Hier verder verkort tot Ganzenbord). Een zeer belangrijke inlichtingenbron over Middelnederlandse handschriften blijkt daarbij het zaakrijke standaardwerk van J. Deschamps, Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken; catalogus [van de] tentoonstelling ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis [in de] Koninklijke Bibliotheek Albert I [te] Brussel, 24 okt. - 24 dec. 1970 , 2e herz. dr. (Leiden, 1972).

[p. 129]

Over het handschrift-Van Hulthem en de inhoud van deze grote codex wordt men bij Deschamps ingelicht onder nr. 43. Daar worden ook edities vermeld van teksten uit dit handschrift en er is verdere secundaire litteratuur te vinden, o.a. het artikel van C.P. Serrure, ‘Het groot Hulthemsch handschrift’ (in: Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis 3(1859-1860), p. 139-164) en de tentoonstellingscatalogus Karel van Hulthem 1764-1832 (Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 1964) die informatie verschaft over de grote Gentse bibliofiel, zijn bibliotheek en haar lotgevallen. De citaten op p. 10 hiervoor vindt men aldaar op blz. 8. Dat de benaming ‘Hulthemse handschrift’ een germanisme is, heeft L.C. Michels betoogd in het artikel ‘Het “Hulthemse” handschrift’ (in: De nieuwe taalgids 58 (1965), p. 427). De gegevens over het schrijfloon voor een handschrift van Jan van Boendales Brabantsche Yeesten ontlenen wij aan: Jan de Klerk, van Antwerpen [Jan van Boendale], De Brabantsche Yeesten, of Rymkronyk van Braband . Uitgeg. door J.F. Willems. 2 dln. Brussel, 1839. De citaten zijn te vinden op p. XXV-XXVI van het eerste deel. Over de datering van de codex-Van Hulthem op grond van de watermerken in het papier zie men het bij Deschamps vermelde artikel van P. Tack, ‘Onderzoek naar den ouderdom van het Hulthemse handschrift’ (in: Het boek 2 (1913), p. 81-91).

Het lezen van oud schrift krijgt men alleen onder de knie door oefening. Een paleografische atlas op het gebied van de Middelnederlandse letterkunde bestaat nog niet. Wel bestaan er enkele facsimile-edities waarmee men zichzelf een eind op weg kan helpen. De littera textualis kan men bijvoorbeeld leren kennen uit: Ferguut , a facsimile of the only extant Middle Dutch manuscript (Leiden, University Library, Ms. Letterkunde 191), ed. by M.J.M. de Haan, Leiden, 1974. In verband met het handschrift-Van Hulthem wijzen wij voor de littera cursiva speciaal op: Esmoreit, eerste integrale reproductie van het handschrift naast de tekst in typo-graphie, voorafgegaan door een bondige inwijding en een uitvoerige analytische bibliographie en gevolgd door ophelderende aantekeningen bij de oorspronkelijke tekst, uitgave, bezorgd door A. de Maeyer en R. Roemans. Antwerpen, [1948].

Tot allerlei problemen die verband houden met de codicologie - de wetenschap van het boek als materieel object uit de tijd dat het geschreven boek de normale boekproduktie was - wordt men ingeleid door een reeks artikelen van W.Gs Hellinga en P.J.H. Vermeeren onder de titel ‘Codicologie en filologie’ (in: Spiegel der let-

[p. 130]

teren 5 (1961), p. 31-36, 138-142, 211-217, 300-307; 6 (1962-1963), p. 37-39, 127-132, 210-215, 312-316; 7 (1963-1964), p. 104-107, 204-207, 266-268; 8 (1964-1965), p. 31-37, 122-125; 9 (1965-1966), p. 59-62, 185-190; 10 (1966-1967), p. 135-143). Moeilijker maar veel meer up to date zijn de delen uit de reeks Codicologica . Deze reeks verschijnt sedert 1976 te Leiden. Er worden delen gewijd o.a. aan theorieën en principes, aan de materialen van de middeleeuwse boekproduktie, aan het schrift en aan boekverluchting.

De theoretische en praktische problemen van het diplomatisch afschrift zijn erg ingewikkeld. Belangrijk is nog altijd het moeilijke artikel van W.Gs Hellinga, ‘Principes linguistiques d'édition de textes’ (in: Lingua 3 (1952-1953), p. 295-308). Beknopt is de (samenvatting van een) lezing van W.P. Gerritsen, ‘De tekstuitgever en de taalkundige’ (in: Handelingen van het 27e Vlaams filologencongres, Brussel 8-10 april 1969, p. 43-46). Boeiend en leerzaam zijn de volgende twee bijdragen: G.I. Lieftinck, ‘“Methodologische” en paleographische opmerkingen naar aanleiding van een hert met een wit voetje’ (in: Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde 72 (1954), p. 1-17) en P. Gerbenzon, ‘Enkele opmerkingen over uitgavetechniek (naar aanleiding van: De tweede rose, uitgegeven door Prof. Dr. K. Heeroma)’ (in: Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde 78 (1961), p. 20-31).

Edities van Middelnederlandse teksten komt men het gemakkelijkst op het spoor door het raadplegen van de grote litterair-historische handboeken: vergelijk daarvoor het Ganzenbord . Voor oudere edities kan men terecht in L.D. Petit, Bibliographie der Middelnederlandsche taal- en letterkunde (Leiden, 1888-1910. 2 dln.). Voor meer recente uitgaven make men gebruik van de Bibliografie van de Nederlandse taal- en literatuurwetenschap die loopt vanaf 1960. De allerjongste uitgaven zijn systematisch eigenlijk alleen maar achterhaalbaar door raadpleging van het wekelijks verschijnende Boekblad . Voor gedetailleerder onderzoek en het aanboren van andere hulpmiddelen ga men te rade bij het Ganzenbord.

Ons onderzoek leverde de volgende lijst tekstedities van Truwanten op.

[H.] Hoffmann von Fallersleben, Altniederländische Schaubühne. Abele spelen ende sotternien . Breslau, 1838. Horae Belgicae 6. De tekst vindt men op p. 121-124. ‘Anmerkungen’ geeft Hoffmann op p. 231-233.

[p. 131]

[J. van Vloten,] Het Nederlandsche kluchtspel, van de veertiende tot de achttiende eeuw . Met inl., toelichting en woordverklaring. Haarlem, 1854. De (gedeeltelijk uitgegeven) tekst met toelichting op p. 26-28.

H.E. Moltzer, De Middelnederlandsche dramatische poëzie . Ingel. en toegel. Groningen, [l868-]1875. Bibliotheek van Middelnederlandsche letterkunde aflev. 1, 3, 9, 13 en 16. Tekst en toelichting op p. 210-215. De aflevering waarin de tekst van Truwanten is verschenen dateert van 1870.

J. van Vloten, Het Nederlandsche kluchtspel van de 14e tot de 18e eeuw . 2e verm. dr. Dl. 1. Van de 14e tot de 16e eeuw. Haarlem, 1878. De (gedeeltelijk uitgegeven) tekst met toelichting op p. 28-30.

P. Leendertz jr., Middelnederlandsche dramatische poëzie . Groningen [later: Leiden], 1899-1907. Bibliotheek van Middelnederlandsche letterkunde aflev. 63, 66, 67 en 71. De tekst op p. 132-134. ‘Aanteekeningen’ op p. 526. Vgl. verder p. CXX, CLXIII en CCXVI. De aflevering waarin de tekst van Truwanten is verschenen dateert van 1903.

Het abel spel Vanden winter ende vanden somer; gevolgd door de sotternie Rubben; voorafgegaan door de fragmenten Drie daghe here en Truwanten . Inl. en verklaringen [door] G. Stellinga. Zutphen, [1966]. Klassiek letterkundig pantheon 175. Tekst en verklaringen op p. 50-55. Vgl. ook p. 19-20. (Een belangrijke recensie op deze uitgave schreef C.B. van Haeringen in De nieuwe taalgids 60 (1967), p. 55-58).

Het abel spel Vanden winter ende vanden somer ende ene sotternie ‘Rubben’ na volghende; voorafgegaan door de fragmenten Ene sotte boerde ‘Drie daghe here’ ende Ene goede sotternie ‘Truwanten’ . 2e dr. Uitl. en verklaringen [door] G. Stellinga. Zutphen, [1975]. Klassiek letterkundig pantheon 175. Tekst en verklaringen p. 31-37. Vgl. verder p. 98-99, 101, 105-106, 107.

Al die uitgaven en deze die wij hier op tafel leggen laten iets zien van de verscheidenheid van opvattingen en de veranderingen van inzicht gedurende de lange geschiedenis van de Middelnederlandse filologie. Over die geschiedenis zijn wij overigens nog maar uiterst summier ingelicht. Wie op dit terrein geïnteresseerd is verwijzen wij naar de volgende werken, die niet veel meer dan een aanzet geven: H. de Buck, De studie van het Middelnederlandsch tot in het midden der negentiende eeuw (Groningen etc., 1931. Ook verschenen in 1930 als diss. Groningen), en G. Karsten, 100 jaar Nederlandse philologie; M. de Vries en zijn school (Leiden, 1949).