Trotwaer. Jaargang 33

[p. 388]

Pake
Ulke Brolsma

‘Ik lis hjir eltse nacht te moartsjen,’ sei ús pake tsjin ús heit. It plak? De Prinsetún. It is 1953, pake hat miskien noch in pear wiken te libjen. Wa wist dat? Dat wurd moartsjen koe ik net, mar begripe die ik it fuortendaliks. Pake sit yn it Sint Antoon, sa as wy dat seine. It wie syn lêste wenstee.

Mei Doeke Sijens, de biograaf fan ús pake, meitsje ús mem fan 87 en ik yn augustus 2000 in reis by de plakken lâns dêr't dat libben tahâlden hat. It Sint Antoon wie de ein fan dy reis.

As bern fûnen we dat allegearre gewoan. Alde minsken geane nei in tehûs. Foar Reinder Brolsma wie sa'n tehûs hielendal net gewoan. Hy hie der oer skreaun. Oer de ferskrikkingen fan it âld wurden op sa'n plak. No wie er der sels. Wist ik dat as bern fan njoggen? Nee.

Foar ús as bern wie der neat mis mei dy ferhuzing fan Goutum nei it Sint Antoon yn Ljouwert. Prachtich, spannend dochs? Us heiten mem wiene der de hiele dei te helpen. Jûns krigen wy noch in pear dinkjes dy't oer wiene.

In tiid dêrfoar wie der ek noch wat nijs, de reis út Grou nei Sint Nyk, nei beppe. Yn in taksy, jawol yn in taksy, ûnferjitlik. Dat beppe dêr yn in tehûs siet om't se oerspand wie, of tocht dat se dat wie, wisten wy net. Foar my wie it gewoan: beppe is yn Sint Nyk.

It Sint Antoon. It leit der noch altyd krekt sa hinne as doe't wy der alle sneinen nei ta giene. Earst nei pake en beppe en letter, doe't pake wei wie, nei beppe, nei frou Brolsma sa as der op de doar stie. ‘Se ha der wol in jier sitten,’ fertelde ik Doeke Sijens. Hy wist it better: amperoan trije wiken. Mar foar my as bern like it ferskriklik lang.

By ús pake en beppe wiene der de boekjes fan Bruintje de Beer en mear fan dat soarte spul. Yn de keamer de foto fan it Frijhof yn Ferwert en in oantinken oan in fakânsje op it Amelân stiet me by. Op de earste ferdjipping stie in bêd mei in wyt sprei. Dêr leit er dus alle nachten te moartsjen, tocht ik, as ik der lâns kaam op wei nei it rommelhok dêrboppe. Myn paradys. Allegearre boeken en spul dêr't ûnder gjin plak mear foar wie. As wy der wiene slûpte ik dy twa treppen nei boppen op. Dêr wie it noflik, by de grutten faak net.

Us pake woe net nei it Sint Antoon, sa begriep ik letter. Us beppe wol. Hy liet him ynskriuwe, tinkend dat it noch jierren duorje soe foar't der in keamer frij kaam. Mar dan is er de bekendens fan de Fryske skriuwer Brolsma.

[p. 389]

Trije boeken binne der yn



dy snuorje útkaam. De reginten binne dizze man tadien. Se wolle wat foar him dwaan. It kin direkt oangean. Hy is ferstuivere.

Ik ha thús noch it boekje wêryn't er alle fragen notearre hat dy't er de reginten stelle woe. En de antwurden dy't er krige. Yn it Hollânsk... Oft der meiinoar iten wurdt of apart. Kinne der bern op besite komme? Yn hoefier bliuwe je selsstannich? Hoe't it giet as ien fan beiden stjert? It is oandwaanlik om te lêzen. Foaral om't je witte hoe't dizze histoarje ôfrint.

Yn de Prinsetún gie it der by dy kuier om wei tusken ús heit en syn heit. Ik hie ús heit noch nea rûzje meitsjen heard. En dan noch wol mei syn eigen heit, grutte minsken... It gie sa need, sy murken net mear dat ik der ek noch wie.

‘Gean dochs wer wat skriuwen,’ rôp ús heit. Ik, ik woe wol wei wurde.

Dêr yn it Sint Antoon wennen dy twa minsken no dei yn dei út op in lytse keamer. Twa dy't mekoar in libben lang net altyd ta treast west ha, om it sa mar wat foarsichtich te sizzen.

Ik ha net sa lang ferlyn op 'e nij yn it Sint Antoon west. Ik woe dy grutte gongen wer sjen mei de blau-grize laaien flier. Myn broer en ik sieten mekoar dêr mei in protte gebalt efternei. Je koene dochs net hieltyd by de âldlju sitte? Dy brune doarren giene iepen. ‘Kin it ek wat minder.’

Ik woe sa de brede doarren trochgean en tocht wer op de gong te stean mei de skytbrune doarren. Der wie gjin doar, der wie gjin gong. It Sint An-

[p. 390]

toon is as nij. De gongen mei dy laaien flier, it is allegearre fuort. It binne apparteminten.

Wêr't se wennen? Jawis, dat hie ik dochs noch wol yn it ûnthâld. Je seagen út it raam in grutte stiennen muorre oan de oare kant. Wat moat dat foar dy man ferskriklik west ha. Yn Goutum wennen se tusken de greiden, it útsicht wie oan de Skrâns ta. En hjirre. It is him oanflein. Dat, de oarloch miskien; it minne libben mei syn frou. Yn dy keamer fûn beppe in briefke: ‘Ik ben efkes nei de kapper yn de Skrâns.’ It wie it lêste dat er skreau.

Har earste hûs stie oan it wetter yn Lichtaard. Hûs en wurkpleats fan de ferver Brolsma. In prachtich oarde liket my, fuort fan de hiele wrâld. De earste buorlju op hast in kilometer ôfstân. Mar foar ús beppe wie it neat. Mankelyk is se der wurden. Har twa earste bern binne dêr berne. Us heit ek. De omkriten dêr't aanst It Heechhôf spilet binne tichteby. Us pake skildert de boerepleatsen. Hy ken se no út 'e pinne, dy drege boeren.

De wente is der noch. Der is wat ferboud, mar it leit der noch krekt sa fredich en iensum hinne. Soene de minsken dy't der no wenje ek mankelyk wurde? Dat sil wol net, de auto, de televyzje, de wrâld is tichteby kommen. Doe wie Ferwert, it sintrum fan dy wrâld, fier fuort, foaral as je dat ein ek noch rinne moasten.

Wat sil dy frou bliid west ha doe't se nei de Wide Steech yn Akkrum ferhuzen. Wer ûnder de minsken. It wie doe in neare steech, mar dêr kinne je neat mear fan sjen. De gemeentlike planners fan Akkrum ha hjir oan 'e gong west. De nije tiid is oan dit plak net foarby gien en dus moasten der in stikmannich huzen ferdwine foar in nije rûnwei. Ek it hûs dêr't ús pake syn skilderssaak hie en dêr't kostgongers helpe moasten om it mei kostjild en sa wat oan 'e gang te hâlden.

Ek de wente en wurkpleats fan harren freon, timmerman Dykstra, is der net mear. Dêr ha 'k as bern faak west. Akkrum wie de pynlike oarde dêr't de iennichste toskedokter fan it gea wenne. Nei in boarpartij yn myn strieminne tosken en in flink konsert fan my der by, giene wy nei de Dykstra's. Yn de wurkpleats, dat wûndermoaie boartersplak, fergeat ik fluch wer it beulen oan myn gebit.

Yn Ljouwert sjocht it hûs oan de Mounlestrjitte der oan de bûtenkant hast noch krekt lyk út as doe't pake der wenne. Sels it nûmerboerd mei 72 liket autintyk. Us heit krige dêr ferkearing mei ús mem dy't net sa fier fierderop yn de Frjentsjerterstrjitte wenne. Se wit it noch. Se fertelt der oer.

In pear âlde froulju binne nijsgjirrich nei ús besite. Wy lizze it út, wa't hjir wenne hat fan 1927 oant 1942. Se ha de leeftiid, dus wa wyt. De min-

[p. 391]

sken ha nea heard fan de skriuwer Brolsma. ‘Nee, wij lezen geen Fries.’

Yn Goutum kinne wy it hûs net direkt fine. Us mem wit it efkes net. Sy is dêr mei ús heit yn 1937 te wenjen kommen. De huzen wiene krekt set. Sy wienen hast de earste bewenners fan dit rigeltsje. Yn dat hûs krigen se harren Reinder, in berntsje dat se yn 1942 ferlieze soene.

In âld mantsje wit it wol. ‘Nee, dat is it hûs dêr't Reinder Brolsma wenne. Ik ha him kend, ja. Ik kaam hjir te wenjen yn 1937, doe't it nij wie.’

Us mem en hy ha hjir dus yn deselde snuorje wenne, fiif jier lang, trije huzen fan elkoar ôf. Se kenne mekoar net mear. Ik besykje út te lizzen dat nei 63 jier hjir twa âld buorlju by elkoar stean. Der is gjin blinkje ljocht, gjin werkennen, neat. De tiid hat tahâlden yn ûnthâld en uterlik.

Hjir hat pake wenne yn de oarloch. Yn 1942 ferhuzen sy út Ljouwert nei Goutum en ús heit en mem ferfearen nei Grou. Ut dit hûs is ús pake nei de befrijding ophelle foar ferhoar, want it oannimmen fan de Harmen Sytstra priis, dêr giene de hannen no net mear foar op elkoar.

It hat slim en dreech west yn dy oarlochstiid, wyt ik no. Us heit hat yn dy jierren in deiboek byhâlden. Prate mei syn heit en mem wie moeilik, de stimming dêr: slim. ‘Ik kom der foarearst net mear,’ skriuwt er earne...

Dêr moat ik oan tinke as ik nei dat hûs sjoch. De minsken dy't dat bewenne ha mei harren eangstmen, lilkens, dy ûnnocht oan elkoar.

Hoe't se foar ús wienen? Wy ha der neat fan murken. Wy kamen graach by pake en beppe yn Goutum. It wie der altyd wille, foar ús. Se wiene leaf, wy giene der altyd mei in protte nocht hinne. Op de keamer boppe, dêr't wy sliepten, mei útsicht op Ljouwert, dêr leine de papieren fan pake. We moasten der om tinke, want pake skriuwt, waard ús sein. ‘Bliuw der ôf mei jim hannen.’

Ja tochten je, pake skriuwt. Wie dat wat besûnders? Nee, foar my wie dat itselde as dat immen timmerman of bakker wie. Dat it skriuwen fan ús pake wat besûnders wie, ik hie der eigentlik gjin weet fan.

Pake hat my dat hûs yn droegen nei't in grutte griene bus my fan de Goutumerdyk ôfried en sa hast it libben útskode. It die allegearre wol sear. Mar ik mocht yn it bed fan pake en beppe lizze. Is der moaier foar in bern? Al dy oandacht. De dokter mei bitend joadium, dat die sear. De sjauffeur fan de bus siet der ek. De man doarst net mear te riden, waard my sein.Dat fûn ik wol moai, dat dy man net mear efter it stjoer woe. Allegearre om my, gie it my troch de holle.

Fansels sliepten pake en beppe yn dat iene grutte brune bêd. Dat wie gewoan. Yn it Sint Antoon wie dat net mear gewoan. Beppe sliepte ûnder en pake boppe.

[p. 392]

Ik sjoch dat paad neist it hûs. It is in foarjiersdei, it moat 1953 west ha. Mem giet mei de bus troch nei Ljouwert en ik gean allinnich nei pake en beppe. Dêr stiet er, by in nij reiden skut. ‘Dan siicht it net mear sa om it hûs’, hie er in pear wike lyn ferteld.

Ik blier op pake ta. ‘Wat silst do hjir’, hear ik him fijannich sizzen. Ik bin der mei oan. Net wolkom by je eigen pake. Nee, ik wie net wolkom. Ik besocht wat te sizzen, wat te praten.

‘Wêr is beppe?’

‘Dy is er net, dy leit op bêd, se komt aanst.’ Hy woe me sa wol fuort ha.

Ik stean mei ús mem op de Goutumerdyk mei de âld buorman en sjoch nei it plak dêr't ik my doe sa ûntdien fielde. As je as bern fiele dat je eigen pake je net ha wol. Dat is slim. Doe ha ik it ús mem net ferteld. Ik fûn it sa beskamsum.

Pake hie lêst fan depresjes, hearde ik letter. Ik wist yn dy tiid wol dat pake shocked waard. Dêr hiene ús heit en mem it oer. Wat dat betsjutte? It hie mei elektryske stroom te meitsjen, tocht ik doe, mar fierder wist ik it net.

Dat ûngelok mei de fyts. Pake oanriden en nei it Stedssikehûs dêr neist de Finzenis. Ik rûk noch de lucht dy't dêr hong: it sikehûs, jawol. Letter hearre je dat er doe miskien ek al besocht hat om der in ein oan te meitsjen.

Pake hat noch efkes by ús thús west. It wiene de lêste wiken fan syn libben. Hy koe it yn it Sint Antoon net hâlde. Pake sliepte by ús boppe op de souder yn it lytse keammerke, mar wie ynienen ek samar wer fuort. Ik wit fan dy besite, earlik sein, net sa'n protte mear. Wol doe't er net mear thús kaam. Yn de Ljouwerter krante stie it op de foarside, hy wie fermist.

Dan komt oan de ein fan de middei ús heit de keamer yn en seit: ‘Se ha him fûn.’ Hy giet sitten, slacht de hannen foar it gesicht en skriemt.

Dy jûns giene by ús yn de boekwinkel de etalaazjeljochten net op.

(Tekst fan de taspraak holden by de oanbieding fan Sa'n tûzen blauwe skriften, Doeke Sijens syn biografy fan Reinder Brolsma, op 20 septimber 2001 yn Ljouwert.)