Trotwaer. Jaargang 33

[p. 273]

Dwersreed
Henk van der Veer

Jongereinliteratuer, in oerstallige term?

‘Jongereinliteratuer: in oerstallige term’, sa skriuwt Trinus Riemersma yn syn Trotwaerbijdrage ‘Altyd wat!’ fan july 2001. Dat is in nijsgjirrige stelling. Oft dy stelling ek wier is, is in folslein oar ferhaal. Riemersma heart bij in hieltyd grutter wurdende groep dy't de jongereinliteratuer (is dat itselde as ‘berneliteratuer’?) rekkent ta de ‘grutte literatuer’.

Ik bin it mei Riemersma iens dat der eins gjin ûnderskied wêze moat, mei wat hij dan neamt ‘gewoane’ (oars net sa'n kreative oantsjutting, wa betinkt ris wat oars?!) literatuer en ‘jongereinliteratuer’. Foar goede jeugdliteratuer jilde út noch yn gjin leeftydsgrinzen. Ted van Lieshout, Nederlânstalich dichter fan prachtige poëzij foar ‘alle leeftijden’, skriuwt dan ek net spesifyk foar bern: ‘Mijn gedichten moeten voor kinderen én volwassenen goed genoeg zijn. Volwassenen moeten mijn poëzie ook kunnen lezen. Vergeet niet dat kinderen en volwassenen met elkaar gemeen hebben dat ze kind zijn of zijn geweest; niet dat ze volwassen zijn geweest.’ (yn ‘Schrijver Gevonden’, Encyclopedie van de jeugdliteratuur, Den Haag 1998)

Dat de term ‘jongereinliteratuer’ in oerstalligen ien wêze soe, hâldt fansels noch net yn dat der gjin spesifike lêzersgroep bliuwt, en dêrmei ek de spesifike mjitstêven en omstannichheden. Dêrom ek noch altyd in aparte priis foar it bêste berneboek, in aparte berneboekewike, in aparte ôfdieling yn 'e bibleteek, soms sels in folslein eigen bibleteek, en ja, ek in stikmannich selsstannige berneboekewinkels. Dêrom ek it bestean fan aparte wurkgroepen dy't har mei jeugdliteratuer dwaande hâlde, dy't faak nauwe bannen mei it ûnderwiis hawwe, en fan aparte fakblêden, gidsen, en útstjoeringen.

Dat it skift ‘jongereinliteratuer’ allinne mar bestean koe ‘salang't it om in triviale soarte boeken gyng, dêr't inkeld pedagogen heil fan ferwachten’, sa't Riemersma beweart, is wol hiel koart troch de bocht. Wannear't Riemersma skriuwt dat in boek triviaal is, sprekt er in wearde-oardiel oer dat boek út en wol in negatyf wearde-oardiel. Boppedat ropt it ûnderwerp trivialiteit in soad argewaasje op: ‘In lytse elite dy't pretindearret ferstân fan “goede” keunst te hawwen, makket wol eefkes út dat de lektuer dy't troch de grutte kliber lêzen wurdt, rotsoai is. It oardiel fan dy elite is net allinne basearre op in saaklike argumintaasje of op in goed ûnderboud wittenskiplik ûndersyk, mar wurdt gauris dien op grûn fan emosjonele of politike foaroardielen.’ (Jelma Sytske Knol yn ‘Jeugdliteratuer en trivialiteit, in foarsichtige ferkenning’, De Pompeblêden, 19..-9)

De útspraken fan Riemersma: ‘de jongerein [dè jongerein?? hvdv] lêst neat’ en ‘foarhinne woenen folwoeksenen gjin bek op jongereinliteratuer sette, om't dy fierste berneftich wie’, moatte wij mar mei in kerreltsje sâlt nimme. It binne yn elts gefal net útspraken nei oanlieding fan in goed ûnderboud literêr wittenskiplik ûndersyk. En dat ‘Akky van der Veer de eare [takomt] dat se it earste folwoeksen jongereinboek skreaun hat... en dêrmei in bom ûnder de kategory “jongereinliteratuer” lein hat’, is ek net mear as in losse-flodder-opmerking. Ik soe Akky dy ‘eare’ graach gunne, mar wie it Reinder Rienk van der Leest net dy't yn 1983 de alderearste Simke Kloostermanpriis krige foar

[p. 274]

syn jongereinboek Cap Sud (Boalsert 1980)?

Dat Riemersma syn artikeltsje einiget mei ‘De earste folwoeksen berneboeken binne der oars al: Kninekeutels yn it oerwâld [út 1982!!! hvdv] fan Mindert Wynstra en Lytse Anna fan Teije Brattinga’ seit mear oer syn aktuele belêzenheid as it om jongereinliteratuer yn it Frysk giet as oer syn saakkundigens op it mêd fan dit spesifike literatuerûnderdiel. Dan hie er grif noch wol wat oare, bettere, titels neamd. Sa krigen It hûs fol ferhalen (oersetten yn it Japans!) fan Mindert Wijnstra en Bartele Bûse (ek yn it Nederlâns oersetten) fan Berber van der Geest ynternasjonale erkenning trochdat se op de earelist fan de International Board of Books for Young Children pleatst waarden. Dy eare mocht ek Akky van der Veer barre mei har Grutte Wurden (yn 1996 bij de grutte Nederlânse útjouwer Leopold útkaam ûnder de titel fan Gezworen woorden en bekroand mei in earfolle fermelding fan 'e Kinderjury 1997).

De term ‘jongereinliteratuer’ mei yn 'e optyk fan Riemersma oerstallich wêze, dat der literatuer foar jongerein is, stiet neffens mij bûten kiif. Trouwens, der is fansels gjinien dy't folwoeksenen ferbiede sil om dy literatuer te lêzen. As der ien skriuwer yn 'e Fryske literatuer is dy't op in ultime wize de grinzen tusken berne- en folwoekseneliteratuer sljochtet is dat Eppie Dam wol. Yn syn werklik sublime Dingeman krijt wjukken (Ljouwert 1999) hâldt Dam foar de jongere lêzers rekken mei wurdkar, taalgebrûk en lingte fan in sin. It basale ferhaal is foar de jongste doelgroep (‘Foar bern fan 9 jier en gâns âlder’ stiet op 'e achterkant fan it boek) hiel goed nei te kommen. De oare lagen dy't yn de ynhâld besletten lizze, kinne dan troch bern oppakt wurde, mar dat hoecht net. Dy kwaliteiten ûntbrekke folslein yn Nei de klap en it is om dy reden dan ek terjochte dat it bestjoer fan de Koperative Utjowerij perfoarst net hawwe woe dat op side twa ‘jongereinboek’ kaam te stean.

Dat Eppie Dam fan 't jier dan einlings de Simke Kloostermanpriis krijt, is net mear as terjochte. Wêrom't dy priis in minder heech oansjen (finansjeel allinne al) hat as de pretinsjeuze Gysbert Japicxpriis is foar mij in riedsel. Want om in ‘goed’ boek foar jongerein te skriuwen falt fiis ôf. Om al skriuwend oan in manuskript te tinken ‘hee, dit wurdt in jongereinboek, wat grappich dat ik dat ek kin’, is mispleatste selsoerskatting en in tekoart oan selskrityk. It sil dan ek noch wol even duorje foardat Tr. Riemersma de Simke Kloostermanpriis krijt.