Trotwaer. Jaargang 33

[p. 267]

Biten en brokken
Jan Pieter Janzen

Mear aksje om de Gysbert Japicxpriis hinne - dat wie it boadskip dat Joop Boomsma op 28 febrewaarje fia syn digitale Skriuwersdeiboek de wide wrâld yn stjoerde:

Lit ús ris mâl dwaan yn Fryslân, litte wy de Gysbert Japikspriis fan 't jier ris oangripe om op de tromme te slaan! Ik stel foar! De sjuery nominearret meikoarten trije auteurs. Dy krije yn de media fansels rom omtinken (faaks ek lannelik), de lêzers gean mei-elkoar yn diskusje, donderje mei mieningen oer elkoar hinne. Spannender publisiteit en oar omtinken foar de Fryske literatuer is suver net te betinken. Sa wurkje wy ta op it ‘moment suprème’ (of soksawat): yn in ‘live’-útstjoering fan Omrop Fryslân-televyzje wurdt de útslach bekend makke. En de priis wurdt dan ek fuortdaliks útrikt. Feest, spanning, argewaasje, blidens, djippe ellinde - emoasje dus! It idee is spitigernôch net fan mysels. Der is earder oer praat. Mar lit ús it ris besykje. Yn de sjuery sit fan 't jier ek in televyzjeman (Geart de Vries) - dat wa wit! (http://members1.chello.nl/~j.boomsma02)

Twaenheale moanne letter kaam Boomsma op 'e saak werom:

(15-05-2001) - No wurdt it sa njonkenlytsen wolris tiid dat dy Gysbert-Japikssjuery mei de útslach fanwegen komt! Ik bin ougryslik benijd. Mar faaks bin ik de iennichste. Want nergens hear ik oaren der oer, lês ik in spekulatyf stikje of fernim ik wat fan diskusje. It liket der suver op dat de GJ-priis gjin harsus ynteressearret. Behalve my dan. En - fansels - potinsjele priiswinners. Ek dy hearre jo net. Fansels net. Aansen wurdt de útslach bekend makke: meidielinkje yn de parse, hjir en dêr in interview, in inkeld rabberijke, in bewyske oergeunst - en dat is it dan. Wat in ougryslik deade boel, wat in ûnferskilligens. Mar benammen: wer in moaie kâns ferskiten om de Fryske literatuer ûnder de oandacht te bringen. Tamtam, blinders! Gjin tuiketuike... Net wer tuiketuike, asjeblyft - doch ris wat, slach ris op de tromme, druk dy ivich waaksjende stienpûst út en spuitsje de dridze oer de Frysk-literêre wrâld. Aksje! Beweging!

Dy aksje kaam der net, behalve dan bij Kistwurk, it ynternettydskrift dat spesjalisearre is yn literêre ferdivedaasje en sadwaande mei in referindum kaam (www.kistwurk.nl). De lêzers koenen kieze út tsien kandidaten: Jetske Bilker, Eppie Dam, Hylkje Goïnga, Josse de Haan, Tsjêbbe Hettinga, Durk van der Ploeg, Theun de Vries, Akky van der Veer, Harmen Wind en Baukje Wytsma. (Op 30 juny wienen der 129 stimmen útbrocht en stie Goïnga mei 25 oan kop, folge troch Bilker, De Vries, Van der Ploeg, De Haan en Wytsma. Je meie ien kear deis stimme: ‘Please come back tomorrow to vote again.’)

Kommentaar jaan mocht ek: ‘Wêr is Wilco Berga?’ ‘Wêr is Albertina Soepboer?’ In orizjinele suggestje kaam fan A. van der Berg út Amsterdam: ‘Mij dunkt, de bruorren Hettinga komen in aanmerking voor de gedeelde Gijsbert Japiksprijs. Beide dichters hebben de afgelopen jaren op voorname en vooraanstaande wijze het gezicht van de Friese literatuur bepaald. Zowel Under de seefûgels De kust van de oudste broer als Akten van Winter van de jongste vormen onmiskenbaar twee hoogtepunten in de “Fryske” belletrie.’

Ek Pieter de Groot pleite op 22 juny yn de Ljouwerter foar in dichter, om't de priis sûnt

[p. 268]

1989 alle kearen foar proaza west hat. Ek hij stie - wer - oan op ‘mear leven’, mei as gongmakker in shortlist fan de belangrykste kandidaten.

It âlde systeem en de nije opset

Al dy goeie advizen sille te let kommen wêze. Ein juny hie de sjuery grif har kar al makke en trochjûn oan de Provinsje. Dêr ha se grif safolle tiid noadich dat it augustus/septimber is foar't de útslach bekend makke wurdt.

Wa't it wurdt? Dat is min te sizzen. Om't twa fan de trije sjueryleden hjir folslein ûnbekend binne, om't der nochal wat kandidaten binne en om't de spulrigels net dúdlik binne.

Earst de sjuery. Dy bestiet út twa wittenskippers út Leiden, de neerlandica Korrie Korevaart en de germaniste A. Visser, foar wa't de Fryske literatuer in frij ûnbekend terrein is, en út Geart de Vries, sjoernalist/histoarikus en foaroanman fan de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden. Dy hat de ôfrûne jierren televyzjedokumintêres makke oer Tsjêbbe Hettinga, Harmen Wind en Josse de Haan. Dat seit fansels wat oer syn foarkar.

Oare serieuze kandidaten binne op grûn fan har oeuvre sûnder mis Eppie Dam, Freark Dam, Berber van der Geest, Hylkje Goïnga, Durk van der Ploeg en Baukje Wytsma. Mar wêrom soenen ek Wilco Berga, Sjoerd Bottema, Eeltsje Hettinga, Trinus Riemersma, Albertina Soepboer en Mindert Wynstra net meidwaan op grûn fan opfallende resinte publikaasjes?

De fraach dêrbij is wol hokker formele kritearia at de sjuery hantearret. En dat bringt ús bij in pynlik punt. Dat kom sa:

Yn desimber 1999 waard yn Provinsjale Steaten in moasje fan de Partij van de Arbeid oannommen om de Gysbert Japicxpriis wat fan karakter te feroarjen. Wer werom nei 1953, soe men sizze kinne. Doe waard de jierlikse ûnderskieding foar de bêste literêre útjefte (om bar foar proaza en poëzy), omset yn in twajierlikse priis. Yn 1983 feroare de frekwinsje en ek it karakter fan de gjp: ien kear yn 'e trije jier, foar de auteur dy't ‘it bêste wurk publisearre hat, op it mêd fan [...] de Fryske literatuer yn alle sjenres, sawol foar in wurk as foar it hiele oeuvre fan in auteur’. - Tsjinstridige betingsten: in oeuvrepriis koe, mits de auteur yn kwestje yn de ôfrûne perioade ek ‘it bêste wurk’ publisearre hie.

Yn de nije ieu soe it wer gean moatte om in twajierlikse ûnderskieding, de iene kear foar poëzy, de oare kear foar proaza. It motyf dêrfoar wie dat ‘in fersebondel komselden konkurrearje kin mei in roman’. Dêr siet wat yn. Yn 1986 krige Tiny Mulder de priis foar har bondel Oh in stêd, ah in lân ‘en fierders foar har hiele wurk’. De kearen dêrop gong it hyltyd om romans (fan Anne Wadman, Steven de Jong, Trinus Riemersma en Piter Boersma).

Ek yn de nije opset soe it noch om in ‘oeuvrepriis’ gean kinne, sa woene de Steaten ha. De tsjinstridichheid bliuwt dus. Behalve at dêr yn de neiere útwurking wat op fûn waard...

En dêr sit 'm it probleem. Mei it nije reglemint keallet it sa swier dat sjuery foar de Gysbert Japicxpriis 2001 noch ûnder it âlde systeem wurkje moat, al skynt har wol sein te wêzen dat in oeuvrepriis ek mooglik is sûnder in opfallende publikaasje yn de ôfrûne trije jier.

Se wienen der op it Provinsjehûs suver wat mei oan doe't ik mear as ien kear frege om it krekte beslút fan Deputearre Steaten (Provinsjale Steaten?) dêr't it nije reglemint op basearre wurde moat. It wie ein juny noch net boppe wetter. Sadwaande wit ik ek noch net oft der wol om tocht is dat it skôgjende proaza der yn de nije opset net ûnderstrûpt (in sjenre ommers dat sûnt 1947 mar twa kear yn 'e prizen foel: Anne Wadman en E.B. Folkertsma), oft de

[p. 269]

sjuery noch altiten beneamd wurdt op advys fan de Fryske Akademy (anno 2001 hoecht dat wier net mear - dêr ha wy no al wer mear as fjirtich jier it Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum foar) en - om noch ien dinkje te neamen - oft de betingsten sa ferromme binne dat ek tekstskriuwer de Gysbert Japicxpriis krije kinne. Want wêrom soe Rients Gratama mei syn fenomenale oeuvre net yn 'e beneaming komme meie foar dizze literêre ûnderskieding?

Eigen parochy

Nei in wiidweidige gearfetting fan it artikel oer de gemeentlike weryndieling breide Sikke Doele yn de lc fan 22 juny gau in ein oan syn oankundiging fan it maaienûmer: ‘Fierders yn dizze Trotwaer ûnder oaren in prachtich ferhaal fan Hylkje Goïnga silger, “By Dolf op 'e kofje”, in gedicht fan Klaas Feenstra en in macht oan boekbesprekkings.’ Tafalligerwize krekt op deselde deis dat it junynûmer ferskynde. Mar om dat akkurate sinjalearjen giet it mij no net, ik stroffele oer dy ‘macht oan boekbesprekkings’.

Dat sil net posityf bedoeld wêze. Oer de kwaliteit seit sa'n opmerking niks, oer de kwantiteit namste mear. En yndied: sân fan de 21 stikken gongen oer boeken. In pear mear as oars. Om net tefolle achter te reitsjen op de literêre produksje, want dy besiket de redaksje kritysk te folgjen. Safolle resinsjes ferskine der ommers net: de Ljouwerter Krante is it kompleetst, it Frysk Deiblêd en it Snitser Nijsblêd folgje op ôfstân en Hjir en Kistwurk dogge it hapsnap.

Twa oant trije siden is it stribjen en dan leafst wol wat helderop en besteklik fansels. Neffens it Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds is dat ferline jier net altiten slagge: ‘De korte recensies zijn te vaak plichtmatig van toon.’ Fierder is dizze subsydzjejouwer oars net ûntefreden:

De redactie van Trotwaer heeft andermaal een prestatie van formaat geleverd: een jaargang van tien goede tot zeer goede afleveringen. De sinds 1999 verhoogde frequentie van verschijnen heeft in 2000 geleid tot enkele op de actualiteit inspelende bijdragen, wat als een verrijking mag gelden. De sterke redactionele sturing leidt in Trotwaer tot inhoudelijk waardevolle bijdragen. Stilistisch zou er hier en daar strenger mogen worden geredigeerd: de rubriek ‘Omfreegjen’ zou bijvoorbeeld gebaat zijn bij het vasthouden aan de voorgeschreven omvang.

Mar der is mear:

De commissie is van mening, dat de verhoogde verschijningsfrequentie zou mogen resulteren in een grotere verscheidenheid aan onderwerpen, ook van niet-literaire aard. Hiertoe zouden meer schrijvers kunnen worden benaderd die specialisten zijn op andere terreinen dan dat van de literatuur. Door het opnemen van meer scheppend proza zou de levendigheid van het blad toenemen. Voorwaarde voor plaatsing van Nederlandstalige bijdragen moet een duidelijk verband met de Friese literatuur of cultuur blijven.
De vormgeving van Trotwaer is professioneel en rustig. De foto's in het blad zijn echter vaak onduidelijk. afgedrukt.
Conclusie: Trotwaer maakt de plaats onder de structureel gesubsidieerde tijdschriften waar.

De kommisje foar it beoardieljen fan de Fryske tydskriften bestie ek diskear út Liesbeth Brouwer (universitêr dosint Frysk), Remco Heite (bestjoerlid fan it Fûns en boargemaster), Hylke Tromp (literêr kritikus en learaar Nederlânsk) en Simen Veltman (neerlandicus en frisist). Dy ha ek gear west oer de wize dêr't wy de projektsubsydzje (foar it skriuwen fan langere skôgings en essays) op bestege ha:

[p. 270]

In 2000 verschenen in Trotwaer vier bijdragen waarvoor projectsubsidie was aangevraagd:
- D. Sijens, ‘Fertiisd yn rjocht en skuld. By de hûndertste bertedei fan D.H. Kiestra’
- J. Veenbaas, ‘Durk van der Ploeg of de fitaliteit fan de psychologyske roman’
- P. Yedema, ‘De Fryske poëzy yn it lêst fan de 20e ieu (1985-2000)’ en
- H. van der Veer, ‘Eppie Dam: Taalkeunstner yn Frysk bemeboekelan’
Over de artikelen van Sijens, Veenbaas en Van der Veer is de commissie zeer positief: het zijn volledige, gedegen, belangwekkende essays, geschreven in een soepele stijl. Het overzichtsartikel over de Friese poëzie van Yedema is volgens de commissie minder geslaagd, omdat het onderwerp eigenlijk te groot is voor de omvang. De wervende, essayistische stijl van Yedema had meer ruimte voor zijn bijdrage gerechtvaardigd. [...]
Met het oog op de nieuwe aanvraag voor projectsubsidies voor 2001 van Trotwaer merkt de commissie op, dat de bijdragen waarvoor de projectsubsidies worden aangewend, niet alleen beschouwingen over oeuvres van één persoon zouden moeten zijn. Enerzijds zijn veel schrijvers nog te jong voor een overzicht van het oeuvre, anderzijds zou een meer gevarieerde onderwerpskeuze voor langere essays wenselijk zijn. De commissie denkt hierbij aan bijdragen met een meer algemeen-cultureel karakter, waarbij zeker ook aan samenwerking met de universiteit zou kunnen worden gedacht.

Wurk oan 'e winkel dus. En tagelyk in suver wat ûnmooglike opjefte: èn mear fariaasje èn mear kreatyf proaza èn ‘iets meer aandacht voor vermaak, “ferdivedaasje”, en levendigheid’ (sa't ferline jier it boadskip fan de karmasters wie). It wurdt de heechste tiid foar de definitive stap nei in Nij Trotwaer, in algemien kultureel opinyblêd mei tolf kear yn it jier 64 siden proaza, poëzy, essay, kommentaar, krityk, ferdivedaasje en achtergrûn en analyze bij it kulturele en it politike nijs. Deputearre Steaten wolle dy kant ek út. At it goed giet wurde der fan 't hjerst definitive beslúten nommen.

Kultuersprieding

Opvoeding scholier beter in studiehuis, sa wist it anp mids febrewaarje te melden, amper oardel jier nei't de nije opset fan it ûnderwiis yn de heechste klassen fan havo en vwo út ein set wie. Universitêr ûndersyk liet sjen dat foaral it pedagogysk effekt fan skiednis, Nederlânsk, algemiene natuerwittenskippen (anw) en kulturele en keunstsinnige foarming (ckv) grut wie. Yn dy lessen learen de skoalbern om in eigen miening te ûntwikkeljen en om sosjaal te funksjonearjen. Neffens de ûndersikers soenen de nije fakken anw en ckv noch wol wat mear romte yn it lesroaster krije meie.

Benammen sneu foar in fak as maatskippijlear. Dat is yn 'e jierren sechstich ommers útfûn om de jongerein mear bij de politike en maatskiplike realiteit te belûken. In dúdlik teken dat dit ûndersyk net doocht. Dat blykt ek wol út de opset dy't keazen is. Want wa binne ûndersocht? Net de learlingen, mar de skoallieders. Net de praktyk dus, mar de teory.

Nee, dan it berjocht in wikemannich letter dat de ckv-bonnen in grut sukses binne. Santich persint fan de learlingen brûkt de fyftich gûne dy't se yn bonfoarm fan de steatssekretaris Rick van der Ploeg krigen ha, ek foar ‘culturele activiteiten’. De bioskopen en skouboargen binne der yn it skoaljier 1999-2000 sawat twa miljoen gûne better fan wurden.

Dêr sil Tryaterbaas Jos Thie net wiis mei wêze. Dy makke him in goed jier lyn op in foarum yn de Ljouwerter Harmonie nammentlik nochal lilk oer al dy skoalbern dy't foar har kul-

[p. 271]

turele en keunstsinnige foarming sa nedich yn kloften nei de skouboarch ta moatte en har dan faak net witte te gedragen. Nee, ckv, dêr moast dizze kultuerdrager neat fan ha. It like him tefolle op de ferplichte skoalkonserten fan eartiids.

Dat fûn ik as dosint yn dat fak wat al te ûnreedlik, behoarlik arrogant trouwens ek. Sjoch, de ckv-learlingen wurde - at it goed is - net samar yn hele klassen tagelyk op 'en paad stjoerd. Se geane yndividueel, yn lytse groepkes of ûnder begelieding nei skouboarch en museum, dogge skriftlik ferslach en wurkje sa oan it ferplichte ‘keunstdossier’.

Dat giet lang net altiten mei nocht en wille, mar ik sjoch der faak fan op hoe goed at se har fatsoen hâlde, ek at der wat presintearre wurdt dat folslein nij is en net daliks oansprekt. En dat is gauris it gefal, want net elk krijt fan hûs út de ‘hegere’ foarmen fan kultuer mei.

Achternei jout mear as ien learling faak ta dat it dochs net ûnaardich wie om mei dy nije en frjemde dingen yn 'e kunde te kommen, al wie it mar yn de foarm fan in earste besite oan in skouboarch of in museum. En dat is no krekt de bedoeling fan ckv: drompels sljochtsje en eagen iepenje.

Dat giet, lykas safolle dingen op skoalle, net fansels. It effekt is ek min te mjitten. Al te optimistysk mei men neffens it Sociaal en Cultureel Rapport 1998. 25 jaar sociale verandering (s. 729) net wêze:

Mocht dit beleid erin slagen om de schoolgaande jeugd meer met cultuuruitingen in aanraking te brengen, dan is het niet zeker dat dit ook na de schoolperiode effect zal blijven hebben. Tot op heden is de cultuurdeelname onder de leerplichtige jeugd, een levensfase waarin ouders en leerkrachten nog een grote invloed op de tijdsbesteding hebben, onverminderd hoog. De lakmoesproef voor dit beleid is echter de deelname in de daaropvolgende levensfase, wanneer jongeren baas over hun eigen vrije tijd geworden zijn.

Dat wol immen as Jos Thie net ôfwachtsje. Dy stoart him mei Tryater leaver op skoalleprojekten lykas Geweld... nee! It stribjen is dat alle skoalbern yn Fryslân tusken har fjirde en har fyftjinde op syn minst trije foarstellingen fan Tryater sjen kinne. Se ha dêr fan it Ryk ekstra jild foar krigen. Alderprachtichst fansels, mar noch gjin reden om kultuersprieding yn de foarm fan ckv-learlingen dy't de stap nei de skouboarch sette (moatte) op te kearen.