|
| |
| |
| |
Country Fair
Leo Popma
Doe't er Powellstreet ynsloech wie er ynienen te plak. Hy hie de moed al wat opjûn en soe no mar mei de cable-car nei de haven, en dan moarn mar ris wer sjen. Mar doe't er by de halte oankaam sette it spul him krekt yn beweging en skode fan achter de tram wei de bebouwing oare kant de strjitte as in dia op syn netflues. Hy wie wêr't er wêze wold hie. De donkere bakstienen gevel, de dûbelde opgeande trep mei it bordes, en de mânske letters oer de hiele breedte fan de gevel: San Francisco Public Library - Chinatown. Hy slintere de strjitte oer en joech him tiid om âlde bylden by te stellen.
Ienkear yn de biblioteek fielde er de waarmte fan it wersjen behaachlik by him op krûpen. De lege plafonds, it ljochte iken meubilêr, de raffelige flierbedekking, alles wie âldmoadrich en healsliten, mar tagelyk hie it dat fleachje ivichheid dat men betiden yn in biblioteek lâns jin hinne striken fielt, en jin even fersoenet mei it bestean. Dit wie in feilich hiem foar minsken dy't hjir frjemden bleaune, tusken de grôtfolle kasten op 'e siik nei har oarsprong, en elk yn it eigen kompartimint in yllúzje earmer: Sineesk, Kantoneesk, Sineesk-Mandaryn, Taishanese, Vietnameesk.
Yn de lêsseal starte er ien fan de kompjûters, tikke de titel yn, en krekt as in healoere lyn op strjitte ferskode it skerm tusken no en doe: Country Fair; poems from Friesland since 1945, in Frisian and English; selected and translated by Rod Jellema. Eerdmans/Kok, 1985.
It wie nei in kongres foar kultueramtners oer gemeentebelied en minderheden, goed tolve jier ferlyn. Fjouwer dagen lêzingen, workshops, ekskurzjes, en plastic tassen fol oerstallich printwurk dat, werom op kantoar, yn in kast soald, en nei in jier troch de Praktische Hulp ophelle wurde soe. Mei in man of fyftjin wie er yn de main library bedarre dêr't Kenneth Dowlin, direkteur dêre en in autoriteit op dat mêd, wiidweidich yngien wie op etnyske minderheden, ynformaasjefersjenning en computers. Yn Chinatown soene se dy middeis ris sjen hoe't dat wol útwurkje koe.
Hy hie op him nommen in tankwurdsje te sprekken on behalf of it selskip. En wylst Dowlin yn de boardroom foar de krúslings drapearre flaggen fan folk en faderlân, oan it haad fan in geweldigen teakhouten tafel troande - God bless America - hie er de gasthear in doaze mei Bearenburch oanbean. Sa'n krûk flankearre troch in pear fûgeltsjes, fan dy romerkes sûnder foet, en hy hie útlein hoe't er dy hantearje moast, en dat it net de bedoeling wie en smyt dy, lyk as de Russen, nei in sûpke as fiif, seis, oer it skouder yn dig- | |
| |
gels. Mar dat wie net goed fallen dêr ûnder de Stars en Stripes, want god kaam net út 'e ploai. En by it stoflike hearde fansels ek in geastlik blyk fan wurdearring, ek al mei in regionale touch, in dichtbondel mei Ingelske oersetting: Country Fair. En dat er mei it glês yn de iene, en it boek yn de oare hân mar in pear noflike jûnen... bla bla bla.
Hy hie in skoftsje oan de lêstafel sitten, in frjemd tusken frjemden, yn it besef dat de sirkel eins noch mar foar de helte sletten wie. Hy skarrele nei de kast mei bussiness information, loek der in telefoanboek út en blêde dêr wat ûnberet yn om. Hy twivele. Bûten elke sirkel lei wol wer in oaren, mar wat moast er dêre? Wy witte net heal, tocht er, wat wy ea of earne mei in wurd, in eachopslach, in gebaar, yn sa'n kring fierderop tewei brocht ha. In lyts libben lang.
Oft er wat socht, en oft se miskien fan tsjinst wêze koe? Hy fielde him trappearre doe't er oansprutsen waard, en opseach yn it gesicht fan in Sineeske biblioteekmeiwurkster. Cynthia Wen, lies er op it button fan har unifoarmjaske. Se lake ferlegen, se lake har eagen ticht en wachte.
‘Ja’, sei er, en sette it boek wer te plak. ‘Wurket der in Andrea Vossenberg by jimme?’ Wat in fraach, tocht er, wat in fraach bûten de oarder fan har fak. Wat ôfhâldend seach se him oan om oan 'e weet te kommen wat er eins woe en oft er it miende. Mar hy wie har foar. ‘Ik bedoel, kenne jo immen yn de organisaasje fan jimme biblioteek mei dy namme, Mrs Andrea Vossenberg Grimes?’ Hy flústere oerdreaun om har te oertsjûgjen dat it him tinken wie en om de oare klanten yn de seal der net yn te beheljen. En hy lei út wat him beweegde en wat er dêr mei foar hie. Har eagen skjinnen op en mei in koarte wink troande se him mei nei de baly. Se skode him pin en papier ta, en doe't er it har werom jûn hie lies se it hurd op oer om te witten oft se it te pakken hie.
‘Net ûnaardich’, gnyske er. ‘Vossenberg. Se wurke op de ôfdieling literatuer en media.’
Mei it briefke yn 'e hân oerlei se in skoftsje mei in kollega. Se praten har eigen taal, hy ferstie neat om syn kânsen hifkje te kinnen, mar út it skouderlûken en de sunige mûltsjes en it lakerich gedoch makke er op dat er neat te ferwachtsjen hie.
‘Ik skilje even mei p&o’, sei se doe't se werom kaam. Hy folge hoe't se kontakt lei mei it haadkantoar en syn fraach oerbrocht oan in hegere macht. Dy like net botte taskiklik en makke har dat kenlik mei in soad omhaal dúdlik want hy seach hoe't se amper kâns krige om wat te sizzen, wat humde as blyk dat se it begriep, en sa lyts waard dêre, yn har eigen domein. Doe winke se him, en sei dat er sels syn fraach taljochtsje koe.
Nee, Mrs Grimes wie al seis jier en langer mei pensjoen, hear, sei in skerpe
| |
| |
frouljusstim yn de tillefoan. Hy lei út hoe en wat en dat er kontakt mei har opnimme woe. En hja wist fêst wêr't se wenne en miskien hie hja noch in nûmer fan har. Ald-wurknimmers hiene p&o yn grutte organisaasjes faak nochal wat oandacht foar, stiene noch op in ferstjoerlist fan it personielsblêd en yn guon gefallen hold men yn it dossier ek oantekening oft se al as net it tillefoannûmer frij jaan mochten. En sy rekkene der suver op, Mrs. Vossenberg. En hja as personielsmanager, hja gie dêr oer en koe him grif op 'en paad helpe. Stadich kaam dêr oan 'e oare kant beweging yn. Hy begriep dochs ek wol dat se tige op har iepenst wiene as it gie om de privacy fan har wurknimmers, en ek âld-wurknimmers, fansels. En hja hie it âlde dossier fan Mrs Grimes foar har lizzen, jawis, en wat er sei, se hiene yndied ek in veterans policy. As er even oan 'e telefoan bliuwe woe, dan koe hja even oerlizze en sjen wat se dwaan koe.
Hy murk dat it famke yn 'e baly stie te harkjen en knypeage har ta. Se krige in kleur en lake wer, en gie hastich wer oan it wurk. En hy seach dat in lytse oerwinning troch har wêzen gie.
Underweis nei Boulder Creek twivele er wer oan syn missy, mar se hie him suver opdroegen del te kommen. Fansels koe se him noch, Melle Scheepstra.
It hie in moanne as fjouwer nei dy reis west. De swiete dreamen oer in jachtich, ynternasjonaal bestean wiene al wer teskronfele ta in behindich reisferslach mei wat oanbefellings, en de deistige ambysje fan in lytsstedsk gemeentekantoar. De p.h. mocht wol hast lâns komme om ek de lêste yllúzjes op te romjen.
It wie in koart brief dêr't se yn te witten die dat se Country Fair ûntfongen hie en dat de bondel yn de kolleksje opnommen wie. Ek út namme fan de direksje nochris tank en mei rju achtinge, Andrea Vossenberg Grimes, Haad Ofdieling Literatuer en Media.
Goed, syn presintsje wie dan wol in pear ferdjippings leger telâne kommen as bedoeld, mar by einbeslút wie it mar better sa, foar de ivichheid katalogisearre en opburgen yn ûndergrûnske depots sûnder ein, wêr't dy dichters foargoed twatalich swije soene en wachtsje op wat? In nije ierdbeving of sa?
Mar nei dy saaklike oanrin briek it ferburgen ferlet fan har briefke nei bûten. Se hie de bondel dêrom sa nijsgjirrich fûn om't dy har werombrocht nei har oarsprong, it lân fan har foarâlden. Doe't se in jier as fyftjin wie hie se mei har pake in simmerfakânsje nei Fryslân west, en it heugde har noch sa dy reis nei famylje dy't se allinne as frjemde nammen kend hie, en wat se dy wiken ûndergien hie en begrepen fan har komôf en de woartels fan it bestean. Altyd noch bewarre se teare oantinkens oan dy reis fan mear as
| |
| |
tritich jier ferlyn.
‘Country Fair’, sei se doe't er belle, ‘jo moatte komme. Nim de 1 nei it suden.’ En se hie omstannich útlein hoe't er ride moast.
Wa wie hja? Hoe soe se der út sjen? Har stim klonk nei skuorpapier, rau en droech, mar sterk en net sûnder waarmte. Hy moast tinke oan de einleaze woastinen en berchlânskippen dêr't er de lêste wiken trochhinne lutsen wie, de romte en de stilte dy't jin ferdôven en benearden en jin bûten de tiid setten. Hjir wie gjin skiednis, hjir wie de skepping, inkeld geology en fierten. En men koe de spoaren noch sjen fan dy tweintigers en tritigers út alle hoeken en hernen fan 'e wrâld, dy't noch mar in pear generaasjes lyn, in fjirtjin dagen suver, troch dizze flakten aventoeren op wei nei in better libben. Dat wie foar him de bekoaring fan dit lân, dat de hoarizon altiten noch yn de eachopslach en de stim fan minsken bestoarn lei. En dat de rûgens fan dit folk trochkrûpt wie fan skerpte en sekuerens om ta har doel te kommen. En dat de wachens en kammeraatskip dy't har foarâlden der trochskuord hie, bestjurre wie yn in soarte fan frijmoedige behelpsumens dy't net troch de lear mar troch it libben ynjûn wie. In mienskipssin ek dy't troch modder en honger en dy sangerjende ûnwennigens hinne gien wie. En sa wie ek har poëzij, bonkich en nochteren, yn it besef dat sûnder wetter en fjoer de reis nei it paradys net dien wurde koe, en dat oerlibje bestie by de graasje fan dy creek trije dagen fierderop, en dy benzinepomp oer hûndert miles: Oh Thank Heaven for 7-Eleven.
Doe't er syn auto parkeard hie en de leane op soe, kaam se al ta it hûs út. Lang en slank, meager suver. Yn in ljochte jurk stie se yn 'e doar en swaaide eefkes en wiisde hoe't er rinne moast. Under dinnebeammen troch en âlde Douglasspjirren mei read spjalte bast rûn er op it lytse lânhûs ta, Victorian style, yn wyt en petroaljekleuren, mei in laaien dak en iepensleine lûken foar de ruten, en in lege stoepe foar de foardoar dêr't sy him op stie te wachtsjen. Hy moast in ûnbidich grut en grien gersfjild oer, oer in paad fan fersakke flagstoneplaten dat fan de oprydleane skean op it hûs ta rûn. Njonken it hûs, foar ien fan de twa garaazjes stie in âlde Plymouth stationwagon, dy't grif ris nij west hie en blau ek noch, sa te sjen. Under in oerdak lei in foarrie farsk seage hout, winterfoarrie dy't hjir, op dizze hichte, oer in moanne al oansprutsen wurde soe. Hy roek hars, en doe it parfum fan de frou, tocht er. No pas koe er har trekken waarnimme. Har wrede hûd en it tekene, bonkige gesicht pasten alhiel by de stim dy't er al koe. Alles wie grut oan har, mûle, hannen, heupen, fuotten, mar de linigens fan har liif en it beweechlike, tichte hier dat oant yn har nekke hong, joegen har wat jeuchliks en boartliks.
‘Wolkom, Melle, wolkom... As haw ik altyd witten dat wy elkoar ris treffen
| |
| |
soene, mar wie it wachtsjen op de geskikte dei. In telefoantsje en in dream komt út.’
Mei beide hannen hie se syn útstutsen hân oannommen. Iepen en earnstich en mei in flauwe glim naam se him op. Hy liet har begean want alles oan har wie natuerlik, de ûndersykjende donkere eagen, har wurden dêr't neat teatraals oan wie en it gemak dêr't se him mei by de namme neamde. Mar krekt as doe't er eartiids har brief lies en juster ek doe't er foar it earst har lûd hearde, seach er wer dy foto's fan Dorothea Lange foar him dy't er ea op in útstalling ris sjoen hie: ymmigranten op Ellis Island, en de spanning, de fertwiveling en de ferdôving dy't de hiele lea fan dy minsken yn 'e besnijing hiene. Dêr hie dizze frou neat mei te krijen hân, dêr hie har folk fan twa generaasjes earder mei rêden. Mar it asetyske fan har wêzen en de evenredigens yn it oankommen lieken net los te stean fan it besef fan in mienskiplik ferline, dêr't men ek desennia letter noch syn part oan by te dragen hie.
Se noege him der yn en ferdie gjin wurden oan it hûs, oan de keamer dêr't hja delstrutsen of de rommel dêre. Se liet it him mar ûndergean en kaam it leafst mar daalk ta de kearn.
‘Dochst de Grand Circle, tink?’ Wylst se him foar gie it hûs yn draaide se har om en stie wer foar him mei dy útnoegjende eagen dy't witte woene wat minsken beweegde dy't har temjitte kamen, ‘Ja?’ Hy knikte, en besocht ûnder wurden te bringen wat him yn de ôfrûne wiken troch de canyons en reservaten it measte troffen hie.
‘Wy binne altyd op 'e siik, jong, wy wolle dochs witte hoe't begjin en ein yn mekoar stekke? Dat bringt dy hjirre, dêrom ken ik dy, ek al ha wy inoar nea earder sjoen. Wy wolle aloan werom nei plakken en ûnderfinings dy't foar ús beskiedend wiene. Wy sykje om de befêstiging fan wat wy fermoedzje, dan pas kin wy dêr yn leauwe en it syn plak jaan. Kom, wat sille wy ha?’ Har keamer stie fol mei boeken en cd's, portretfoto's yn listjes fan allerhande ôfmjitting en materiaal, jiskebakken, stiennen en skulpen as reisoantinkens, sa te sjen, want op guon stikken seach er nammen en data, en fierder al dy meubels en snypsnaren dy't letter op in boelguod noch wegere wurde soene, mar no in waarm libben stâl joegen.
‘Tee of Chardonnay’, hie se frege, ‘mar it earste soe ik dy net oanriede.’ Se dronken wyn dy middei, dy't se geregeldwei byskonk, en sy smookte lytse sigaarkes, swier en folle. Se sette sûnder omhaal útein.
‘Doe't ik dy fersebondel yn hannen krige wie pake al yn 'e tachtich en al mear as tweintich jier widner. Ik hie myn man yn dyselde snuorje by in auto-ûngelok ferlern, wy hiene gjin bern. Us heit en dy wiene nei de Eastkust ferfearn, wy seagen elkoar oer en wer in pear kear jiers. Mar ik hie hjir myn wurk. Wêrom soe ik him net yn 'e hûs nimme doe't er minder waard
| |
| |
en himsels net goed mear rêde koe? Pake en ik koene goed mei-elkoar, fan doe't ik bern wie ôf, en ik wie op 't lêst nei him ferneamd. Fan syn bernsbern wie ik it ienichste famke, en hy hie wollen ik soe mei, dy reis nei syn heitelân dêr't ik dy fan skreau. Nei hast fjirtich jier fan baantsjes hjir en oanpakke dêr, mar úteinlik baas fan in grutte sitrushannel, doarst er de konfrontaasje oan.
Oft dat wersjen oan syn ferwachtings foldien hie? Ik haw it nea rjocht witten. Freegje my net nei plakken en nammen, mar wat my bystiet bin dy famyljes dy't wy bylâns reizgen mei in treintsje en bussen foaral. Se lieten him fertelle, se wiene grutsk op him, Drewis. Mar ek ferlegen mei al dy ferhalen omfierrens wei. En dan hiene se it oer harsels, en dan waard der lake, en dan waard it praat stilwei minder. Yn 'e bus werom nei hûs, nei in suster fan pake dêr't wy útfanhûzen, lei er út wat der allegearre sein wie en wa't dy minsken wiene, en hy wiisde nei doarpen en pleatsen en fertelde oer wat er dêr as jonge belibbe hie.’
Se stiek in nije sigaar op en wyndere de reek út har eagen. Se seach him oan.
‘Mar fansels haw ik it witten, Melle. Neigeraden ik âlder waard haw ik it wat mear begrepen. Pake moast ien kear werom, hoe faak er it miskien ek útsteld hie, om te witten wa't er wie, hoe't syn libben oars ferrûn west hie, en wêr't er winliken thús hearde.
Op in jûn sieten wy bûtendoar, sa't wy faak diene doe't er hjir wenne. Ik hie Country Fair foar in pear dagen fan kantoar mei nei hûs ta nommen en spile it him ta en frege om wat foar te lêzen. Net dat him dat maklik ôf gie, soks wie er noait fertroud mei rekke. Wol in oere of langer wie er dwaande en blêde wat yn dy bondel om. Ik liet him begean en die myn dingen en struts no en dan wer by him del. “Harkje, Dawn”, sa neamde er my ynstee fan by myn wiere namme, en hy lies, ûnwennich yn in taal dy't sines net mear wie en dêr't er de klanken fan hearre moast om dy ferstean te kinnen. “En nou yn ús eigen taal, Dawn”, sei er doe:
Hy joech my it boek werom. En nei in skoftsje sei er: “As ik dea bin komst dan út en troch ris om sa'n gedichtsje by my foar te lêzen?” En doe't ik lakerich tsjinaksele dat ik dy taal dochs net koe, wie it of skamme er him dat er him sa kenne litten hie: “Sjoch mar, fanke, sjoch mar.” En hy lei syn hân op mines as woed er it dêr net mear oer ha.’
Letter dy middei rûnen se troch it tun. ‘Even in slach om it hûs, sei pake
| |
| |
dan’, en se hie him mei nei bûten noege. Se wiisde op de bank dêr't se mei him sitten hie, en de beammen dy't okkerdeis roaid wiene en fan't winter ferstookt wurde moasten, en op de hjerst dy't no op kommendewei wie.
‘Dy bondel is nea werom gien, Melle’, sei se. ‘Dichters tusken twa kaften bin dochs like dea as tusken twa planken? Hjir op dy bank hie ik begrepen wat ik oan it ferline noch bydrage koe’
Hja krige him yn 'e earm. Sa panderen se oer it hiem en swijden en praten oer dingen dy't tusken minsken faak ûnsisber lykje. Op 'e heuvels yn 'e fierte begûnen de espen al te kleuren, fjirtjin dagen noch en de hellingen stiene yn fjoer en flam. Hy fielde har lichem deun njonken him en wist dat har ferhaal noch net út wie.
Se ieten wat, doe't se werom wiene yn it hûs en it al begûn te skimerjen. Doe stapte se op 'e boekekast ta en helle de bondel foar it ljocht.
‘Sjoch’, sei se. Ferbjustere naam er it fan har oan. It omslach fan dy paperback yn pears en swart en read, Country Fair yn wite letters en dat sylhûet mei syn spegelbyld fan wat beammen en in boerespultsje, hy koe it no werom. Mar wat er yn hannen hie wie mear net as twa sloppe kaften dy't troch de rêch noch byinoar holden waarden. It hiele boekblok wie op in pear bledsiden nei ferdwûn en op noch gjin sintimeter út 'e rêch wei sekuer ôfsnien. Side foar side, nei't it like, of mei in pear tagelyk, want hjir en dêr murk er lytse ferskillen op 'e kerf. Twa flerken hie er yn hannen dêr't de fûgel tuskenútpykt wie. Hy moast him goed hâlde. Sa hie se dus har opdracht wiermakke. Hy wjokkele troch de tsien, fyftjin siden dy't noch oer wiene en stuite op syn âlde besitekaartsje dat eartiids kenlik meijûn wie, with compliments. Hy wie werom by it begjin, en better hie er it him net winskje kinnen.
Hy lake nei de frou dy't er moetsje wollen hie. Hja glimke werom..
‘Harkje’, sei se. ‘Sa ûngefear moat it him fergien wêze, en sa komt it ús allegearre op ien of oare wize oer, tinkst net?’ En foar de fûst wei sitearre se:
let us learn some english
Hy joech har werom wat der noch fan oer wie, wat noch net yn waar en wyn ferblikke en fergien wie, de wurden dy't op dat grêf noch foar har sprekke moasten.
‘Op syn jierdei en op Labourday’, sei se, ‘safolle jierren al.’
En se helle him oan en lake.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd