Trotwaer. Jaargang 33

[p. 49]

In memoriam Rink van der Velde (1932-2001)
Piter Terpstra

De op 17 febrewaris 2001 ferstoarne skriuwer Rink van der Velde hat de fertsjinste dat hy mei romans dy't foar in grut part fan literêre betsjutting binne in breed publyk berikt hat. Dat is yn de Fryske literatuer in seldsumheid.

Men soe it ek sizze kinne fan Ulbe van Houten en De sûnde fan Haitze Holwerda, mar dy hat mar ien roman skreaun. De produktive Reinder Brolsma, dy't mei guon fan syn romans en ferhalen soarge foar hichtepunten fan it Fryske proaza fan syn tiid, koe ‘de gewoane man’ ynkringend en faak ek mei ynleine humor útbyldzje, mar helle lang net de oplagen fan Rink van der Velde. Dêr moat wol by sein wurde dat er foar de oarloch skreau, doe't de belangstelling foar Fryske boeken lytser wie as tsjintwurdich.

Nei de oarloch hie Fryslân mei Paulus Akkerman, Watse Cuperus en Hoatse de Jong noch wol in tal populêre, folksaardige skriuwers, mar literêr wienen dy net fan folle betsjutting. Abe Brouwer kaam dêr - benammen troch syn dryste kar fan ûnderwerpen - krekt boppe-út. Syn maklik lêsbere romans soenen hege oplagen helje. Hy waard faak - net altyd like ridlik - de grûn yn boarre. (Foaral Anne Wadman koe der wat mei, hoewol't dy letter syn fertelkeunst wol wurdearre en op 't lêst sels ta de konklúzje kaam dat Brouwer miskien wol in wichtige skriuwer wurde kinnen hie as er opgroeid wie yn in yntellektueel, artistyk en benammen kritysk miljeu.)

It meielkoar fergelykjen fan Brouwer en Van der Velde soe in soad tiid freegje. Mar der is in koartere wei. Fan beide sa suksesfolle skriuwers is in boek ferfilme: De gouden swipe en De fûke. Yn beide gefallen kin net sein wurde dat de film gjin rjocht docht oan it boek. Yn De gouden swipe fynt men de grutte fantasy fan Brouwer werom: in konflikt tusken heit en soan (nei Fryske tradysje dus tusken in grutske boer en syn opfolger, dy't in arbeidersdochter trouwe wol) dat op de hurddraversbaan útfochten wurdt en nei in happy end liedt. Spannend, mar ûnmooglik en sûnder ferdjipping: in ‘trienneluker’ dy't de massa oansprekt. Yn de film De fûke, as oarlochsferhaal ek net sûnder aventoer, krije de figueren fan de heit en de soan, hast like sterk as yn it boek, op sober wize ynhâld. - Tsjinoer it oproppen fan grutte effekten by de iene stiet de ferdjipping by de oare.

Men koe net ferwachtsje dat alle romans fan Rink van der Velde de kwaliteit fan Defüke ha soenen en likemin dat se de populariteit fan Foroaring fan lucht beneikomme soenen. Rink hie syn namme as skriuwer al sa gau fêstige dat er blykber gjin ferlet hie fan fierder literêr aventoer. Dochs is it net sa dat al syn boeken yn de betroude krite en ûnder itselde folk, de Walden en de Wâldsjers, spylje. De sydsprongen leverje lykwols net de bêste resultaten op. Geiten, Griken en gekken is noch in oannimlike reportaazje fan in transport nei Grikelân ta, Rjochtdei waard in wat al te maklik yn Tsjecho-Slowakije situearre ferhaal, wylst it yn Israël spyljende Chamsyn fierste betiid skreaun is (doe't er it lân noch net goed kennen leard hie). Folle better en goed dokumintearre is wol De histoarje fan kammeraat Hollanski oer in Fries dy't yn 1941 nei Ruslân ta giet en dêr yn frjemde kriichtsjinst bedarret.

By alle fariaasje bliuwt Van der Velde yn it foarste plak de skriuwer fan syn eigen libbens-

[p. 50]

wrâld: de jacht, de fiskerij, it streupen, de lytse man dy't it gesach net respektearret. Hy typearret syn figueren sa - soms skerp, soms myld - dat se jin dúdlik foar eagen komme te stean. En dat meiinoar hat him ta in grut skriuwer makke.

Yn de Fryske skriuwerswrâld hat Rink van de Velde in hiel sympatyk figuer west.

Ik kaam mei him yn 'e kunde doe't er by de Drachtster Krante wurke. Sûnt moeten wy elkoar geregeld yn it sjoernalistike wrâldsje en op skriuwersgearkomsten. Wy hienen twa trefpunten. It iene wie de parsetribune fan de gearkomsten fan Provinsjale Steaten. Rink kaam dêr foar de lc-rubryk Sterk Steatestikken, dêr't opmerklike mominten (en dy wiene der yn dy tiid mei Steateleden as Gerrit Roorda, Van Abbema en Jan Bearn Singelsma net sa seldsum as no) boartlik en geastich yn kommentariearre. Ik bin der fan oertsjûge dat dy stikjes mear lêzen waarden as it reguliere ferslach. Wy sieten nêst elkoar en tegearre ha wy tidens de soms lange en faak ferfeelsume debatten mei ús opmerkingen oer en wer in soad (stille) wille hân.

Us twadde trefpunt - mei sa trochelkoar in tweintich oant tritich oaren - wiene de Skriuwerswykeinen yn Koartehimmen. Dêr waard omraak oer literatuer praat en neipraat, mar foar in part fan de dielnimmers wiene de sneontejûn en -nacht dy't dêr op folgen it hichtepunt. Oan en by de bar waarden sterke stikken ferteld en - mei alkohoalyske ynspiraasje - djipsinnige petearen hâlden. Der waard lake en songen (mei ‘De begraffenis fan omke Wopke’ as fêst nûmer). Rink soarge dan mei syn fioele en syn harmoanika foar de begelieding fan hertroerende smertlapen en lieten fan Johannes de Heer.

Ik sil noch faak oan Rink van der Velde tinke, mei in glimk, mei wat weemoed en mei bewûndering foar de frije, ûnôfhinklike, wol wat ûnferstannige, mar sûnder mis ek drystmoedige manier dêr't er op libbe.

Twa wike foar syn dea hawwe wy noch mei elkoar skille. Hy wie bliid dat er thús syn lêste dagen trochbringe koe. Dêr fielde er him in stik better as yn it sikehûs. Hy seach net tsjin de dea oan: ‘Ik haw it wol sjoen’, sei er, net bitter mar suver mei wat fan foldwaning.

Wy ha it ek noch even hân oer It Guozzeroer, syn lêste boek, dat doe krekt útkommen wie. In prachtige, yn de oarlochsjierren spyljende roman dy't syn oeuvre oangripend ôfrûnet.