|
| |
| |
| |
Dien wurk
Willem Schoorstra
De spegel is rostich.
Skamterea.
Nim it my net kwea ôf, dit is wat ik dy sjen litte kin.
In skiere kop. Senuwtrilling by ien fan 'e mûlshoeken. Holle eagen: neam ús eangst.
Suchtsjend leit Gat de foarholle tsjin 'e spegel. Wat hat er him op 'e nekke helle? It is de twadde dei yn dit kloatehotel, en noch doart er net nei buten ta. Hy wrot de hân by de achterkant fan de spikerbroek yn, stekt de wiisfinger in ein yn 'e kont op en hâldt him under de noas. De rook kalmearret him. Snuvend giet er op 'e râne fan it bêd sitten. De terms fan 'e harsens binne rêstiger, produsearje tinzen dy't him oan it no bine.
Moarn sil er it besykje. Ja moarn, as de wrâld trochwâldber is; hy grutsk en moedich.
Dan sil er dwaan dêr't er foar kaam is.
Hy leit de holle op it kessen. Noch even bekomme foar't er nei ûnderen ta sil om te waarmiten. Justerjûn wie dat al in hiele opjefte en dat sil aansten grif noch folle slimmer wêze. Hielendal allinnich yn 'e taapkeamer, mei inkeld de eagen fan de kastlein yn 'e rêch. Juster hied er op in stuit om wat muzyk frege, dat er himsels net mear kôgjen hearre koe. De kastlein hie oan 'e skouders lutsen en in seedee mei Nederlânsktalige hoempa opset.
Better as neat, mar dochs wied er der mismoedich fan wurden. Dêrnei wied er fuortendaliks nei de keamer gien. Sûnder tillevyzje en kompjûter hie it in ynlange jûn west.
Hy komt oerein en giet foar it rút stean. It begjint te skimerjen. De strjitlampen baarne. Eartiids mei in gielich, suver waarm ljocht; no is it in hurd, halogeeneftich skynsel. Dingen feroarje. Doch is de Oranjebuorren, sa't dy foar him leit, en in part fan de Aldbuorren him betroud. De strjitten binne op 'e nij fluorre mei klinkerts yn in beskaat patroan, lykas de huzen dy't er yn it eachweid hat opkalfatere binne.
Mar it doarp sa't er dat ieuwen lyn ferlitten hat is yn 'e kearn net feroare. Dat fernimt er, en hy huveret. Twa dagen hâldt it him no binnen de muorren fan de Ynstap. In wea gefoel nestelet him yn 'e mage. It fielt as moat er spuie. Hy fljocht nei de waskbak en kokhalzet. Der komt neat út, sels gjin galle. Op 'e nij it gesicht yn 'e spegel. Hy pjutsket wat wetter om 'e holle en hellet de hannen troch it hier. Kreas genôch foar de kastlein.
De muzyk spilet al as er yn 'e taapkeamer komt. Deselde hoempa. Hy ferbyt him en giet sitten. De doar nei de keuken swaait iepen en de kastlein set op
| |
| |
him ta. Dy hat in blêd yn 'e hannen dat er draacht as in fiis ruft. Unfertocht hoeden set er it lykwols op tafel. Gat eaget it board oer. Seane ierappels, byfstik, blomkoal, sju.
Hy freget om in goeie flesse reade wyn. De weard sjocht him fernuvere oan, wifket, wriuwt him ûngemaklik yn 'e hannen. Gat sjocht it oan, stapt oer syn argewaasje hinne en bestelt in pilske. De man klearret op, knikt him suver fleurich ta en stifelet fuort om it bier te heljen.
Nei't er iten hat is de wearze fan him ôf. Eat fan foldwaning is der foar yn 't plak kommen. Rêstich, tsjin it minlike oan, besjocht er de rûmte dy't er ea inkeld fan oare kant de ruten koe. Neffens syn ûnthâld is der sa goed as neat feroare. Dit is it plak dêr't de tiid him fan kant makke hat. Ferdwûn yn it ferrikke houtwurk, it giele - hast wer trendy - blommebehang; de goarwite haakte kleedsjes op 'e taffeltsjes, it hânfol skilderijen, foar de stôk wei op ôfbyldings fan in romantisearre njoggentjinde-ieusk plattelân. Slim benearjend, mar it rekket him jûn net. Krekt oars: hy krijt just in kik fan de ûnmijbere fergonklikens fan dizze stilstân. It skoddet him wekker, jout him moed. Alles is dea, it moat allinnich noch even stjerre.
Gat giet oan 'e bar sitten. Op in planke, tusken de jonge jenever en de brandewyn yn, stiet in tillevyzje. De kastlein hat der ien of oare kommersjele stjoerder foar, in soartemint spultsjeprogramma. Sûnder de eagen fan it skerm te heljen freget dy:
‘Hat it smakke?’
‘Dy tillevyzje, dy wie der doe noch net.’
‘Hin?’
‘Neat. Jou my noch mar in gleske bier.’
De man sjocht him mei in skalk each oan.
‘Ik sil even it itensreau ôfrûme, dan bin ik sa wer by jo.’
Letter smoke se tegearre in sigaar. Mei't it spultsjeprogramma dien is, begjint de weard, Gerke, te zappen. Gat hat him foarsteld as Jaap. In geve, neutrale namme.
‘Safolle stjoerders, en net in flikker derfoar’, seit Gerke. Gat knikt, eat tusken ja en nee yn.
Gerke zapt fierder. It ljocht boppe de bar spegelet yn syn glimmende keale plasse. Dat kinne de trije strinkjes oerdwers kjimme hier net behinderje.
Mei't se sa in skoftke sitten hawwe, skood der in auto op it parkearplak foar it hotel.
‘Der sil wy Andrys hawwe yn syn nije bolide’, seit Gerke. Hy wipt fan 'e barkruk en docht de gerdinen ta. Dy binne donkerread. De kleur fan stjurre bloed. It swit brekt Gat út. De hân trillet him as er it glês leech drinkt. Hy wol nei de keamer. Mar dan is Andrys fan de nije bolide der al. It blykt in fyftiger, konfeksjekostúm, gouden hoektosk. Gat rekket deprimearre. Hy
| |
| |
nimt it himsels kwea ôf dat er sitten bliuwt, mar ear't er it wit stiet der wer in glês bier foar him en is er ferplichte om op 'e sûnens fan Andrys te drinken. Boppedat wurdt er achte fragen te beäntwurdzjen.
Wêr komt er wei? Fan wa is er ien? Wat docht er foar de kost? Is er troud? Hat er fakânsje? Gat set it glês mei in klap op 'e bar.
‘Ik bin hjir kaam foar de rest’, seit er, ‘mear net.’
‘Dan bist teplak’, seit Andrys. ‘By Gerke is it altyd rêstich, no Gerke? Ik haw alris in útstel dien om de tint fan him oer te nimmen, mar hy wol de earen der net nei hingje litte. Komt noch wol. En as it safier is, dan sil ik der wat moais fan meitsje!’
‘In hoerekast’, seit Gerke.
‘In hoerekast, in hoerekast... In lúkse etablissemint dêr't sakelju harren ûntspanne kinne. Wol of net mei in frommiske. Mar tink derom: alles yn styl, it sil klasse útstrielje!’
‘Klasse myn reet’, seit Gerke.
‘Moast dy der allinnich ris yn naaie litte!’ snúfket Andrys.
It draait Gat foar de eagen. Hy kin it net langer ferneare. Foarsichtich glidet er fan de kruk, stekt de taapkeamer oer en stapt de gong yn. Hy fielt dat de oare twa him nei sjogge, grif ek oer him rabje sille. It is him om it even. De gong is lekker koel en hy komt wat ta himsels. Nei't er pisse hat giet er nei syn keamer. Hy skopt de skuon út en giet op bêd lizzen. Der kringe gjin lûden út 'e taap ta de keamer troch, en Gat koesteret him yn 'e stilte. De sitewaasje docht him in bytsje tinken oan The Shining, Jack Nicholson mei frou en bern yn in ûnbidich grut hotel, hielendal allinnich en mei folsleine gekte op kommendewei. Dat wie ien fan de earste films dy't se mei it ‘filmklupke’ sjoen hiene. Durk, Eddy, Wouter en hysels. Bûsjild garje, ôfprate op 'e hoeke en dan mei de bus nei de stêd. Jezus, wat hie dy film in yndruk makke. De kilte, de waansin, de hallusinaasjes. Dochs hied er syn maten wol fergromje kinnen op 'e weromreis, doe't er harren oprjochte eangst en ûntsetting gewaar wurde. ‘Horror’ hiene se sein. Wat wisten sy no fan horror?
Likegoed wie it in treflike perioade west. Se hiene in soad films sjoen, in soad lol trape en yn 'e mande in begjin makke mei it loslitten fan harren berteplak. Achttjin jier wie Gat doe't er alles achter litten hie. Syn maten hied er nea wer kontakt mei hân.
Hy sit yn in keamer en wachtet. Foar him oer hinget in klok oan 'e muorre. Sûnder wizers. Hy hat gjin idee hoe lang't er hjir al sit. Yn alle gefallen salang dat er de rûmte goed yn him opnimme kinnen hat. Ut soarte in keal hok. De muorren en it plafond binne snústerich wyt. Der sitte gjin ruten yn. Wol twa doarren: ien oan 'e rjochterkant, ien oan 'e lofterkant. De bank
| |
| |
dêr't er op sit beslacht ien hiele side, mei genôch plak foar wol fyftjin minsken. Dochs is er mar allinnich.
It is folslein stil. Frjemd, want folsleine stilte fynt men oars net mear. Hy fielt him ûnrêstich. Der moat eat barre, dêr is er wis fan. Mar wat? Hy stoarret nei de flier, folget mei de eagen it hokjepatroan fan it swilk. Ynienen falt der in drip bloed yn ien fan de hokjes. En noch ien. Gat wurdt kjel. Hy giet oerein sitten en fernimt dat it bloed him by it antlit del rint. Ut 'e eagen. Ut 'e noas. Ut 'e earen. It falt mei koarte, fuleindige tikjes op 'e flier. Hy wol om help roppe, mar it lud fynt de mule net. Mei ôfgriis sjocht er hoe't de drippen byinoar krûpe ta in plaske. Dit komt net goed, hy moat aksje ûndernimme. Stadich, hiel stadich komt er oerein. De lea is him fan lead. Hy rint op 'e boaiem fan 'e see. Hiel yn 'e fierte, troch in read waas, wanke de doarren. Hokker moat er nimme? De lofter, de lofter moat it wêze. Mei sleauwe earmbewegings set er der op ta. Earst liket it as komt er net in stap fierder, mar úteinlik rekket er oant by de doar. No't er der deun op stiet, sjocht er dat it ding fan fleis is. Weak, waarm fleis, oerdutsen fan lytse hierkes. Dan wurdt er ek de doarskruk gewaar: in hurde lul mei obseen klopjende ieren en weromlutsen foarhûd, de pearsreade nút glânzgjend fan focht.
Gats sykheljen stiket. Dit wol er net. Hy sil útnaaie, mar de fuotten wegerje tsjinst. Hy sit ûnder it bloed no. Deadseangst grypt him by de strôte. En dan, ûnder it útstjitten fan in lûdleaze gjalp, krijt er de lul beet en stapt troch de doar fan fleis. Hy belânet yn in keamer. In sljocht en rjochte keamer. De muorren en it plafond binne snústerich wyt. Hy giet sitten op in houtene bank, dy't ien side fan de keamer beslacht. Foar him oer hinget in klok. Sunder wizers. Hy sit en wachtet.
En wurdt wekker, baaiend yn 't swit. De kiel is him droech en hy barst fan 'e pine yn 'e holle. Wer dy dream, dy ferflokte rotdream. Hy hyst himsels oerein, rint nei de waskbak en nimt in glês wetter. De reade sifers fan de wekkerradio jouwe fiif punt fiifenfjirtich. Eins de muoite net mear om de klean út te strûpen en ûnder de tekkens te krûpen. Gat dangelet nei't rút en leit de eagen yn 'e nacht. Stadichoan krijt er it gefoel dat er wer yn syn lichem rekket. Noch in pear oeren, ear't de amme fan it doarp him, nei tweintich jier, bestrike sil. Hy draait de radiator heger, krijt in stoel en giet sitten. De dage sil him fine as in willige bûkswjergea, ree ta it oansetten fan in nije dei. De earste dei.
It is fris. Gat stiet op 'e stoepe foar de Ynstap en sykhellet djip. Suver in ferlichting nei it moassige fan it âld hotel. Gerke wie ferromme doe't er ôfstiek. De weard hie it net plan-út sein, mar Gat wist dat it sa wie. Goed. Se
| |
| |
soene inoar net wer moetsje.
Hy sjocht om him hinne. Earst nei de Master Fan Loanstrjitte, nei it hûs dêr't er berne is. Dêr't syn âlden ferstoarn binne. Tolve jier lyn heit, alve jier lyn mem.
De begraffenis hied er oan him foarby gean litten. It koe doe noch net, weromgean. No wol.
Hy set de stap deryn. As er de Oranjebuorren út is, krijt er it plantsoen yn 't sicht. Dat wie in plak dêr't se as bern omraak boarte hiene. Yn it plantsoen stiet in stiennen oarlochsmonumint, in metsele obelisk dêrst prachtich opklimme koest. Op in moarmeren plaat dêrnjonken stean de nammen fan de minsken dy't yn 't lêst fan '45 noch troch de flechtsjende Dútsers delsketten binne. Gat merkbyt dat ek hjir dingen feroarje. It stek mei de skerpe punten dat it plantsoen omfieme, is ferdwûn. Op ien of oare manier liket it plantsoen der kwetsber troch, strielet it drôvens út om de ferlerne yntimiteit. Elkenien kin no fan alle kanten it gers oprinne en op it monumint takomme. Der sil fêst in nijmoadrige filosofyske gedachtegong achter sitte, mar Gat fynt it spitich. Hy hat hjir in tal lokkige dagen te lizzen, en no hat er it gefoel dat dy bekliemd, útwiske wurde. Dochs giet er even op it bankje sitten dat er sa goed ken. It liket lytser, fansels.
Op in stuit fytst der in jonkje foarby. Yn in hommelse oandriuw stekt Gat de hân op. It baaske negearret him. Teloarsteld triuwt er de hannen yn 'e bûse en ferfettet syn wei. Bylâns it gemeentehûs - leech, de ruten foar't grutste part stikken - oer de hoeke dêr't de eardere végé har hannel dreau. It winkelpân is ferboud ta in wenhûs mei it oansjen fan in útdragerij. De finsterbanken stean grôtfol byldsjes: hûnen, kabouters, ingeltsjes, clowns, fioelspyljende swervers; alderhanne sinterske rotsoai. Blykber lit de winkelsfear him slim dreech fuort jeie. Walgjend stekt er de strjitte oer.
Oan it opspyljen fan de mage fernimt er dat er yn 'e buert fan de Master Fan Loanstrjitte komt. De Halbertsma noch út en dan is er der.
It earste dat him opfalt is it keale plak dêr't it âldershûs stean moatten hie. Wol lizze der stiennen en planken, yn keurige steapels optaast. Syn kop is in kamera: klik. D' âld klinte is ôfbrutsen. Yn dy iene tel fan registraasje sjocht er dat dit eins de iennichste konkrete feroaring is. Hjir en dêr is in garaazje by kaam, in kajút of in oare útbou, mar it epysk sintrum fan de strjitte is ferdwûn. It taast him yn 't moed en dat komt him oer 't mad. Mei in tichtknypte kiel rint er der op ta. Sels de mânselhege hage is fuortropt. Krekt oft der in bom delkaam is. Sprakeleas stiet Gat de sitewaasje op te nimmen. Der is net ien oan 't wurk.
‘Sykje jo immen?’
Der komt in âld mantsje oan skoffeljen. Hy rint út it lead, krekt as hat er lêst fan sydwyn. Hy hat in kop fol tearen dêr't twa gleone eachjes yn lizze te
| |
| |
fûnkeljen. In roppich reptyl.
‘Nee’, antwurdet Gat, ‘nimmen. Kin jo my sizze oft it hûs fan de Beetstra's al lang tsjin de flakte leit?’
‘Noch net sa lang, hear. Ferline wike hat Sjouke it lêste delhelle. It wie ek in âld spultsje fansels. Alle houtwurk ferrotte, gjin besketten dak, wetter ûnder de flier, gean sa mar troch. Nee, dy jong baas hat gelyk dat er nij bout. Der siet fierders ek gjin lúkse yn. De jongerein wol gewoan in badkeamer, in ekstra húske boppe en in seefee, jo witte it wol sawat. Hawwe jo oars de Beetstra's kennen? Want sûnt frou Beetstra ferstoarn is, hat der in stikmannich jierren in keunstnersechtpear yn om húsmanne. Dat wiene de lêste bewenners fan it stee.’
It reptyl bûcht him foaroer, ree om Gat op te fretten.
Dy docht in stap tebek.
‘Nee’, seit er, ‘ik haw se net kennen. En hja my ek net.’
Der kraait gjin hoanne. Hy hat net liicht.
‘Of hiene jo der belang by hân?’
Gat rekket yrritearre. It keareltsje is tige oantwingerich, stiet alwer hast deun tsjin him oan. Boppedat stjonkt er sân stek yn 'e wyn, in mingsel fan mige, swit en ferrotte tosken.
‘Gjin hier op myn holle’, antwurdet er, ‘ik bin inkel nijsgjirrich. Dat is in eigenskip dêr't wol mear minsken mei oanhelle bin.’
It reptyl reagearret net. Hy fiksearret Gat mei syn gleone, wetterige eagen. ‘Mar as jo de famylje Beetstra net kennen hawwe, hoe witte jo dan oft dit eardere hûske fan harren west is?’
‘Ik sil wer fierder’, seit Gat, ‘oant sjen.’
Hy krijt gjin antwurd. It mantsje flybket, grommelet wat yn himsels. Gat is fan 't sintrum. Hy hie net tocht dat de konfrontaasje mei de skym fan syn jeugdjierren him wat dwaan soe. Senuweftich taast er yn 'e jasbûse. Gjin sjek mear. Der moat in doarpswinkel wêze, want dy hat er út 'e bus wei sjoen doe't er hjir oankaam. Hy giet op 'n paad en nei ien kear freegjen hat er de Sirkel fûn. It is der net drok. Sêfte muzyk streamt út ûnsichtbere lûdsprekkers. It sil wol muzyk wêze dy't oanset ta keapjen, tinkt er, en tagelyk nimt er it beslút om wat mear guod mei te nimmen foar jûn, as er wer thús is. Dan hoecht er net nochris de stêd yn.
Der strune likernôch seis minsken yn 'e winkel om. Hy ken der net ien fan, ek it frommiske achter de kassa net. Dochs liket se mar in jier as twa, trije jonger as hysels. Ymport, nei alle gedachten. Hy leit de boadskippen op 'e rinnende bân en rekkenet ôf. Bûten giet er op ien fan de gemeentlike blombakken sitten en draait in sjekje. Nei't er twa kear de reek djip ynazeme hat, fernimt er hoe't de lea him ûntspant. Tiid foar in fleske bier. Hy hat der trije kocht. Mei de ring dy't er om de middelfinger draacht wipt er de dop
| |
| |
derôf. Dit hat er nedich om itjinge te folbringen dêr't er foar kaam is. Hy set it fleske oan 'e hals en sûpt it yn ien kear leech. It skûm dripket fan it kin ôf op 'e jas. It kin him neat skele, likemin as de ferwitende blikken dy't er krijt fan minsken dy't foarby rinne.
As er se alle trije op hat is er leech, trochsichtich. It tinken polsket ûnder in tin laachje rûs. It is him noflik. Hy giet oerein, wachtet oant de wrâld wer yn 't lead stiet en fandelet de lege fleskes byinoar. Se sille net fan him sizze dat er der in soadsje fan makket. Yn 'e winkel sjogge se him nuver oan. ‘Asjeblyft’, seit er, ‘lit it staasjejild mar sitte.’
Der sweve hjersttriedden troch de loft. Even fielt er eat fan ûnmoed oan him gnobjen, mar hy lit it net ta. No net mear. Hy makket de kar om earst op it hôf fan de herfoarme tsjerke te sjen. Guon fan de âldere generaasjes wurde dêr faaks noch bedobbe, hoewol't it nije hôf bûten it doarp al yn gebrûk wie doe't Gat der noch wenne. De herfoarme tsjerke stiet oan 'e noardeastlike râne fan it doarp. Yn syn ûnthâld is it in keal en kâld plak dêr't it altyd waait. No't er it op 'e nij yn 't each krijt, sjocht er dat it perfoarst net keal is. Der steane wis wol beammen omhinne, mar waaie docht it der likegoed. Hy teart de kraach fan 'e jas omheech en stapt mei in hammerjend hert op it grintpaad. It is trijefearnsjier lyn dat it berjocht yn 'e krante stie, dat it grêf sil no wol foarinoar wêze. Stadich rint er by de sarken lâns. De knibbels binne him fan rubber. Ut en troch liket it krekt as sljurkje de letters fan de stiennen ôf. Dan bliuwt er stean, sykhellet in pear kear djip en twingt dêrmei de letters wer yn 'e beage. Sa maneuvrearjend rekket er in slach yn 'e rûnte. It is him dúdlik: hy sil op it nije hôf wêze moatte.
Gat stiet foar it izeren stek. Troch de spilen wurdt er nimmen gewaar. Hy sil de iennichste besiker wêze. Hy triuwt de klink nei ûnderen ta en rint it nije hôf op. Hjir lizze de deaden matematysk teplak. Kante hoeken grien, trochsnien fan rjochte paden; krûdetún fan 'e dea. Gat rint it middenpaad del. It grint kriezet ûnder de skuon. Wêrom't se sokke paden altiten mei kiezels bestruie is him in riedsel. Miskien om doarmjende sielen fuort te jeien.
Hy set útein oan 'e achterkant fan it hôf, út 'e redenaasje dat hjir de lêst begroevenen lizze. In hoart letter falt him it each op in mânske, glânzgjende stien oan de oare kant fan it middenpaad. Der binne mear grutte, glânzgjende sarken, mar dit is dejinge dy't er hawwe moat. It is as in skaadflarde dy't oer him hinne falt, in swart gat dêr't er yn sûge wurdt. Yn trance leit er de lêste meters ôf. It giet bûten him om, as wurdt er troch de lea mei op sleeptou naam.
| |
| |
Dan stiet er foar de stien oer en sjocht er dat it lichem gelyk hat. Hjir hawwe se him oan de ierde tabetroud. Op it grêf stiet in glêzen pôt mei wilige blommen, rjocht under de bertedatum en de dei fan ferstjerren. Leave omke. Aardige omke. Net troud, mar tige goed mei de sibben. De loene sibben. Gat trillet no oer de hiele lea. Alles yn en oan him protestearret. Hy meneuvelt ûnhandich mei de rits fan 'e gulp; is earst net by steat en krij him iepen. Lang om let slagget it him en hellet er de kul foar 't ljocht. Hy docht de eagen ticht en konsintrearret him. It duorret even, mar dan kletteret in befrijende striel hite mige oer de sark en de dekstien. Nei in hiel skoft is de blaas leech. It grêf driuwt en stjonkt. Gat skoddet de lêste drippen ôf en troppet de kul werom yn 'e broek. Hy draait him om en sjocht lyk yn it gesicht fan in âlder frommiske. Hja stiet op it middenpaad, hat in boskje blommen yn 'e hannen. Hy hat har net oan kommen heard. Se sjocht der feralterearre út, har mûle hinget in eintsje iepen.
As er by har lâns rint seit se mei in nuveraardige stim: ‘Wat tinksto wol net datsto oan it dwaan biste?’
‘Dien wurk meitsje’, antwurdet Gat. Sûnder op of om te sjen stekt er ôf. Letter linet er tsjin de peal mei it boerd fan de tsjinstregeling.
De bus is al wer te let.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd