Trotwaer. Jaargang 31

[p. 398]

Tsjêbbe Hettinga: byldzjend, ryk, oerdiedich, barok, oerladen, wurdebrij, ûnbegryplik?
Geart fan der Mear

Tsjêbbe Hettinga: Strange Shores / Frjemde Kusten. Translated by James Brockway. Frysk en Frij, Ljouwert 1999. 61 siden. f 49,90 (mei CD foarlêzen troch de dichter sels).

‘Dy ferrek ik te besprekken’, skreau Eppie Dam doe't er besefte wêr't er him oan weagje moast bij it resinsearjen fan in eardere bondel fan Tsjêbbe Hettinga. Dat gefoel haw ik ek hân doe't ik ienkear begûn wie dizze bondel mei acht gedichten - in kar út eardere bondels, nim ik oan - mei de oersetting yn it Ingelsk fan James Brockway ta mij te nimmen, alteast dat te besykjen.

No is it net sa dat dizze bondel gjin alluere hat. Je krije net de yndruk dat hjir in hampelman oan 'e gong is dy't amper wit wat er oan it dwaan is. Mar je wurde wol wat dwyl yn 'e holle at de kommunikaasje tusken dichter en lêzer (GfdM dus yn dit gefal) mar tige min slagje wol. No sil ik de earste wêze dy't de oarsaak dêrfan bij himsels sykje sil. Faaks mis ik in antenne of let ik net goed op, faaks hawwe oaren mear kaaien dy't ik net haw. Of, moat ik dochs twivelje oan wat dy oaren der werklik fan begrepen hawwe at ik ferskillende kearen lês dat de stim fan Tsjêbbe dizze gedichten sa betsjoenend makket? Dy yndruk hat makke dat ik net de CD draaid haw, want ik woe de moaie stim fan Tsjêbbe net hearre. Ik woe it boadskip sa't it op papier stiet begripe, sûnder ynfloed fan bûten. De wurden op papier moatte yn prinsipe kaaien genôch wêze. Dy CD draai ik noch wolris at ik dit besprek ôf haw.

De oersetting fan Brockway neamt er sels beskieden in ‘guide only’ dy't net it orizjineel benei komme kin (s. 11). Dat is wat beskieden, en fierders wat sneu foar de lêzer dy't inkeld Ingelsk kin. De oersetting is ta stân kommen yn oparbeidzjen mei de auteur sels. Brockway, dy't nei't ik begrepen haw, yn Nederlân wennet, sil troch syn kennis fan it Nederlânsk it Frysk wol wat benei komme kinne, mar likegoed bliuwt syn oersetting in prestaasje. Der sille fansels de foarspelbere flaters makke wurde en der sille net altyd goede Ingelske ekwivalinten wêze foar guon Fryske wurden of wurden mei dûbele boaiems, mar dat is bij elke oersetting it probleem. Sa is ‘It is slim simmer’ (s. 36) oerset as ‘It is cruel summer’. Dat dekt it Frysk net hielendal, mar wat moast de oersetter oars? Hij hie mar fiif wurdlidden ta syn beskikking. Ik kom hjir noch op werom.

De acht gedichten lykje wol oardere te wêzen neffens it prinsipe fan de begryplikens. It lêste, ‘It faderpaard’ is foar mij in ûnbegryplike brij fan wurden, wylst de foargeande gedichten bij fleagen better te lêzen binne. Mar ja, al dy adjektiven en al dy byldspraak en almeast ûnferbidlik lange rigels, ik wurd der sa wurch, deawurch fan. Je wurde kontinu bij de jas grepen en meisleept, der is gjin rêst foar de wurge lêzer en hij kriget hieltyd mear in skuldich gefoel, sa fan ‘it sil him wol oan mij lizze, mar ...’ Want, sa't ik al sei, dizze

[p. 399]

fersen lykje wol serieus te nimmen. Oan 'e oare kant, altyd dy see en dat salt en dat fjoer en dat sulver, dy oer jin rûgeljende bylden dy't in grutte en djippe ynhâld suggerearje... Faaks wurdt alles ús nochris ferklearre, sa't dat yn in grut taalgebiet as it Ingelsk giet, dêr't men in akademyske karriêre bouwe kin op it ferklearjen fan tsjustere poëzij. Mar oft it Frysk dat bekostigje kin? Mar goed, wat moat ik hjir fierders fan sizze. Moat ik sizze dat Hettinga net slagget yn it kommunisearjen mei de lêzer, yn dit gefal GfdM? Of is it krekt oarsom? Of hawwe beide skuld...? Ja, dy byldspraak dy't jin bij elke rigel achterfolget. Op s. 18 (‘Hotelkeamer’) is der sprake fan ‘de dubelde glêzen om de / Liuwekûle fan 'e stêd de bek te binen’. Op himsels te begripen, de dûbele ruten hâlde it kabaal fan de stêd buten, mar in liuwekûle mei in bek dy't bun wurdt? In liuw hat in bek, in kûle net, en in byld dat in kûle in bek jout soe fansels noch wol kinne, mar in liuwekule lit mij net yn it foarste plak tinke oan lawaai, earder oan gefaar fan in oare soarte. It probleem sit him dus yn de assosjaasjes mei liuwekûle en dêrom spoart dat byld net goed. Mar goed, dit is noch benei te kommen, al fynt men it faaks net sa slagge. De oersetter hat blykber deselde problemen hân as ik, en komt mei in oersetting dy't op in logyske analyze liket: ‘double glazing, to bring silence / To the lion's den of the yawning city’. Silence dus, net ‘de bek bine’. In nij elemint is dêr ‘the yawning city’.

Dan wurdt der hlykber frijd yn de hotelkeamer (tink ik), en wij lêze: ‘Dat it inkeld blydskip wêze soe om te kommen / Yn de glimmende mulpunten fan har rôfsucht, / Myn ûntwikkeling fan hûden oant op it kniersbien, / Fiolette drift dy't ôf de ferbannen ropt;’. Ik begryp it meartal fan ‘mulpunten’ net en Brockway blykber ek net, want dy hat ‘shining centre of her lust for loot’. En it eventuele dûbelsinnige ‘om te kommen / Yn’ (fan omkomme = ‘stjerre’ of oars komme yn) is yn it Ingelsk inkeld ‘to come into’ en mist dus de dûbele lading. Brockway hat it lykwols dochs wol trochsjoen, want nei ‘lust for loot’ folget noch ‘and be / Gone’, wat wol hiel wat swakker is as omkomme yn de sin fan ‘stjerre’. En dy ûntwikkeling fan hûden is mij tsjuster. It Ingelsk is hjir beheinder yn syn betsjutting: ‘my skin's evolution’, wat faaks in mooglikheid is. Brockway hat ‘passion that tears away from its bonds’, wat wêze moatte soe ‘that tears off its bonds’.

Faaks is ‘De blauwe hauk fan Wales’ noch it meast slagge, en dan witte wij ek direkt wêr't in part fan de ynfloeden fan Hettinga weikomt. Dylan Thomas is ek net altyd like helder. Ik freegje mij hjir ôf oft ‘it wâld fan molke’ hjir net slacht op it harkspul Under Milkwood. Brockway fûn blykber fan net, want de oersetting is ‘the wood of milk’, whatever that may mean. De beskriuwing fan de gleonhjitte simmerdei komt aardich op jin oer, mar ek hjir giet de taal op 'e rin mei Hettinga. Ik lês hoe't er fan syn ‘nútbrune boerefaam’ (ba, hjir kin ik eins net oer...) seit: ‘do bringst my - dy't dyn bringst is - nei it tsjerkhôf / tsjin de heuvel’. Ek hjir seit GfdM: ‘ba, wat in flau wurdspultsje mei dat bringst’. Of bin ik hjir de iennige? Brockway koe hjir fansels neat mei, en komt mei ‘You lead me - all of you - to the churchyard’, wat ryklik fan de tekst ôfwykt, mar ja wat moast er oars. Mar wêrom wurdt ‘twa tongen falle yn 'e slach en taal flechtet / Nei de njonkenskikkende sinnen fan 'e hanneling’ yn it Ingelsk ‘subordinate sentences’? Hjir liket ek in frijpartij beskreaun te wêzen, en ‘sinnen’ slacht dan ek net allinne op wat taalkundichs mar ek op wat lichaamliks: twa lichems neistinoar

[p. 400]

(dus it hie wêze moatten ‘coordinate’) - in logysk op dat ‘tongen’ folgjend byld, dat sjen lit dat Hettinga wol degelik ‘vindingrijk’ en effektyf wêze kin yn syn bylden. Mar wat moast dy earme Brockway mei it dûbelsinnige ‘sinnen’? Ik soe it ek net witte.

Ik woe it hjir mar bij litte. It sil dúdlik wêze dat dizze poëzij mij net leit. Ik haw faak it gefoel dat ik troch twa meter heech gers wâdzje, sûnder útsicht en te witten wêr't ik bin. Ik smoar yn de oerdied fan de taal en de bylden, dizze kost is fierste dreech en foar mij gauris net te fertarren. Wat mear soberheid soe net ferkeard wêze. De taal mei syn lûdseffekten en syn oerdied fan bylden is op 'e rin gongen mei Hettinga, dy't as gjin oar trouwens gefoel hat foar dy effekten. Mar dosearje is ek in keunst. Net elke dichtrigel hoecht foar mij foltroppe te wurden mei adjektiven en bylden, in stikje rjochtut rjochtoan lêze is soms ek wolris noflik. Dizze poëzij liket op force feeding, sa't it Ingelsk it seit. Mij wurde grutte proppen droech hea yn de strôte treaun, en ik kin it net kwyt wurde. It wol foar mij mar net wat fertarbers wurde, dat ik haffelje der mar wat op om. It spyt mij, Tsjêbbe.