Trotwaer. Jaargang 31

[p. 237]

It hûs
Ulke Brolsma

‘De wakkere krant van Nederland’ liet it de hiele naasje wite: Lykle en Tsjibbe wiene dea. De stumpers. Nimmen yn dat lytse plakje Sichum hie der weet fan hân. Se hiene der al acht dagen hinnelein. En nimmen hie it murken. Skoof en skande sa berjochte it deiblêd syn lêzers. Lytse doarpkes wiene dochs noch fan dy paradyskes dêr't eltsenien foar elkoar ree stie? Sa skreau it deiblêd. Net yn Sichum dus, útsein yn Sichum. Yn de grutte wrâld bûten Sichum, dêr giene se hiel wat ûnferskilliger mei elkoar om. Yn 'e Bijlmer koene je je soks noch foarstelle, mar yn Sichum?? Tongerslaggen kamen er del op dat lytse rûntsje huzen earne yn Fryslân.

De wrâld hie Sichum ûntdutsen. De fiif pleatsen, sân huzen en in toer sûnder tsjerke. Hoe koe soks hjir barre? Boer Doeke Kaastra sei foar de kamera fan it NOS-Journaal, dat it dochs wat aparte minsken wiene. ‘Wat fine jimme yn Sichum aparte minsken?’ frege de ferslachjouwer. ‘No’, sei Doeke Kaastra, ‘se praten net mei ús. En wy dus ek net mei har.’

‘Hoe lang hawwe de beide bruorren yn Sichum wenne?’ ‘Tritich jier’, sei boer Doeke en ûndertusken kaam it hûs yn byld dêr't de twa sa'n tritich swijsume jierren tahâlden hiene.

It lyts famke fan tolve gnyske wat doe't har frege waard, oft hja Lykle en Tsjibbe koe. Ja, se kaam der wolris om âlde kranten op te heljen foar de skoalle. Wie har nea wat frjemds opfallen by dy twa âlde mannen? ‘Ik krige allinne mar kranten, nea wat te snobjen of sa’, sei se mei spyt yn it lûd.

Dat wie it dan wol. Mei in lêste shot fan griene beammen om in tsjerketoer hinne waard oerskeakele nei it Kremlin. En Sichum koe rêstich fierder dreame. Der folge noch in berjochtsje yn 'e Ljouwerter dat fan misdied gjin sprake wie. Koaledamp hie it ein west foar de twa.

En sa kaam ien van de sân huzen yn Sichum frij. It waard op in dei leechhelle en dat bleau earst sa. Oant in dei yn juny. Doe seagen de bewenners van de fiif pleatsen en sân huzen in stikmannich auto's fan in oannimmer út de stêd foarriden. Mannen yn overal wiene wiken oan it wurk. Der waard in stik bij boud, der kaam in garaazje en de tún wie nei in pear wiken de helte grutter. Mar wa kaam dêr straks te wenjen?

De mannen yn overal ferdwûnen op it stuit doe't in auto mei húsrie it hiem opried. It wurk wie klear. It húsrie waard nei binnen tôge. En doe wie it ynienen oer. It hûs stie der stil by.

Doeke Kaastra rûn sa de dyk ris út en seach nijsgjirrich nei binnen. Sa

[p. 238]

diene der mear. Bewenners seach men net. Oant sneontejûn om tsien oere, doe sei Doeke: ‘Ferdomd der baarnt ljocht.’

En sa wie it. Safolle ljocht hie it hûs yn tritich jier net utstraald. It wie oft der wat ynhelle wurde moast. Ek de tún wie fol ljochten. Doeke fernuvere him en sa dienen de tijentritich oare bewenners fan Sichum ek. De fraach dêr't eltsenien no foar stie: wa wennet dêr no op it âld stee fan Lykle en Tsjibbe? Dy twa wiene mei de komst fan de nije bewenners al hast út it ûnthâld. It ein wie wat narrich west, mar fierder hie nimmen mei har wat fan dwaan hân. Dochs?

Snein waard der út de fjirtich finsters fan Sichum wakker de kant fan it âld-nije hûs útsjoen. Neat, gjin minske te sjen. Hiene hja in auto? Miskien stie de auto yn de nije garaazje. Mar nimmen yn it doarp hie der wat fan fernaam.

En sa gie de snein foarby. Jûns baarnden der wer deselde ljochten. Mar gjin teken fan in libben minske. En doe kaam de moandeitejûn. Nee, gjin ljocht. It hûs stie der swart by. Gjin lampljocht mear yn 'e tún. De finsters grutte swarte gatten. En sa bleau it oant de sneon. Doe stie it hûs jûns wer yn it folle ljocht.

Doeke woe der wat oan dwaan. Hy koe nea stilsitte as der wat hapere. Altyd beret om him earne mei te bemuoien en de bek deryn te slaan. Hy gie der sneontejûn marris mei de hûn lâns. Unopfallend opfallend loerde hy yn 'e ferljochte wenkeamer. Gjin mins te sjen.

‘Aanst lizze der wer in pear foar dea’, tocht er, ‘en sizze se wer dat wy sa ûnferskillich binne. Ferdomd moarn gean ik der op ôf.’ Mei dat beslút kaam er wer thús. Dielde it mei oan frou en bern en sakke del foar de tv.

Sneintemoarn wie it. De ynwenners fan Sichum giene net nei tsjerke. De iennichste trouwe tsjerkegongers hiene de beide bruorren west. Mar hie de Heare har holpen?

Doeke kuiere rêstich de dyk del. It lân lei der grien hinne. Yn 'e loft boppe him swierden de sweltsjes rûnom hinne. En yn 'e fierte hearde er it lûd fan de tsjerkeklokken.

Dêr wie it hûs. Gjin lûd, gjin minsken. Miskien leine se noch? It wie sneintemoarn. Doeke sette him oer syn eigen twifels hinne. Hy seach al in kamera op him rjochte en hearde wer de fraach oft hja yn Sichum nea oan oare minsken tochten.

De bel gie. It wie in rinkelbeltsje. Hy wachte mar der kaam gjinien. Miskien net heard, of leinen se dochs noch ûnder de tekkens en steurde hy. Nochris drukte hy op de bel. It bleau krekt like stil as derfoar. ‘No ja, as der wat fan komt, kin ik yn alle gefallen sizze dat ik der west ha.’ En sa prakkesearjend gie Doeke wer op syn pleats oan. In bytsje tefreden oer

[p. 239]

him sels.

Sa gie de iene wike nei de oare foarby. Moasten hja no net nei de plysje, liet Doeke yn him omgean. De koppen waarden by elkoar stutsen. Sichum koe net op 'e nij yn 'e groppe dondere wurde.

De plysje waard skille. Op it haadburo stie de holle net nei soksoarte ferhalen. Se moasten mei in lyts ploechje de misdied yn de heale provinsje oanpakke. En dat wiene dochs wichtiger taken as ris neisjen oft der immen wol of net thús wie. ‘In leech hûs, neat te sjen fan ynbraak. Neat oan de hân dochs?’

Otto helle efkes it drôve lot oan fan de beide bruorren dy't dêr acht dagen stom dea lein hiene oant lytse Anke sei dat it sa frjemd rûkte by it hûs fan Lykle en Tsjibbe.

Rûkten se dan no ek wer in likelucht? Nee, andere Otto, mar nei sa'n ferbouwing mei alle ruten trijeris isolearre, eltse plint fan isolaasjebân fersjoen, koe in minske dan noch wat rûke? ‘We komme’, wie it andert.

De oare deis stie der sa'n wyt Golfke foar de doar fan it hûs. Twa blauwen rûnen der ris omhinne, seagen wakker nei binnen ta. Neat te sjen. En om no samar in doar iepen te brekken... It Golfke ferdwûn wer yn it grien fan de simmerdei en mei harren de hope dat hjir wat útkomme soe.

‘Hoe moatte wy no?’ sei Otto. ‘Je kinne dochs net goed op eigen manneboet in rút ynslaan.’ Mei Doeke, Minne, Sytze en in stikmannich oaren besluten hja om it noch marris efkes oan te sjen. Se hiene de plysje dochs mar warskôge. Nimmen koe letter sizze dat se der gjin omtinken oan jûn hiene.

Sa wachte Sichum. It wie in hite simmer. In simmer sa as der mar in pear west wiene yn de lêste fiifentweintich jier. ‘Tropysk’, sei Minne tsjin Doeke. ‘Dy tún giet sa ek nei de ferdommenis.’ Allebeide wisten se oer wat foar tún se it hiene. Mar wat koene se dwaan? Je koene dochs ek net samar yn oarmans petielen oan de slach? Se woene wat dwaan. Mar wat? Miskien leine der al wikenlang minsken te fergean? Se besauden har.

Op dat stuit kaam Janke mei in ynfal. Faaks wie dat frommis wat ûnnoazel, mar in pear kear yn it jier kaam der wol wat ferstannichs út. ‘De hûn’, sei se. Doeke fearre oerein. ‘Wat hat ús hûn te dwaan mei twa deaden.’ Safier wie Doeke al dat it tal deaden foar him fêststie. ‘No nee’, andere Janke, ‘mar as der wol wat leit te ûntbinen dan moat ús Pico dat dochs wol rûke kinne.’ Pico wie it hûntsje fan Janke. It siet de hiele dei by har op 'e skutte. ‘De madonna mei hûn’ waard hja yn Sichum neamd.

Dat like neat, fûnen de oaren. Dat bist hie syn hiele libbensûnderfining opdien op Janke har skutte. In te beheinde rûmte foar in hûn om himsels geef te ûntwikkeljen.

[p. 240]

‘Utsletten, ús Astra kin it it bêste dwaan’, sei Minne. De pear bern dy't yn Sichum tahâlden wiene as de dea foar dizze grouwélige swarte bouvier. Der waard ek flústere dat er alris skiep tenei kommen wie. In gefaarlike hûn. Einliks hie Astra al mei in spuitsje wei wêze moatten út in wrâld dêr't gjin plak is foar skieppebiters.

‘As we mei dat moarderige bist fan dy om it hûs rinne ha je alle kâns dat er wyld wurdt’, sei Sietse en nipte efkes oan de lytse Beerenburg dy't Janke mei golle hân ynskonken hie foar de helden fan Sichum. ‘As Astra dea minskefleis rûkt, springt er sa troch de ruten’, miende Doeke. Wat dêrnei barre soe, woe Doeke mar leaver net wite.

Koene se wat oars? Nee, wie it beslút, hja koene net oars. En sa waard besletten. Net yn it wykein, want dan baarnde oeral ljocht yn it hûs en koene minsken op 'e dyk faaks sjen dat der wat frjemds barde.

Freedtejûn giene Minne en Doeke der op út. De oaren bleauwen efter by Janke en har lytse Pico. By it hûs oankommen begûn Astra allemachtich oan de rym te lûken. Doeke en Minne seagen elkoar efkes oan. Se tochten itselde. ‘Dat docht er net foar neat’, sei Doeke. Minne hie der hâlden en kearen oan om syn hûn yn betwang te hâlden.

Astra bleau ynienen stean by in fleurich boskje blommen. De kop gie foardel. Foar't hja sykhelje koene fleagen kluten en blommen har om de earen. ‘Lit him ophâlde’, rôp Doeke, ‘oars giet de hiele tún nei de kloaten.’ ‘Nee, nee’, rôp Minne, ‘miskien sit hjir wol wat. Sokke bisten fiele dat oan.’

Minne hie syn Astra ek net stuitsje kinnen. De blommen fleagen mei grutte bôgen oer it paad. It gie djipper en djipper. Nei't er in mânsk gat yn 'e tún makke hie, joech Astra it ynienen oer. Der kamen gjin bonken nei boppen, hielendal neat. Minne die krekt as wie er de hûn de baas en sleepte Astra rjochting hûs. Mar nei dit ferheftich optreden wie it bart mei Astra's ynspiraasje. De poat gie hjir en der omheech, dat wie alle fierdere aksje.

Wat no? De tún lei der mâl hinne. Opromje woene se. Krekt op dat stuil kaam der in auto de dyk út. Ferstuivere giene se efter it hûs stean. Soe... miskien wiene dit de bewenners? Mar nee de auto ried foarby. Doeke en Minne brochten de saak wer in bytsje op oarder, foarsafier dat mooglik wie.

De tocht hie neat oplevere. It riedsel bleau en sneontejûn baarnde wer rûnom it ljocht.

Doe kaam Doeke mei in fynst. As se no de krante ris tipten. Anonym natuerlik. Skilje dat der wat nuvers wie mei it hûs dêr't al earder de twa

[p. 241]

bruorren, dat wisten hja dochs noch wol, stoarn wiene. Miskien kaam der dan wol wat aksje.

It betearde oars. Janke skille mei de redaksje fan De Telegraaf. Dy hiene op it lêst de helte fan har foarside oan it drama fan Sichum spandearre. Allicht soene se no ek wer útpakke wolle. Janke hie it mis. Der wie gjin begjin fan entûsjasme. Deade bruorren? It wie as hiene se der nea fan heard.

Wat koene se dan? De Dokkumer? Nee. De Ljouwerter, dat like noch it bêste. Dat wie op it lêst in fatsoenlike krante. Dy hie it nijs de foarige kear ek net sa útsinnich brocht as De Telegraaf. No soe Doeke. Anonym fansels. Oars kaam syn namme wer yn 'e krante. En dat woe er nei syn optreden yn De Telegraaf leaver net wer.

De oare deis skarrele der in jongkeardel troch Sichum. ‘Mischa de Bruin fan de Ljouwerter’, stelde hy himsels foar oan Otto. ‘Ik bin de man fan de lytste stikjes hear’, lake hy blier. ‘Grutte stikken mei ik noch net skriuwe. Wêr stie it hûs fan de beide bruorren?’ Otto fertelde súntsjes wat der allegearre bart wie. It hûs, de ljochten, de plysje. De tocht mei Astra waard net ferhelle. De learling-sjoernalist wie der dúdlik mei oan. Wie dit no de muoite foar in stikje, sels in lyts stikje? Hy sette wer ôf en mompele dat er der mei syn sjef oer prate moast.

De besoarger fan de Ljouwerter kaam de oere deis lâns. Alve húshâldings fleagen nei de doar. Der stie neat yn; de oare deis ek net.

Janke woe gjin belies jaan, hja wie altyd al sa'n stille trochbytster. Se helle de Telegraaf mei de liken yn Sichum foar it ljocht. De namme fan de ferslachjouwer stie boppe it stik. Dy skille se. De oare deis wie hy der al. Mei in fotograaf. Der waarden foto's sketten fan it hûs. En fan de grutte kûle dy't Astra der neilitten hie. Nei in sljucht praatsje mei Doeke en in pear oaren gie it werom nei de haadstêd.

Sneontemoarn yn Sichum, moarns tsien oere. In auto rydt de Púndyk op en noch ien en noch ien. In oere letter is Sichum ôfsletten fan de grutte wrâld of better sein, it stiet swart fan de auto's. Doeke, Minne, Sietse witten it: De Telegraaf. Fan in ‘toerist’ krije se de krante. En jawol, op de foarside stiet mei fikse swarte letters: Dodenhuis geeft geheim niet prijs. Politie weigert onderzoek. Nog meer doden in S.?

‘Ferskriklik’, stinde Doeke, doe't er syn namme stean seach. ‘Wij zijn bang voor nog meer doden’, liet de sjoernalist him sizze. In merakel fan in foto oer fiif kolommen kompletearre it gehiel mei noch in lyts fotootsje fan Astra's gat. ‘In de tuin werd al gedolven voor een graf, misdadigers werden bij hun werk gestooord’, konkludearre de krante. ‘God allemachtich’, sei Otto, ‘dat woene we no ek wer net.’

[p. 242]

It bleau drok dy sneons. Sneins seach Sichum foar it earst yn syn bestean in echte kilometerslange file. De trijeëntritich bewenners koene har wenplak net yn of út. De plysje kaam om it ferkear te regeljen, foarsafier't dat mooglik wie. Minsken stapten út by it hûs. De bretaalsten rûnen it hiem op. It gat fan Astra waard mei huver fan alle kanten besjoen en fotografearre. Sichum wie it middelpunt fan, ja middelpunt fan wat?

De bewenners fan Sichum like it better om de noas mar binnendoar te hâlden. Doeke krige dochs immen oan de doar. ‘Krol is myn namme’, rôp in krêftich dik rûn mantsje fan yn 'e tritich, ‘ik doch yn pikefoer, wêr lizze de deaden?’ Doe't Doeke útlei dat der neat wist fan deaden, wie de man teloarsteld. Hy hie it ferhaal net hielendal útlêzen, mar it like him wol wat om in moardnersplak te besykjen. ‘It jout je sa'n raar gefoel op 'e rêch’, lei hy Doeke út.

Dy jûns stie de hiele dyk fol mei auto's dy't wachten op it heimsinnige ljocht yn it moardnershûs, sa't it no al neamd waard. Doe't de ljochten ynienen oanfloepten gie der in grut ‘Oooooh’ oer de Sichumer Púndyk.

Moandeis wie it wer oer. Noch mar in inkelde auto kaam foarby. Sichum wie Sichum wer. De Púndyk lei der wer by sa as de bewenners it wend wiene: stil en ferlitten.

De oare deis gie de plysje der dochs op út. By it kadaster waard fêststeld dat de eigner in Jan Pijlman wie, berne yn Fryslân, mar al sûnt tritich jier wenjend yn Súd-Afrika. De man wie grif noch yn dat hite lân. ‘Allegearre drokte om neat’, ornearre de foarljochter fan it plysjekorps en seach fol fertrouwen yn de kamera. Dat berjocht joech wer rêst yn de Sichumer kontreien.

Doeke en Otto fregen harren beskamsum ôf, oft se net efkes te fier gien wiene. Yn it hiele plak diene se oft se der neat mear mei te krijen hiene. Der waard net iens mear oer praat. Trijeëntritich minsken skammen har.

En doe en doe. Doe kaam lytse Anke by har mem. By Janke mei har Pico op 'e skutte. ‘Mem ik ha yn it hûs sjoen.’ ‘Ja ju en wat hast sjoen?’ ‘Ik seach in hiele kliber fan dy lytse fette giele wjirmkes mem, oer de hiele flier en op de treppen.’ ..Janke bleau it hert stil stean. Doeke, Otto, Minne, fleagen nei it hûs ta. It wie sa't lytse Anke sei, it krioele fan dy fette giele maitsen rûnom yn it hûs, mar it meast op de treppen nei de sliepkeamer.

Se fûnen Jan Pijlman. Hy wie net mear kompleet.