Trotwaer. Jaargang 30

[p. 273]

De nije wei fan Piter Boersma:
Ik ha besocht de swierte lichter te meitsjen
Henk van der Veer

Foar guon lju sloech it nijs dat Piter Boersma de Gysbert Japicxspriis 1998 wûn hie yn as in bom. Ek guon media kaam it berjocht alhiel oer it mad. It Friesch Dagblad, dat it priiswinnende boek blykber oer de kop sjoen hie, kaam in jier nei it útkommen fan It libben sels mei in soarte fan besprek. Ek de redakteuren fan Boersma syn ‘eigen’ Hjir hobbelje skynber wat achter de aktualiteit oan, want oant de priisútrikking ta wienen se noch net oan it besprekken fan it bekroane masterwurk ta kommen. Hawar, gjin besprek is noch altyd better as it geëamel om dizze GJ-priis hinne.
De redaksje fan Trotwaer fûn it takennen fan Fryslâns wichtichste literêre priis oan Piter Boersma genôch reden om in petear mei de laureaat te hâlden. Dat fûn plak op 5 oktober 1998, tsien dagen foar it feest yn Boalsert.

In breder skala

‘Fansels wie ik bliid mei it nijs dat ik de priis wûn hie, mar folslein oer it mad kaam de takenning ek net. Ik hie wol it idee dat ik in goed boek skreaun hie. De roman hat yn myn eagen wol kwaliteit, foar safier't je dat sels objektyf besjen kinne. Ik fyn it dus net raar dat ik de priis wûn haw. In sjuery moat de saak op kwaliteit hifkje, elk sjuerylid hat syn eigen literêre foarkar en dy spylje in rol by de takenning.’

Boersma is der ek wol wiis mei dat de sjuery (besteande út Hesseline de Bos, neerlandika út Gouda, Pieter Duijff, wittenskiplik meiwurker fan de Fryske Akademy en Jan Pieter Janzen, redakteur fan Trotwaer) krekt dizze roman oanmurken hat as ‘it meast nijsgjirrige en neffens ús it bêste literêre wurk dat tusken 1995 en 1998 ferskynd is’.

Boersma: ‘Tusken 1995 en 1997 ha ik trije proazawurken skreaun: Sniebalfokstrot, it Boekewikegeskink fan 1995, Sakramintsdei, ek yn dat jier ferskynd, en It libben sels, útkommen yn 1997. Alle trije boeken hawwe wol wat in selde oanpak. It libben sels stekt der literêr neffens my boppeút. It fragmintarise sit yn alle trije boeken. Mar de earste twa binne wat mear novelle-achtige wurkjes. It libben sels bestrykt in folle breder skala, ek wol opboud út fragminten, mar de fragminten binne net ôfhinklik fan 'e struktuer. Op himsels binne dy fragminten rûne stikjes.’

Dat skriuwen fan koarte ôfrûne stikjes hie ek in praktise reden.

‘Ik ha in drokke baan as leksikograaf by de Fryske Akademy. 'k Bin foarsitter fan de Kopera-

[p. 274]

Piter Ymkes Josef Boersma waard yn 1947 berne te Warten as soan fan in hellingarbeider en folge de ûnderwizersoplieding yn Stienwikerwâld. Foardat er yn 1977 taalkundich meiwurker fan de Fryske Akademy waard, wie er sân jier ûnderwizer oan in legere skoalle yn Ljouwert.
Yn 1997 wie it fiifentweintich jier lyn dat Boersma foar it earst wat publisearre op Frysk literêr mêd. Hy die dat yn it troch himsels, mei Bonne Stienstra, oprjochte tydskrift Hjir. It earste artikel dat er dêr - anonym - foar skreau hie de tapaslike titel ‘Ynset’. De lêste sin - ‘- Wy krûpe yn in hoekje en skrasse op in stik papier.’ - is in fearnsieu nei dato noch altyd like aktueel yn it wurk fan Boersma.
Yn boekfoarm debutearre de skriuwer yn 1974 mei de dichtbondel Net to kearen emoasje. Dêrnei ferskynden: Hwat der bart (ferhalen, 1976), De Reis fan Labot (roman, 1977), De skjirre (ferhalen, 1980), Skuor (roman, 1982), Printkrassen (gedichten, 1983), Op weagjende grûn (gedichten, 1985), Keatsroman (1984), Under it twangjok (gedichten, 1988), It swurd út 'e stien (gedichten, 1992), Sniebalfokstrot (novelle, 1995), Sakramintsdei (ferhaal, it trettjinde dieltsje út 'e rige Ljochtmoanneboekjes, 1995) en It libben sels (roman, 1997, dêr't er de Gysbert Japicxspriis 1998 foar krige). Dêrnjonken hat Boersma in achttal toanielstikken oerset.
Sjoch foar mear ynformaasje oer it wurk fan Piter Boersma de Afûk-map Tekst & útlis en de Ynternetsiden fan it Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum (www.flmd.nl), dêr't ek in Nederlânse oersetting fan in tal siden fan de priiswinnende roman op te finen is.

tive Utjouwerij en ek nochris redaksjelid fan Hjir. De tiid foar eigen kreatyf skriuwen is sadwaande beheind, is fragmintarys. Ik kin net in lange tiid achter mekoar skriuwe. Koarte ôfrûne stikjes skriuwe sluet oan by de tiid dy't ik der oan besteegje koe. In praktise achtergrûn. Ik ha oan It libben sels ek lang safolle net beslipe as oan myn oare boeken. In hiele soad stikjes binne yn ien of twa jûnen skreaun. De earste ferzje stie al hiel ticht by it einresultaat. De earste stikken hawwe yn Hjir stien, dy hieten ek “It libben sels”. It wie de kapstôk dêr't ik it ferhaal oan ophingje woe. Doe't ik in stik as fyftsjin stikjes skreaun hie, hie ik foar dy oare santich al yn 'e holle wat dat wurde moast. It is absolút net yn 'e folchoarder skreaun sa't it yn it boek stiet. Ik ha de stikjes yn 'e folchoarder set sa't it my goed talike. Mar der binne grif stikjes dy't op in oar plak stean kind hiene.

Der binne stikken by dy't my persoanlik hiel dierber binne. Sa fyn ik it haadstikje dat oer it ferhalen fertellen giet in hichtepunt. Omdat ik sels foarlies oan ús bern, dat fûn ik moai, dat is prachtich. Hoe't ik dat belibbe, dat sit foar myn gefoel hiel goed yn dat haadstikje. In hichtepunt yn it boek. Is foar my hiel weardefol’.

[p. 275]

Gjin dreech boek

Op 'e flaptekst stiet: ‘Yn ferliking mei syn earder yn boekfoarm ferskynd proaza is Piter Boersma mei dit boek in nije wei ynslein.’ Hoe sa, ‘in nije wei’?

Boersma: ‘Tematys is it boek foar my net sa fernijend. De haadfiguer, is in yn himsels sletten persoan, dy't it swier hat mei relaasjes, eins in iensume figuer. It nije is hoe't ik dat âlde tema ferwurke haw. Yn myn eardere wurk wie it allegear frij wat psychologys. Yn It libben sels haw ik besocht de swierte wat lichter te meitsjen, wat mear romte te krijen. Sûnder omballingen. Ik ha it frij realistys opskreaun mei fragmintarise details. Trochdat ik romte skepen ha, koe ik ek absurdistise dingen yn it ferhaal kwyt.

It hat in befrijing foar my west, in weibrekken út myn eardere manier fan skriuwen. Yn wêzen giet wat ik skriuw altyd oer wat yn my sit. Ja, dêr giet it àl om!

Ik beskôgje It libben sels dan ek net daliks as in houliksroman, sa't Doeke Sijens dat yn syn besprek [Trotwaer, maart 1998] suggerearre. It giet oer de relaasjes fan in persoan mei minsken en de wrâld. Ik ha besocht om de problematise relaasjes dy't de haadpersoan mei de froulju, de minsken, de wrâld om him hinne hat út te fergrutsjen en sadwaande in gekke, in absurde lading te jaan. Om dy reden ha ik him bygelyks ek fiif kear skiede litten.

It komt tichter by in selsanalyze as in houliksroman. By in selsanalyze tinke je dat it in psychologisearjend boek is. Mar dat is it hielendal net. Der wurde situaasjes delset, foarfallen, en dy

Piter Boersma yn de Ljouwerter Prinsetún (foto Henk van der Veer)

moatte foar harsels sprekke. Dêryn jout de haadpersoan in byld fan himsels. Selsanalyze sûnder dat er oan it psychologisearjen is.’

It mei dan gjin psychologisearjend boek wêze, it is wol in literêre bonbon. Wie it Piter Boersma net dy't ris sei ‘Ik bin in folksskriuwer, mar it folk hat it sels noch net yn 'e rekken!’ Boersma is dochs in literêr skriuwer?

‘Fansels bin ik in literêr skriuwer, ik pretindearje om literatuer te skriuwen. Ik leau ek dat myn wurk dat is. Yn Fryslân liket it der op dat der skriuwers binne foar in grut en in lyts publyk. Dy auteurs foar in lytser publyk soene dan elitêr wêze. Ik ha muoite mei dy skieding, skriuwers wurde yndield yn “maklik” en “net-maklik”. In literêr

[p. 276]

wurk hat in bepaald skaaimerk, mar it hoecht dêrom net minder tagonklik te wêzen. It kin ek foar in grut publyk nijsgjirrich wêze.

It libben sels, is foar in grut publyk, it is gjin dreech boek. Ik ha dêrom dy opmerking wat iroanys bedoeld. Wêrom soene de boeken fan de Koperative Utjouwerij per definysje foar in lytser publyk ornearre wêze? Unsin! Spitich foar de KU-skriuwers mar ek foar de lêzers. De lêzers krije dat byld opkrongen, “dy boeken binne net foar ús”. Ik soe de literatuer yn Fryslân graach in grutter berik jaan. It literêre klimaat hjir is miskien ek wolris wat te behâldend. It duorret frij lang foardat “nije lûden” in plakje krije.’

Noch eefkes werom nei it bekroane boek. Net allinne de ynhâld is opfallend, troch syn struktuer en opbou, ek de typografy springt yn it each. Wa hat dêr foar keazen?

Boersma: ‘Ik ha dêr hielendal net foar keazen. Ik bin nei Folkert van der Hoek fan it bedriuw Sirene Amsterdam tagien en ha sein: “Meitsje der ris wat foar, de hele lay-out en it omslach.” Doe kaam Folkert hjirmei. In hiele protte koarte haadstikjes, fan hiele ûngelikense lingte en dêr hat hy dizze opfallende oplossing foar fûn [elk haadstikje einiget ûnder oan de side en kin runom op in side begjinne]. Ik bin der sels hiel wiis mei. Hy docht wat mei dy finsters dêr't de haadfiguer sa faak yn sit. It lytse fan it âlderwetse ôfwikende lettertype slút moai oan by it ferhaal.’

In moaie stimulâns

De Gysbert Japicxpriis is net per definysje in oeuvrepriis, al tinke guon lju dat wolris. Wat soe Piter Boersma der fan fine as soks al barde?

‘Ik sit op dit momint midden yn myn skriuwerskarriêre. Ik ha al in hiel soad skreaun, mar ik bin noch lang net útskreaun. It takennen fan dizze is in moaie stimulâns. As je der in oeuvrepriis fan meitsje soene, komt der wat foarsisbers yn. Dat liket my net aardich. In opfallend boek soe dan net it omtinken krije lykas no It libben sels krijt. Ik soe net it iene foar it oare ynruilje wolle. Ien kear yn 'e fiif-seis jier in oeuvrepriis, miskien, miskien. It is oars in beheinde produksje hjir yn Fryslân, dêr moat it prizebelied ek wat rekken mei hâlde.

Dat de lêste jierren hieltyd in proazawurk mei de Gysbert Japicxpriis beleanne is fyn ik wol spitich. Ik fyn it ek net terjochte. De ôfrûne fyftjin jier is der hiele goede poëzij yn it Frysk ferskynd. Miskien moat der in aparte poëzijpriis komme! De lêste provinsjale debutanteprizen wiene oars wol wer foar poëzij.’

De priis is foar Piter Boersma in ‘moaie stimulâns’ om troch te gean. Wêr is er op 't stuit mei dwaande?

‘Mei in ferfolchferhaal. Ik wol myn feuilleton “De klûs fan Copmanshurst” dien meitsje. Yn Hjir sille noch in tal ôfleveringen ferskine. En fierders soe 'k noch wolris in knap toanielstik skriuwe wolle. Ik skriuw faak sûnder in dúdlike yntrige en dat is by in toanielstik wol hiel wichtich. Soks soe in útdaging foar my wêze. Ek it skriuwen fan in roman mei in frou yn 'e haadrol liket my wol wat. Ik soe dat dwaan wolle om in bepaalde ôfstân fan je eigen persoan te kreëarjen. Wat ik skreaun ha is noait in einstasjon, ik besykje altyd

[p. 277]

fierder te kommen.’

Oer de krityk fan it Nederlands Literair Produktieen Vertalingenfonds dat it ‘niet gepast acht dat een redacteur vijf nummers lang nieuw werk in prozavorm plaatst in zijn eigen literaire tijdschrift, dat bovendien slechts tweemaandelijks verschijnt’, is Boersma hiel lakonyk.

‘De redaksje fan Hjir lit dizze krityk by har delgliidzje. Ik publisearje mei goedfinen fan 'e redaksje. “De klûs fan Copmanshurst” past yn Hjir, it is fernijend. Klear!’

Al like lakonyk is Boersma as it giet oer it geëamel om de Gysbert Japicxpriis hinne, dat net hij mar oare skriuwer de priis fertsjinne hie.

‘Ik lit myn feest der net troch bedjerre. Ik fyn it lyts dat der op dy manier reagearre wurdt. En op hokfoar grûnen? Sa'n “rûs” is net fris, meitsje dochs gewoan ris in bytsje feest mei mekoar!’