Trotwaer. Jaargang 29

[p. 41]

Yn 'e kosmos smoke se has
Josse de Haan

Ik wurd net hai fan Obe Postma, mar dat kin ik net yn ien side útlizze. Ik tink dat ik net geskikt bin foar syn poëzij. Miskien is syn poëzij net geskikt foar my. Ik mis it aventoer, ik mis it spoekjen, ik mis de mins. Koart sein, ik lês neat fan mysels yn de fersen fan dizze dichter. Ik haw wol in soad fragen, net oer de poëzij, mar wol oer de dichter sels en al dy lju dy't der oer skriuwe en him op it nachtkastke hawwe.

Yn myn fragen sit de krityk besletten op it ‘aktueel’ meitsjen fan dat wat yn myn eagen noait aktueel west hat. Op syn heechst nijsgjirrich yn in tiid dêr't nostalgy foar master opslacht. Nijsgjirrich ek hoe't der op reagearre wurdt, wa't der opmerkings oer meitsje en hokker filosofyen in rol spylje.

Myn fernuvering hat bygelyks te krijen mei:

1.	Sierksma seit yn syn Bern fan de ierde dat Postma it frije fers brûkte om syn ‘kosmos’ stal te jaan. Ik stroffelje oer ‘frije’ en ‘syn’.
2.	Alwer neffens Sierksma brocht it psychysk monisme Postma nei ‘it ivich hjoed fan de grutte kosmos’. Hy begûn oars te skriuwen, kosmysk dus, en fûn in aliby foar syn twifeljend kristen wêzen. As netkristen begryp ik hjir neat fan.
3.	In heel soad lju dy't út it sletten kondoom sketten binne - de kosmos yn, sis mar - fleane no achter Postma oan: Maarten 't Hart yn 1976 yn syn Aansprekers, Oppewal yn syn Spiegel, Zeeman dy't panteïstysk oer it byldskerm rint yn in Postma-programma fan Omrop Fryslân, K. Jansma en L. Kooistra dy't my yn de Pauw op 18 desimber 1996 beswarre dat ik it libben kosmysk besjen moat lykas Obe Postma, Krol (G.), Mak mei in ynliedend fers yn syn ‘God fan Jorwert’ dêr't ik noch nea in god tsjin kommen wie, Sierksma, Veenbaas dy't him sa graach oerset, en de measte skriuwers fan in essee foar dit nûmer. Dy has fan Postma yn syn kosmos moatte se dan wol werkenne.
4.	Sierksma beweart dat de fersen fan Postma skientme oproppe yn de tsjinstelling tusken de ienheid fan de Algeast en de konkrete rykdom fan it Fryske libben. Dat sil dan de rykdom fan de frijstelden wêze, moat ik oannimme, dy't dan dêrtroch ek de ienheid fan de Algeast yn de binnenbûse hiene.
5.	Yn de Spiegel fergeliket Oppewal Postma mei Kaváfis, omdat se beide û.o. parlandoächtige fersen makken en homofyl wiene. De lêste poëzijkategory wie my folslein ûnbekend, en ik begryp ek net wat soks tafoeget oan de fersen. Giet it FLMD no fan alle Fryske skriuwers yn de kompjûter ynfieren ta hokker kategory se behearre? Ik soe dan graach even diskusjearje wolle oer de begripen androgyn en hermafrodyt. En wat moatte wy mei de heitofilen, de memmofilen en de nekrofilen?

[p. 42]

6.	Postma ûntduts Slauerhoff pas doe't er stoar yn 1936. Postma wie doe 68, en rekke folslein oeral fan Slauerhoff. Ik fyn dit frjemd.
7.	Postma skreau: ‘As ik opdroegen wurd sil der net - as by Slauerhoff - in jong feintsje fan fieren te gûlen stean.’ As it my net mist wiene it foaral froulju dy't gûlden doe't Slauerhoff stoar. Neffens Sierksma anneksearre Postma Slauerhoff nei syn dea as grutte freon en ynspirator. Poëtysk en psychologysk begryp ik dat ‘feintsje’ net en ek net dy postume freonskip, omdat der yn de jierren derfoar genôch gelegenheden wiene om Slauerhoff op te sykjen. Hoe leit dit dêr't wy te krijen hawwe mei twa folslein ferskillende dichters en minsken?
8.	Yn 1939 publisearret Vestdijk syn Lier en lancet. It earste essee is oer de dichteresse Emily Dickinson, dat al earder yn Forum (1932) ferskynd wie. Postma wurdt Vestdijkiaan en rekket yn 'e besnijing fan Dickinson. Op syn 71e. Neffens Breuker hat dit essee grutte konsekwinsjes foar de poëzij fan Postma (Postma als auteur van het sublieme, Ljouwert 1996). Ik ken gjin dichter dy't op sa'n hege leeftyd noch sokke grutte ynfloeden hân hat. Ek hjir set ik fraachtekens.
9.	Vestdijk beskriuwt de wichtichste skaaimerken fan de poëzij fan Emily Dickinson (en neffens Breuker passe dy ek by Postma). It binne mar in pear skaaimerken fan dy poëzij docht bliken út de prachtige stúdzje fan Camille Paglia oer Emily Dickinson. Fyftich jier nei Vestdijk, en nei folle mear stúdzjes oer Dickinson, set Paglia de dichteresse yn heel oar en folle breder ljocht. Har haadstik neamt se ‘Madame de Sade fan Amherst’. Sij wiist moai aardich wat surrealistyske eleminten oan. De poëtika fan Paglia is in folslein oarenien as dy fan Vestdijk, en rint foar in part parallel mei dy fan Paul Rodenko. Sjoch de siden 672-725 fan Sexual Personae. Art en Decadence from Nefertite to Emily Dickinson (Yale University, 1990); yn it Nederlânsk útjûn troch Prometheus (1992).
10.	Du Perron tocht dat in manuskript fan him wol troch Breton akseptearre wurde soe. Breton wiisde it ôf, en fanôf dy tiid wie it surrealisme foar de Forumlju suspekt. Vestdijk demonstrearret it yn syn essee oer Dickinson, en Breuker brûkt it no ek wer yn in noat. Vestdijk beweart dat de surrealisten it bewustwêzen ferkringe, sterker, de ratio hinget der as in fûgelferskrikker by. Dat is bewust ferdraaien fan de feiten, want yn de manifesten fan de surrealisten (Breton m.n.) wurdt eksplisyt oanjûn dat alle fasetten fan de mins (de bewuste en de ûnbewuste) brûkt wurde moatte, sadat de (keunst)uteringen folsleiner wêze sille. Dickinson is der yndied in foarbyld fan.
11.	Ik set grutte fragen by de ferbining Dickinson-Postma en it saneamde sublime, dêr't Dickinson earder yn it spoar fan Dante en Baudelaire sit.
12.	De poëtika fan Vestdijk is wichtich, mar wurdt it net ris tiid en sjoch ek nei oare wrâlden (Rodenko, Dresden mei syn skitterjend Wat is creativiteit? of boppeneamde Paglia, dy't allegearre de poëzij yn it grutter ferbân fan de keunst sette)?
13.	It fernuveret my dat de mannen fan quatrebras, Marten Brouwer-Jelle de Jong-Hessel Miedema, net frege binne om kommentaar.