Trotwaer. Jaargang 29

[p. 2]

[Nummer 1]

Dwersreed
Doeke Sijens

Stel dat op in stuit twa romans útkomme. De iene literêr tige nijsgjirrich mar skreaun yn min Frysk, de twadde literêr tige nuet mar yn geef Frysk. Hokker boek soe dan de measte wurdearring krije? It andert is maklik: it boek mei it geve Frysk fansels. De taal is yn Fryslân ommers alles en it fûnemint fan de Fryske Beweging.

Sa bart dit fansels net, útjouwers hawwe ommers taaladviseurs, dy't fan it breklik Frysk fan de skriuwers moai Frysk meitsje. Sa'n adviseur is oars bêst. Elke skriuwer sil - as er ferstannich is - sels ek sa'n adviseur sykje as meilêzer om him te behoedzjen foar rare flaters yn styl, taal of plot.

Lykwols, de fraach is: Wa tsjinnet dy taaladviseur? De skriuwer of de Fryske Beweging?

Hoefolle minsken soenen it Frysk perfekt yn 'e macht hawwe? In hûndert as twa? Alle meiwurkers fan de Fryske Akademy en noch tsien oaren? In soad binne it yn alle gefallen net.

Elke Fries dy't de tillevyzje oanset, de krante lêst, mei Hollanners praat, moat him wapenje tsjin de eroazje fan syn taal. Guon stride fûl, mar op te kearen binnen dy ynfloeden net. Muoikes wurde tantes en kuorkes feroarje yn mandsjes, dat is wis.

Moat dan dochs it Frysk fan dy twahûndert de noarm bliuwe?

En moat de skriuwer dêr dan altyd mar wer oan foldwaan?

Skriuwers brûke oer it generaal net better Frysk as de measte Friezen. Net altyd like bêst dus, it binne no ienkear gjin filologen. Dat is te fernimmen oan 'e manuskripten dy't by in útjouwer terjochte komme. Yn oare taalgebieten is dat net oars: oeral fersinne skriuwers harren. By ús wurdt soks daliks yn it ramt fan de ûndergong fan Fryslân set. En as de skriuwer dat net te foarenkomme kin, dan moat de taaladivseur dat dwaan.

Pieter de Groot (LC, 13 desimber 1996) skriuwt (en de Bewegers sille dat mei him iens wêze): ‘Skriuwers binne bewuste taalbrûkers. Se hawwe de plicht flyt te dwaan op har taalgebrûk. As in skriuwer him (..) lykwols net bewust is fan de flaters dy't er makket, of net ôfwit fan it bestean fan guon wurden, útdrukkingen en konstruksjes om't syn wurdskat en taaleigen mar beheind binne, dan kin in taaladviseur tige helpe.’

Helpe? As men de lûden fan de taalwarders heart, is it earder twinge.

Stel no, der is in jonge skriuwer. Skriuwt yn it Frysk. Hy is in ‘bewuste taalbrûker’. Mar dy taal is net geef neffens de noarmen fan dy twahûndert. Moat dan syn ‘bewuste’ taal ferboud wurde mei oare wurden, útdrukkingen en konstruksjes ta geef Frysk? ‘Ja,’ sille de Fryske Bewegers roppe, ‘dat moat, oars giet de Fryske taal ferlern.’

[p. 3]

Moat dy adviseur fan de útjouwer dat manuskript feroarje? ‘Ja,’ roppe de taalwarders, ‘oars ferdwynt it Frysk.’

Fan wa is dat boek dan noch, soe men freegje kinne? Fan de skriuwer dy't syn eigen taal net werkent, of de adviseur dy't it bewurke hat?

Komt it dan op 't lêst net safier, dat de Fryske Akademy syn roman wol it predikaat Geef Frysk jout, mar dat tagelyk de skriuwer yn Fryslân de mûle net iepen doar te dwaan? Elkenien sil dan ommers fernimme dat er in strieman is. ‘Wat in lyts taaleigen! Ferkearde mulwurden!’

Pieter de Groot seit yn syn stik oer de adviseur der noch wol by: ‘De skriuwer kin (..) sels beslute oft er it advys oernimt, of net.’

Mar hoefolle frijheid hat sa'n skriuwer? Hy is fan syn útjouwer ôfhinklik, en dy wol subsydzjes en gjin geëamel yn 'e resinsjes oer it minne Frysk. De skriuwer hat dus gjin kar. Hy sil syn eigen lûd bedobje en elke kear wer yn it Wurdboek sykje nei ‘echt’ Frysk. Hy docht dat fêst ek om't er wol lêst ha sil fan it kollektive minder-weardigenskompleks, dat ús troch de Bewegers optwongen wurdt. Min Frysk is ommers ferrie oan 'e Fryske saak.

Trotwaer kin fol stean mei de moaiste stikken, dochs binne de reaksjes meast: ‘Hie dat net yn wat better Frysk kinnen?’ Dat komt dan fan de lju, dy't by in petear altyd skerp tinke om de útspraak en dan sunich freegje: ‘Sizze jim dat sa yn 'e Dongeradielen?’ Dan bist sakke foar it Frysk eksamen en komt it noait wer yn oarder.

O, meie dy minsken ea foar't ferstân krije, dat yngeef Frysk prachtich is, mar dat de wrâld trochdraait. Dat literatuer autonoom is, en net bedoeld is om de minsken better Frysk te learen. Dat romans net foar hinauflesen brûkt wurde meie. Dat in skriuwer lêzers ha wol - mear as dy twahûndert - en dat soks allinnich slagget as er in libbene taal brûkt. Oars is it boek al in fossyl foardat it útkomt.