Trotwaer. Jaargang 28

[p. 178]

[Nummer 5]

Dwersreed
Jan Pieter Janzen

Blomlêzende bledsjes

It literêre tydskrift hat syn tiid hân, sa die it trendgefoelige wykblêd HP/De Tijd begjin dit jier te witten: ‘Literaire tijdschriften zijn eigenlijk niet meer van deze tijd. Vrijwel al hun kernfuncties zijn ze kwijtgeraakt aan hun naaste concurrenten: de dag- en weekbladpers, de glossy magazines en radio en televisie.’ Earder al wisten de kollega's fan Elsevier te melden dat it literêre tydskrift ‘op sterven na dood’ wie, wylst NRC Handelsblad it yn syn literêre bijlage hie oer ‘Een zompig moeras vol culturele fossielen’. In sitaat:

De cijfers spreken boekdelen: een derde van de Nederlandstalige literaire tijdschriften heeft een oplage beneden de 500 exemplaren, mits ze erg hun best doen met tellen; ook gevestigde bladen als De Gids, Maatstaf, Tirade, Hollands Maandblad en Revisor, met een officële oplage tussen de 1200 en omstreeks 2000 exemplaren, kampen met een fors krimpend abonnementenbestand; de losse verkoop van veel tijdschriften is al helemaal weinig opbeurend, en wordt steeds minder opbeurend; de aandacht in de media is bijna nonexistent; en vrijwel alle bladen hebben een sterk vergrijzende lezerskring omdat jongeren niet meer lezen, en zeker geen literaire tijdschriften [-].

De diskusje oer it besteansrjocht fan de periodike literatuer kaam trije jier lyn opiens goed op gong nei in taboetrochbrekkend subsydzje-advys fan it Literair Produktie- en Vertalingenfonds. In kommisje fan saakkundigen woe ta op in dúdlike kwaliteitsyndieling: A-tydskriften (bûtengewoan goed; rjocht op ekstra subsydzje), B-tydskriften (‘gewoan’ goeie blêden dy't oan hege kwaliteitsnoarmen foldogge; standertsubsydzje fan 40 persint fan it eksploitaasjetekoart) en C-tydskriften (twivel oan de kwaliteit mar noch al goed genôch foar in dofke ryksjild).

Skrokken guon renomearre blêden nochal fan de hurde oardielen, by it hifkjen fan ús eigen Hjir en Trotwaer wie it Fûns (yn 1992) de soepele kant neist:

De kwaliteit van de Friese bladen achtte de commissie niet zo hoog dat zij zouden kunnen concurreren met de nederlandstalige literaire tijdschriften. Het voorstel Hjir en Trotwaer te subsidiëren (B-niveau) kwam eerder voort uit literairpolitieke dan uit literair-kritische overwegingen, en de commissie gaf aan een fusie tussen beide bladen toe te juichen - een fusie zou hun kwaliteit kunnen verhogen, alsook hun financiële positie kunnen versterken.

Sa'n fúzje fielden beide redaksjes doe net (folle) foar; der moast ferskaat en konkurrinsje bliuwe. Yn guon Fryske media waard dêr hiel oars oer tocht. It ferskil wurdt hyltyd lytser, konstatearre Eeltsje Hettinga yn de Ljouwerter Krante:

[p. 179]

Beide tydskriften litte al in jier as wat in lûd hearre, dêr't amperoan ferskil yn sit. It binne blomlêzende bledsjes wurden - ferske, ferhaaltsje, byldwurkje, oersettinkje, besprek en wat briefkerij - dy't wat har formule oangiet neat bydrage oan it sa needsakelike ferskaat binnen in literêr klimaat, dat mei troch de oanpak fan Hjir en Trotwaer, och sa nuet, boargerlik en braaf wurden is.

Piter Yedema wie it yn Frysk en Frij fierhinne mei Hettinga syn observaasje iens:

Is Trotwaer in produkt fan de generaasjekleau, konflikt en reboelje, Hjir is in plantsje dat ûnnoazelwei it kopke opstuts yn 'e Fryske Greidhoeke. [-] It bliuwt lykwols in feit dat beide blêden mekoar hieltyd minder ûntrinne. Die Hjir yn it earstoan mear oan oersettingen, oan debutanten, Trotwaer folget har dêryn en toant aloan mear ynteresse yn dy rjochting. Beide blêden dogge op lyksoartige, ynfielende wize oan literêre krityk, mar beide ûntbrekt it oan de fizy en de ambysje om it gehiel te oersjen en yn in wider ramt te pleatsen. In aktyf, programmatysk en konsekwint redaksjebelied ûntbrekt gewoanwei, en om't beide it ideaal ha om in poadium te wêzen, bestiet dat belied feitliken út it iepenhâlden fan in brievebus.

Opbouwende krityk

Oars as by Maatstaf, Revisor en Hollands Maandblad, dy't de ôfrûne jierren nei ynhâld, foarm en redaksjonele gearstalling soms revolúsjonêr feroaren, holden Hjir en Trotwaer de kop koel en de redaksjes frij stabyl. Wat soe it Produksjefûns dêr nei ôfrin fan de trijejierrige subsydzjeperioade fan fine?

Fan 't maaitiid wie it sa fier. Yn april kaam earst it berjocht dat der neffens it Fûns noch fierste folle tydskriften binne, dy't te min lêzen wurde. In moanne letter folge it rapport mei de útstellen foar de takomst.

It oardiel falt foar Hollands Maandblad, Maatstaf en Tirade (yn 1993 noch in A-blêd) negatyf út. At se net oppasse is it takom jier dien mei de subsydzje! De gelokkigen dy't wol wer yn oanmerking komme binne: De Gids en Raster (beide boppegewoan goed, dus A), Literatuur, Lust & Gratie en Optima (fan A nei B!), Bzzlletin, De Revisor en De Tweede Ronde (allegear B), MilleniuM en Zoetermeer (stimulearringssubsydzje). En - suver wat in ferrassing nei't de grutte bruorren en susters sa hurd oanpakt binne - de Fryske blêden krije beide foar it earst in strukturele Rykssubsydzje yn de B-kategory. (Op de Provinsje kinne se de jierrentroch al rekkenje.)

Nei de nedige protesten jout it Fûns yn july ek it motivearre oardiel oer de ferskillende tydskriften frij, dat it earder fanwegen de privacy geheim holden hie. It biedwurd is kwaliteit. Om dy sa goed mooglik te hifkjen is foar de Fryske blêden in aparte kommisje ynhierd, besteande út Flippus Breuker, Remco Heite, Jelle van der Meulen en Tineke Steenmeijer. Dy blike de koers behoarlik ferlein te hawwen:

De subsidiëring van de Friese literaire tijdschriften werd door deze commissie, meer dan in 1992, geformuleerd vanuit literair-inhoudelijk overwegingen. Het bestaan van twee Friese literaire tijdschriften achtte de commissie van belang voor

[p. 180]

een gezond literair klimaat en de literaire discussie, en de commissie noemde het belang van de Friese tijdschriften als kweekvijver.

De fúzje is dus fan 'e baan. Mar hokker ferskillen sjocht de kommisje dan tusken de Fryske blêden? Oer Hjir wurdt dit sein:

Het merendeel van de bijdragen bestaat uit fictie. Er zijn veel verschillende auteurs vertegenwoordigd in Hjir. Er is aandacht voor proza, poëzie, vertalingen en toneel, en er is ruimte voor debutanten. Van een duidelijke redactionele lijn is geen sprake. Voor de persoonlijke toon van veel bijdragen, en het enthousiasme dat uit ieder nummer spreekt, heeft de commissie waardering, evenals voor de extra aflevering met de bekroonde verhalen en gedichten van de Rely Jorritsmaprijsvraag 1995. Ten aanzien van de kwaliteit van de beschouwingen merkt de commissie op, dat veel beschouwingen in aanzetten blijven steken. Hjir is een tijdschrift met een speels, verrassend karakter. Een zorgvuldiger redactievoering (waarbij afleveringen worden voorzien van diepgaander redactioneel commentaar, of een inleiding), en meer uitgewerkte beschouwingen, zouden de kwaliteit zeer ten goede komen, aldus de commissie.

Dêr kinne se by Hjir even mei út 'e fuotten! Ek Trotwaer krijt opbouwende krityk:

Het aandeel van beschouwend proza is in Trotwaer veel groter dan het aantal fictie-bijdragen. De commissie is van oordeel dat de kracht van Trotwaer het beschouwende proza is. Deze kant zou echter meer uitgewerkt moeten worden. De boekbesprekingen maken nu vaak een plichtmatige indruk, en de beschouwingen zouden aan betekenis winnen wanneer ze diepgaander, essayistischer, en polemischer waren, en meer tot discussie zouden aanzetten. De jaargang [1995] bevat bijdragen die van toevallige aard zijn (voordrachten en lezingen Gysbert Japicx-Prijs). Hoewel de commissie de aansluiting bij de literaire actualiteit waardeert, zou naar haar mening een eigen redactiebeleid, waarbinnen stukken die voor een andere gelegenheid geschreven zijn niet zonder meer geplaatst worden, voorop moeten staan.
De commissie zou voorts wensen dat literairhistorische en literair-theoretische bijdragen, die vroeger in belangrijke mate het karakter van het blad bepaalden, meer dan in de afgelopen jaargangen het geval was, in de komende jaargangen van Trotwaer een plaats zouden krijgen.

Dêr ha wy as redaksje de hannen mear as fol oan. Frij fertaald soe dit nammentlik betsjutte: mear langere en dregere stikken oer literêr-histoaryske en -teoretyske ûnderwerpen en minder literêre aktualiteit. En dat wylst wy krekt ta wolle op in breder blêd mei mear each foar kulturele en kultuerpolitike ûntwikkelingen en min ofte mear aktuele kommentaren. It nuvere is dat de kommisje dêr gjin beswier tsjin hat. Krekt oarsom:

Trotwaer [lijkt] zich meer in de richting van een algemeen-cultureel tijdschrift te bewegen, een ontwikkeling die de commissie van harte zou toejuichen, temeer daar sinds het verdwijnen van de Strikel de behoefte aan een dergelijk tijdschrift gevoeld wordt.

[p. 181]

At wy it as redaksje net sa meielkoar iens wienen, soe dit advys foar heel wat ynterne strideraasje soargje kinne. Trotwaer ferskynt ommers mar seis kear yn 't jier en telt net mear as trijehûndert siden de jiergong. Fierste min om èn djipdollende skôgings, frisse en fleurige resinsjes èn algemienkulturele bijdragen èn proaza en poëzy har gerak te jaan (want oan kreatyf wurk wolle wy ek noch it nedige dwaan, al leit ús ‘kracht’ dêr kenlik net).

Enklave en kweekfiver

It docht jin fansels goed dat it Produksjefûns it besteansrjocht fan de Fryske tydskriften net yn 'e kiif stelt. Want wat je fierders ek fan dizze media fine meie, allinnich al fanwegen it beheinde tal poadia foar Frysktalige skriuwers binne se ûnmisber. (Tineke Steenmeijer berekkene op in Skriuwerswykein dat der yn 1993 en 1994 troch it bestean fan twa literêre tydskriften sa'n sechstich minsken in publikaasjemooglikheid hân ha sûnder sels yn de redaksje te sitten. ‘Mei mar ien tydskrift soe dat tal folle leger wêze’, wie har konklúzje. Steenmeijer stelde doe ek fêst dat beide tydskriften ‘dochs foar it grutste part har eigen auteursrûnte’ hawwe.)

Oer it besteansrjocht fan literêre blêden yn it algemien binne mei nei oanlieding fan de rapporten fan it Produksjefûns moaie wurden skreaun. Troch Hollands Maandblad bygelyks (dat nuvergenôch it predikaat ‘matig literair tijdschrift’ krige):

Waar literaire bladen voor zijn, dat is niet om drukte te maken en hun naam over alle tongen te laten rollen maar om enclaves van stilte en verbeelding te creëren. Terwijl andere communicatiemiddelen zoveel mogelijk gegevens in de kortst mogelijke tijd door en langs de gedachten van de consument laten gaan, proberen wij het tempo van de kennisneming te vertragen. De lezer bezighouden met een gedicht dat eerst voor de helft in het zicht komt en dan telkens iets nader, totdat het na een kwartier opgehelderd is behalve voorzover het toch de woorden van een ander blijven - dat is de taak, de rol en het nut van een maandblad.

Healwei de jierren sechstich waard nei God ek de roman deaferklearre. Harry Mulisch sette de toan mei Het woord bij de daad, wylst ek gâns oare skriuwers har bekearden ta it polityk-maatskiplike engaazjemint en it eksperimintele proaza. Net foargoed: noch gjin tweintich jier letter wie de ‘âlderwetske’ roman alheel werom, tsjokker as oait. En ek mei God en it leauwe is it wer wat oerbettere.

Sa sjoen is der ek hope foar it literêr-kulturele tydskrift. Al wie it mar as ‘enclave van stilte en verbeelding’ en as kweekfiver fan jong en âld Frysk talint. (O ja, Trotwaer hat 270 abonnees en in oplage fan 350 eksimplaren, oantallen dy't heel stadichjes wat tebekrinne.)