Trotwaer. Jaargang 28

[p. 112]

Huub Mous
Op plekken waar beeldende kunst in het geding komt, komen geen specialisten.
Jan Pieter Janzen

Fan 't winter iepene Huub Mous yn de Ljouwerter Krante de oanfal op it keunstbelied fan it Frysk Museum. De direkte oanlieding wie it (ûnderhâns) oankeapjen fan in skilderij fan Gerrit Benner foar in bedrach fan f 35.000. In a-tyspyske Benner, neffens Mous, út syn swakste perioade. ‘Een werk waar gewoon te veel voor is betaald.’

Eins gong it Huub Mous net om dat jild en ek net om Benner. It wie de wize wêrop't de direkteur mei de moderne byldzjende keunst omspringt dy't him net sinnige: ‘Het botert gewoon niet tussen dit bolwerk van de Friese cultuur en de hedendaagse kunst. In een interview in Vrij Nederland, in november 1991 sprak directeur Rik Vos de historische woorden: “Ik ga niet alles voor moderne kunst opzij zetten.” Dat hebben we geweten.’

Syn polemyk levere Mous mear freonen as fijannen op: ‘Veel positieve reacties, moet ik zeggen. Eigenlijk geen negatieve. Veel van kunstenaars ook, die vonden dat het goed was dat het nu eindelijk eens gezegd werd.’ Ferline jier makke Huub Mous oeroeren foar it Frysk Festival 1995, dêr't er it grutste part fan de deistige organisaasje fan op syn noed hie. Ek al in barren dêr't it lêste wurd noch net oer sein is. En hoe't it fierder moat?

Reden genôch dus foar in petear mei de man dy't yn it deistich libben konsulint byldzjende keunst is by de provinsjale Stichting Keunstwurk yn Ljouwert. [Yn dy funskje wie hy yndirekt ek mei ferantwurdlik foar de nije foarmjouwing fan Trotwaer: Mous joech ús it advys om Douwe Huitema te freegjen, ‘een van twee echt goeie vormgevers op dit terrein’.]

Fan Kultuerried nei Keunstwurk

Huub Mous (1947) kaam tweintich jier lyn nei Fryslân ta. In wike nei't er yn Amsterdam as keunsthistoarikus ôfstudearre wie, sollisitearre hy by de Fryske Kultuerried. Fjirtjin dagen letter wied er dêr oannommen as stêfmeiwurker foar byldzjende keunst.

‘Belangrijke dingen in je leven beslis je vaak in korte tijd. Het was niet een bewuste keus voor Friesland. Misschien onbewust: mijn vader kwam uit Friesland; die is er in het begin van deze eeuw weggetrokken.

Ik was geïnteresseerd in hedendaagse kunst; dat was mijn afstudeerrichting. Ik wilde niet het onderwijs in. Het had ook een museum kunnen zijn of een andere instelling die zich met kunst bezighield. Deze baan trok mij aan omdat het heel breed was. Het was toen nog echt een culturele

[p. 113]

raad: vooral adviesorgaan, over beleid, subsidies en aankopen beeldende kunst. In de loop der jaren is het meer uitvoerend werk geworden.

De Provincie heeft het beleid overgenomen of wat daar dan van over is gebleven. Dat hing samen met de reorganisatie van de welzijnsraden. De opheffing van de Fryske Kultuerried, direct na de oorlog een van de eerste culturele raden van het land, is daar een gevolg van geweest. Dat was een ontwikkeling die je ook landelijk zag: vrijwel alle culturele raden zijn omgebouwd tot een welzijnsinstituut en samengegaan met de kunstzinnige vorming.

De Provincie wilde kortere lijnen. Die inspraak was gedateerd hè: “de jaren zeventig”, het moest efficiënter. Wij hebben nu eigenlijk niets meer met het beleid van doen. Er wordt ons nog wel eens wat gevraagd, maar het verbaast je toch dat het zo weinig gebeurt.

Als er een Kunstnota uitkwam, ging er advies van het veld aan vooraf. Nu worden de beslissingen eigenlijk genomen door ambtenaren. Uiteindelijk wel door de politiek, maar die staat toch vrij ver af van de meer praktische zaken. Je moet nu oordelen als de nota er al ligt en dan is de tijd vaak te kort om je te laten horen.’

- Keunstwurk hâldt û.o. de dokumintaasje fan byldzjende keunstners yn Fryslân by, makket reizgjende tentoanstellings, set projekten op, hâldt lêzings, fersoarget publikaasjes, jout advys en stimulearret.

‘Je bent een soort aanloopadres, vroeger misschien nog wel meer dan nu. Kunstenaars doen een beroep op je voor praktische zaken: subsidieverzoeken, het voorbereiden van tentoonstellingen, het schrijven van teksten. Dat is een belangrijk deel van het hele werk.’

- Dat jout de konsulint ek in bytsje in machtsposysje.

‘Die ervaring heb ik zelf niet, hoewel het me wel eens wordt verweten. Met macht, het verdelen van geld, heb ik niet veel te maken. Het schrijven over kunst geeft vaak wel een soort beeld dat je over mensen iets te zeggen hebt, maar ik ben geen kunstcriticus. Ik schrijf vaak als een soort vertolker van de kunstenaar. Je kunt je niet onafhankelijk opstellen en zeggen: dat vind ik beter dan dat. Dat kun je als criticus in een krant wel.’

- Doch bist wol ris ‘keunstpaus’ neamd.

‘Ja, maar ik zie dat altijd wel als “in het land der blinden” hoor. Hier in Friesland zijn niet zoveel mensen die er echt volop mee bezig zijn. Als je er twintig jaar zit, word je op een gegeven moment vanzelf in die rol geduwd. Ik heb wel een goed contact met de kunstenaars, dacht ik.’

- Jildt dat ‘land der blinden’ ek foar it nivo fan de keunstners hjir?

‘Nee, hoewel... We hebben hier een hele goede middengroep en maar een hele smalle top. Dat heeft ook iets met klimaat te maken. Wie echt wat wil trekt hier weg. Een enkeling kan hier blijven zitten en toch niet meer van Friesland afhankelijk zijn.

De meesten oriënteren zich op Friesland. Er is geen wisselwerking met de plekken waar het echt gebeurt. Het is een gesloten wereld. Dat is vooral in de jaren zeventig zo gegroeid, de fase dat hier kunstenaars neerstreken.’

[p. 114]

- Oan wa tinkst by ‘de top’?

‘Ik ga zelf geen namen noemen. Er is een paar jaar geleden een boek uitgekomen over kunst sinds 1970 in Nederland. Daar staan twee Friese kunstenaars in: Rob Nypels en de Vier Evangelisten, als collectief. Ik denk dat dat onterecht is. Er zijn meer dan die twee. Het laat wel zien hoe weinig er gesignaleerd wordt. Ik denk dat er toch zeker een stuk of tien à vijftien zijn die een behoorlijke naam hebben. Dan is er een aantal dat wereldberoemd in Friesland is en daarna een hele grote groep die buiten Friesland niet bekend is.

Het heeft niet alleen te maken met de houding in het Westen tegenover de randprovincies, maar ook met het gesloten klimaat hier. Als je het vergelijkt met Brabant bijvoorbeeld, daar is dat absoluut niet het geval. Daar is het veel opener. Vooral in de jaren tachtig is Brabant een enorme leverancier van kunstenaars geweest die ook landelijk doorbraken. Nou zit daar ook een hele wereld achter: veel kunstacademies, een goed museum in Eindhoven, een hele andere sfeer, meer openheid voor kunst.

De top in de jaren tachtig kwam vaak uit het Zuiden. Kregen vaak prijzen, braken door in galeries in de Randstad. De koninklijke subsidie werd ook jarenlang toegewezen aan mensen uit het Zuiden. Een enkele keer aan iemand uit Groningen, dat toch wat meer dan Friesland naar voren komt. Vandaar ook mijn kritiek op het Fries Museum.’

It Frysk Museum en de moderne keunst

‘Er is enorme behoefte aan een instelling die gezag heeft, die een brug opwerpt en die het klimaat verandert. Het Museum kan meer dan wij hier. Wij kunnen wel als ondersteuning dienen maar hebben geen apparaat om aandacht te trekken, geen expositieruimte. Een museum kan dat wel. Maar het Fries Museum laat het er tot nog toe een beetje bij zitten. Ze zouden niet alle aandacht op de kunst uit Friesland moeten richten, maar ook voor een landelijk context moeten zorgen, voor een kader, zodat je een wisselwerking krijgt.

Het heeft de intentie van een soort collectie van de Friese kunst, terwijl dat toch een merkwaardige contradictie is. Want wat is die Friese kunst? Dat is toch een optelsom van eenlingen, niet van een eigen traditie. Daar hoef je toch geen aparte afdeling in het Fries Museum voor? Het zou wel een afdeling kunnen zijn als de Friese kunst in een wat breder kader werd gezet en ook de ontwikkelingen buiten Friesland meer werden getoond. Die zie je namelijk niet of nauwelijks in de galeries. Daar draait het ook voornamelijk om Friese kunst.

Het Fries Museum heeft nu eindelijk een nieuwe conservator moderne kunst. Het is te hopen dat die toch wat anders tegen de dingen aankijkt. Mijn kritiek was niet gericht op haar persoon, maar op de manier waarop van 1987 tot nu met de moderne kunst daar is omgegaan. Die heeft eigenlijk voortdurend achteraan gehobbeld, bij de inrichting van het gebouw en bij het beleid. Terwijl het Fries Museum geworden is wat het nu is, omdat men een afdeling moderne kunst wilde bij het museum. Dat is de eye-opener geweest.

[p. 115]

Als ze dat goed hadden willen doen, hadden ze meteen moeten kiezen voor een ervaren conservator. Iemand van landelijk belang die die kar was gaan trekken en die inhoudelijk ook een visie had ontwikkeld. Een visie die nu nog steeds ontbreekt. Dit is geen manier om een functie in te vullen waar zoveel jaren zoveel om te doen is geweest. Ze hebben eerst de verbouwing afgewacht, terwijl juist bij het denken over de nieuwe ruimtes je zo'n persoon het hardst nodig hebt.’

- Hiest sels graach konservator wurde wollen? ‘Als ik de kans had gehad, had ik het willen doen. Daar wil ik eerlijk voor uitkomen. Ik vind niet dat ik de enige was die daarvoor in aanmerking kwam. Ik vind wel dat er een open procedure had moeten zijn. Er lopen op het ogenblik landelijk mensen rond die dat beter hadden kunnen doen dan ik, die veel ervaring hebben op tentoonstellingsgebied. Vos weet dat, want hij heeft zelf in de commissie voor een opvolger van Haks in het Groninger Museum gezeten.’

- Mar wêrom wurde sokke minsken dan net keazen? Nonchalance?

‘Ik denk een beetje gemakzucht en het niet kiezen voor het belang van de materie. Het valt me wel meer op. Je ziet het ook bij de Provincie en bij gemeentes: op plekken waar de beeldende kunst in het geding komt, komen niet de mensen die hun sporen verdiend hebben, geen specialisten. Er worden mensen benoemd die het nog moeten gaan doen. Je ziet het ook bij ambtenaren: men kiest iemand die eerst wat anders gedaan heeft en nu de kunst maar eens moet gaan doen.

Neem de gemeente Leeuwarden. Die had ooit een goed opdrachtenbeleid, dankzij ambtenaren die daar bovenop sprongen. Dat is nu weggevallen. Er is niet meer de behoefte om op die afdeling iemand neer te zetten met een visie. Terwijl het voor een stad heel belangrijk is dat er een goed kunstbeleid is: kunst in de openbare ruimte, maar ook activiteiten en manifestaties waarmee je kunt scoren, waardoor het klimaat in de stad verbetert. Maar dan moeten de betrokken bestuurders wel oog hebben voor het belang daarvan.’

- By de ferbouwing fan it Frysk Museum binne de útstallingsromten der net op foarút gien.

‘Inderdaad. Het wonderlijke is dat wanneer je daar kritiek op hebt - ik heb er eerder al eens met Vos een discussie over gehad -, dat je dan stuit op een totaal onbegrip. Dat hij niet weet waar je het over hebt. Hij gaat nog uit van een manier van hedendaagse kunst presenteren die van voor de oorlog is. Die niet de relatie tussen kunst en de ruimte legt. Dat is jammer. Het kan zijn dat je die blinde vlek hebt, maar dan je moet wel weten dat je iets gemist hebt en er anderen bij betrekken. - Vos die oant foar koart wol alle provinsjale oankeapen sels.

Ja, de commissie die daarvoor bestond is aan de kant geschoven. Iemand van het museum kan het best in z'n eentje doen, als hij daar maar voor is toegerust. En dat is hij niet, vind ik. Dat zie je ook aan de manier waarop hij erover schrijft en spreekt. Hij heeft niet de onderbouwing om daar echt mee om te gaan. Dat blijkt dan ook uit de aankopen: min of meer hap-snap. Afgaande op

[p. 116]

veilige namen maar dan vaak de verkeerde werken.

Er is een heel warrig beleid ontstaan. Ieder halfjaar hoorde je weer wat nieuws roepen. Als je wat noemde, zei hij meteen: Hé, dat zou ook kunnen. Bij de laatste discussie voor de regiotelevisie nog verzon hij ter plekke weer dingen. Bijvoorbeeld dat hier niet Nederlandse kunst mag komen vanwege de Mondriaan Stichting. Die Stichting heeft jarenlang het Fries Museum erop gepind: Jullie moeten ruimer kopen, niet alleen de Friezen.

Nu is het landelijk subsidiebeleid meer gericht op differentiatie en het voorkomen van doublures, maar dat wil niet zeggen dat aankopen van niet-Friezen verboden zijn. Integendeel, in dat geval zou er zelfs geen reden zijn voor rijkssubsidie. Vos heeft zich zelf de das omgedaan door een plan in te dienen dat veel te sterk gericht was op de Friese traditie van de twintigste eeuw en te weinig op een ruimere actuele context.’

It Frysk Festival en it kulturele klimaat

Sûnt de earste kear yn 1980 wie Huub Mous as adviseur of as lid fan de artistike kommisje by it Frysk Festival belutsen. Doe't it Frysk Keunstynstitút (de opfolger fan de Kultuerried) opgie yn Keunstwurk en ‘Mr. Festival’ Jaap Castelein nei de Provinsjale Griffy oerpleatst waard, folge Mous him as koördinator en organisator op.

- Hoe is dy dat befallen?

‘Moet dat in één zin? Het is een ervaring geweest waar enorm veel kanten aan zitten. Ik had het niet willen missen, maar tegelijk denk je: ik zou het zo nooit weer doen.

Het had wat bruisends, met alle schaduwkanten die er ook aan zaten. Ik had echt het gevoel dat er iets gebeurde in Friesland. Dat kwam door een samenloop van talenten die er ineens bij betrokken raakten. Iemand als Kees 't Hart, die duidelijk een rol in het hele idee van het Festival gespeeld heeft: Salut au Monde! Ook mensen als Jos Thie en Bouke Oldenhof. De sfeer waarin alles ontstond, het bruisen van ideeën in het begin. Er konden wel tien festivals ontstaan.

Een voorstelling als Abe! die er inschuift, wat niemand ziet aankomen. Ik zie nog Bouke in de auto voor het eerst dat idee vertellen. Helemaal schuchter van: wat moet ik hiermee? Dat gaat ineens z'n weg. Dat komt omdat er een sfeer is van alles moet kunnen. En uiteindelijk kan het ook allemaal. Ja, er is het nodige misgegaan, maar er was toch het gevoel van: we gaan het met z'n allen doen. Dat heb ik ondanks alles - want er zijn ook negatieve dingen - als heel bevrijdend ervaren.

In feite is alles wat in aanzet de bedoeling was ook gerealiseerd. Al is er in de financiële sfeer wel wat misgegaan. Natuurlijk voel je je daar medeverantwoordelijk voor. Maar het is niet een organisatie geweest waarbij je in je eentje het festival trok. Er waren een heleboel mensen heel nauw bij betrokken. Er zijn ook allerlei dingen ieder moment gecheckt. Het rare is, dat het met zoveel aandacht gebeurde en dat er dan toch zoveel dingen misgingen. Doordat je toch te optimistisch bent over wat je in Friesland in zo'n korte tijd kunt bereiken aan publiek. Een foute inschatting en te

[p. 117]

grote risico's in de recettes.’

- Mar artistyk is it wol allegear slagge?

‘Nee. Circus Whitman van Suver Nuver vond ik wel de zwakste schakel. Maar dat is all in the game, het had ook een enorm succes kunnen zijn. Het is niet van de grond gekomen, maar het zat er helemaal in dat het heel bijzonder zou worden. Het was als eerste geplaatst bij het Fonds voor de Podiumkunsten als het project dat zou moeten gaan scoren.’

- It Festival hat diskear wol in wat oare kleur krigen: mear nei bûten ta rjochte.

‘Ja, hoewel die ontwikkeling er al wat aan zat te komen. Dat het Fries-eigene wat minder is geworden, wordt ook wat overdreven. Wat er op de keper beschouwd aan Friese deelnemers heeft rondgelopen was niet zoveel minder als vorige keren. Maar het beeld was er - ook heel bewust - dat je Friesland in een bredere setting bracht. Een mondiale setting zelfs; het was nogal pretentieus allemaal. Dan krijg je al gauw het deksel op de neus van: zijn wij dan te min of zo? Die bedoeling zat er niet in.

Ik vind het heel moeilijk om me in die discussie te mengen, want het zijn hele gevoelsmatige dingen die dan spelen. Hoewel ik twintig jaar in Friesland woon en werk en me Fries voel, zijn er toch dingen die ik niet na kan voelen als mensen op een bepaalde manier iets zeggen. Dan gaat dat mij boven de pet. Wat is dan Fries? Wat is on-Fries?

Het heeft heel sterk met de taal te maken. Terwijl voor mijn gevoel de link taal-cultuur veel losser is dan veel Friezen ervaren. Die denken bij cultuur in de eerste plaats aan taal. Ik zie taal als een medium waarin je je uit, welke taal je ook spreekt. Afgaande op reacties van buiten werd het toch als heel Fries ervaren wat hier gebeurde.

Als je optelt wat er allemaal geschreven is in de landelijke media, is het meer dan welk festival ook. Men had ook heel snel door wat er hier gebeurde. Vooral ook door de televisie is de communicatie veel sneller geworden. Binnen een week stond SBS6 hier al op de stoep. Het werd ook volwaardig gerecenseerd, of men nou positief of negatief was. Niet zo van: wat leuk, in Friesland gebeurt ook eens wat. Het was een festival dat bij het culturele aanbod van Nederland hoorde.’

- Komt der yn 2000 wer in festival?

‘Ja. Er is nog altijd twee ton waar we weer mee kunnen beginnen. Het denken over het volgende festival moet nog wel helemaal starten. We zitten nu nog in de fase van het verwerken van het vorige. Er moet een vrijwel nieuw bestuur komen en een nieuwe artistieke commissie. Dat zijn hele belangrijke beslissingen. Mensen zoeken. En er moeten ideeën komen.’

- Komt der ek in echte Festival-direkteur?

‘Daar wordt ook over gesproken. Ik denk dat over de hele structuur van het festival sowieso nog wel wat woorden zullen vallen. Er moet wel wat veranderen in de rol die ik als secretaris van het bestuur samen met Metsje Gerlsma vervulde. In die leiding moet wat meer duidelijkheid komen.

Ook de zakelijke en de artistieke leiding zouden meer uitgesplitst moeten worden. Het festival is eigenlijk ontstaan uit een vergadercultuur

[p. 118]

van vrijwilligers. De professionalisering is niet gelijk opgegaan met de groei van het festival. Het is voornamelijk Keunstwurk dat de kar trekt. Dat zou daar in de toekomst ook wel wat meer de credits van willen hebben.’

- Yn in diskusje oer it Holland Festival, dat wer mear jild nedich hie, waard yn Trouw suggerearre om de saak mar op te doeken, om't it gewoane oanbod yntusken grut genôch is. Soe dat ek jilde kinne foar it Frysk Festival?

‘Het is niet helemaal vergelijkbaar. Het Holland Festival is elk jaar. Dat is, zeg maar, het culturele aanbod van de maand juni in de Randstad. Het Frysk Festival heeft toch een andere bedoeling: om iets te doen wat anders niet gebeurt, om producties te maken die er anders niet zouden zijn.

Ik denk dat de formule nog niet overleefd is, hoewel er wel iets veranderd is sinds het begin. De culturele infrastrcuuur is veel professioneler geworden. Je kunt niet meer hetzelfde festifal als twintig jaar geleden brengen. De behoefte om iets aan te vullen is ook een andere dan destijds.

Je moet er alleen wel voor oppassen dat je steeds groter wordt, teveel vooruitloopt en daardoor over de rand valt. Het is een interne logica om steeds meer te willen en steeds groter te worden en de grote wereld in het klein na te doen: de eerste Friese film (De dream), de earste Friese musical (Mata Hari), de eerste Friese opera (Rixt). Wat moet je daarna nog? Ja, Abe! was natuurlijk een mega-spektakel. Hierna kan het moeilijk nog groter.’

- Is it kulturele klimaat hjir libbenskrêftich genôch om soks te dragen?

‘Waarschijnlijk het festival in deze vorm dus niet. We moeten ietsje terug, maar ik denk wel dat er een behoefte is om naar buiten te treden. Dat vind ik ook het positieve. Er wordt vaak wat negatiefs gezegd over het schrale cultuurklimaat, maar er is ook een enorme openheid: je willen laten zien. Dat moet alleen wel gemobiliseerd en gekanaliseerd worden. Daar kan ook het Fries-eigene een hele goede rol in spelen, als het maar niet naar binnen slaat, zoals bij het Fries Museum.

Nee, ik heb niet het gevoel dat het hier een en al treurnis is. Het gaat eerder de goede kant op.’

[p. 119]

Huub Mous (Media Mundi) by de iepening fan it Frysk Festival 1995: mei in sûkerklûntsje yn 'e mûle by de ynwijing fan it middelpunt fan Fryslân û.l.f. dichter-performer Koos Dalstra (twadde fan lofts neist de kadasterstôk), deun by Jorwert op 1 septimber 1995 (foto: J. v.d. Berg, Wergea).