Trotwaer. Jaargang 27

[p. 202]

Klaas Jansma
De seksmaniakken

Ik ha gjin kleien. Der wie noch net in letter fan myn debút-roman Om Teatske ferskynd, of der wie al mear oer skreaun as oer hokker publisearre masterwurk fan 1995 ek.

Yn folchoarder: earst de sobere melding dat ik tegearre mei in anonymus de romanpriis 1995 fan de KFFB wûn hie. In pear dagen letter in mânsk petear mei Eize de Boer yn it Friesch Dagblad. Nei it wykein ferslaggen fan 'e priisútrikking fan 'e KFFB yn Leeuwarder Courant, Friesch Dagblad, de Fleanende Krie en in mennich lytsere bledsjes. Dêr kaam in column fan Wibe Pennewaard yn 'e Leeuwarder Courant oerhinne. Hy heakke yn op 'e kop yn syn eigen krante ‘Klaas Jansma past sex yn roman oan’. En op myn útspraak yn it FD dat ús heit grif net begrepen hie wat ik no ynienen by al dy kristlike ynstellings as Friesch Dagblad en Kristlik Fryske Folksbibletheek moast, mei dêrby de yn it Frysk net ûneigen, relativearjende útspraak: ‘“Ik bin suver bliid dat er dit net mear mei hoecht te meitsjen.”’

Pennewaard draafde troch op 'e suggestje fan himsels dat ik om de priis fan fiiftûzen gûne te krijen, in pear ‘frijmoedige leafdesbeskriuwingen’ ûnder twang fan de KFFB-sjuery skrast hawwe soe. Dêr gong even letter Henk te Biesebeek fan Omrop Fryslân op troch op in jûnsmiel fan It Fryske Boek. Dat wie yn in ynterview, dat doe koe ik wat werom sizze.

Oan 'e hân fan Pennewaard syn ynterpretaasje fan de kop yn syn eigen krante, dy't wer in ûnkrekte en suggestive gearfetting wie fan in ferslach fan Sikke Doele, skreau ‘rabbersmeiwurker’ O'Pitts in kwealik stik yn Zakenjournaal, it blêd foar Ljouwter ûndernimmers. Dy hie it oer ‘literaire zelfbevrediging’ en ‘een paar zilverlingen’.

Dat gong my, ek mei it each op myn saaklike belangen, te fier. Ik ha redaksje en útjouwer fan dat blêd justjes mei in rjochtsaak drige, en dat wie genôch foar in rejale rektifikaasje.

Ik ha gjin kleien, sa't sein is. En dochs noasket it my allegear net.

It skriuwen fan myn earste roman Om Teatske is ferbûn mei in pear skokkende konfrontaasjes yn 1993, en mooglik de kankerdea fan ús heit yn 1992, dêr't ik my gjin rie mei wist. Ik haw nachten skreaun om it op fuotten te hâlden, om oarder te bringen yn wat gaos drige te wurden, om net te ferfal-

[p. 203]

len ta persoanskrisis en psychiatryske help.

Om 't in pear minsken der tige op oanstiene, haw ik de roman publikaasje-ree makke en ynlevere by de KFFB. Krekt by dy ynstelling en net by oare útjouwers, om't hja in pear jier efterinoar alle manuskripten ôfkard hiene, de measte Fryske lêzers mei har boeken berikke, én it boek mooglik by it FD printsje litte soene. Mar foar alles wie it in troch mysels sochte, wrede test mei as fraach oft myn fiksje wol wat om hakken hat, of inkeld fan terapeutyske wearde wie. Ik haw ommers al sa'n soad siden non-fiction publisearre.

De roman wie nei myn smaak noch lang net klear doe't er ynlevere en beoardiele waard. Dat wol sizze: de ein en it begjin stiene der beide wol yn, mar it wie lang myn lêste bod noch net. Dat koe ek net, want ik wie net klear mei de problematyk doe't ik begûn te skriuwen. Winliken hie ik nei de lêste punt hielendal op 'e nij begjinne moatten. Dat wie my tefolle, mar ik ha wol myn earste ynlevere ferzy ferneatigje litten en in twadde ynstjoerd foar beoardieling. (Hoe't soks mei de sjuery regele is, wit ik om earlik te wêzen net).

Om Teatske bin ik mei oan 'e gong bleaun oant it ynleverjen fan de definitive ferzy by de printer ta. Al mar wer feroarje, werstrukturearje, opskerpje - op struktuer en styl benammen. Dick Eisma fan de KFFB, oars in tige ynnimmend man, moat der suver sljocht fan wurden wêze. Ik besocht myn foardiel te dwaan mei in pear krityske opmerkings fan de KFFB-sjuery: oer de plot en de swakke oasten yn 'e opbou fan it ferhaal. De frijmoedige leafdesbeskriuwings woe ik net foar omlizzen gean (sjoch it akkurate ferslach yn it jannewarisnûmer fan de Fleanende Krie). Op ien passaazje nei, dy't ik by neier ynsjen sels net passend fûn: in rigel dêr't ik yn beskreau hoe't in frou troch faginale spierkrampen de haadpersoan in unike seksuele sinsaasje joech. Dat wie my by neier ynsjen te lichaamlik foar de ferhâlding tusken Durk en Teatske sa't ik dy sketse woe.

In oar frachmintsje, oer groepsmasturbaasje fan in ploechje opslûpen jonges, foel automatysk wei mei't ik mei it each op 'e struktuer it tal flashbacks beheinde. Dat wie nedich om it ferhaal te suverjen fan retrospektive ynliskunde.

Om Teatske waard der neffens my sterker, konsistinter en lykwichtiger fan. Dat moast, want it wie in stikje fleis en bloed fan mysels, en ik woe it sa goed ha as ik it, oankommend romanskriuwer dochs, meitsje koe. It ferhaal bleau op plakken dêr't it foege eroatysk genôch, nei myn sin alteast.

Hoe fier leit de maklike en populistyske pavlov-reaksje op it wurdsje ‘seks’ by in sjefredakteur (!) fan it Hoofdblad en in oars

[p. 204]

tige respektearre kultuerredakteur fan 'e Hoofdomrop en in goed ûntwikkele meiwurker fan in sakeblêd fan myn groeiproses mei Om Teatske ôf. Sa't sein is, dit is gjin reden ta selsbeklach, want ik haw oer oandacht gjin kleien. Eins, om earlik te wêzen, moat ik Doutsje gelyk jaan dat ik it wol moai fyn. En dochs doocht it net, dy pystige reaksjes allegear op dat iene wurdsje seks. Nei De smearlappen en Fabryk ha wy dat yn Fryslân dochs wol hân, soe men hoopje. Yn Dr. Kildare wurde aardich mear hichtepunten belibbe as yn Om Teatske. My gong it by dit skriuwen nammers net om seks mar om lot en leafde, yn dy folchoarder.

Doe't Tolstoj yn 'e jierren 1865-1869 de tsjokste roman út 'e wrâldliteratuer Oorlog en Vrede skreau, krige er fan alle kanten strips oer syn histoaryske opfettings. Dy doogden net. De frede fan Tilsit hie er sels heal en heal beskreaun as in oerwinning fan de Russen!

De siel, nei de publikaasje fan syn roman yn fiif dielen befrijd fan syn romantyske ferhaledrift en al foar in part ta kristlik passifisme bekeard, begûn syn fisy te ferdigenjen. Wylst er gewoan ferwize kind hie nei de kwaliteit fan syn ferhaal, bejoech er him op in slachfjild dêr't er autodidakt en dilettant op wie, dat fan 'e skiednis. Sa waard er in maklike proai, om't er mei beide fuotten yn in wittenskiplike tradysje stie dy't al in ieu efterhelle wie.

Dat is myn skrikbyld: gjin skriuwer wêzende, gjin literator, gjin psycholooch noch medikus, gjin psychiater en gjin teolooch, haw ik in ferhaal skreaun dat al dy fjilden beslacht. Winliken soe ik mei elkenien wol diskusjearje wolle oer literêre, psychologyske, medyske, psychiatryske en teologyske aspekten fan dit ferhaal, mar ik soe by alle ûnderwerpen in útwedstryd spylje. En boppedat leit dy diskusje de reek en de neare rook oerhinne fan seks dy't der net yn stiet en net yn stean moat, feroarsake troch minsken dy't mear aardichheid hawwe oan stekkers en stopkontakten en it opportunisme fan de skriuwer Klaas Jansma, as oan in boek fan 224 siden dat noch ferskine moat.

Dêrom, foar Teatske en har ferhaal, freegje ik yn alle needrigens om it mar foar himsels, ‘autonoom’, sprekke te litten. Dat wy meiinoar beare meie dat it net troch my skreaun is, net troch de KFFB útjûn, net beoardiele troch in sjuery mei in opmerking oer frijmoedige leafdesbeskriuwings. En dat wy mar krekt dogge as wie der noch net in letter oer skreaun.

Hoe wiis myn oare ik ek mei alle oandacht yn 'e media is.