Trotwaer. Jaargang 27

[p. 77]

Sybren Sybrandy
Anne Wadman as skôger

Oer: Oer oarmans en eigen: essayistysk en kritysk ferskaat (mei bibliografy 1972-1994). Ljouwert, Fryske Akademy, 1994. (Holder-rige, nr. 14)

Nei de troch himsels gearstalde bondel resinsjes en skôgingen út 1990 It kritysk kerwei (mei wurk út 1950-1970) leit der no wer in troch Wadman gearstalde bondel. De ûndertitels binne kreas fariearre neffens de wetten fan de retorika. De resinsjes út 1990 geane oer Fryske literatuer, de kritiken út 1994 geane oer boeken as de dissertaasje fan Breuker oer Gysbert Japiks, De factor van de kleine c fan Lolle Nauta, de samle fersen fan Piter Jelles, yn alle gefallen meast oer non-fiksje. Wadman sprekt yn syn ynlieding de hope út dat syn kritiken út de perioade 1972-1994 (meast yn Frysk en Frij) letter nochris oan bar komme. Ut de bibliografy falt te konstatearjen dat der fan de kritiken yndied noch in nijsgjirrige bondel is gear te stallen.¹

De stikken yn Oer oarmans en eigen binne dus allegearre al earder publisearre. Wat falt dêr no winliken noch oan te besprekken? In diskusje, of diskusjes hiene op it momint fan earste ferskinen op har plak west, en hawwe der mooglik ek wol west. Oan de oare kant is it net sa gebrûklik om essays en kritiken yn tydskriften te besprekken, wylst dat krekt mei in boek wol bart, al befettet it bekend spul. Eins soene jo - krektlyk as by eltse blomlêzing - benammen it gearstallen besjen moatte, want dat is it nije elemint yn dizze samling. Hat Wadman de goede kar makke út syn wurk fan de lêste tweintich jier? Wat mis ik en wat hie der om my wol út kinnen. Sa besjoen kinne jo sizze dat de bondel út 1990 konsistinter fan gearstalling is, omt de stikken hast allegearre mei Fryske literatuer te krijen ha. Yn de bondel fan 1994 hat Wadman ‘foar de feroaring’ in mannich opstellen oer syn twadde ‘hobby’, de muzyk, opnommen, sa skriuwt er. ‘Foar de feroaring’ wurdearje ik as in stevige ûnderbouwing, dêr't jo al min krityk op ha kinne.

De konsistinsje fan dizze bondel sit him dus yn it feit dat alle ûnderwerpen de belangstelling ha fan Wadman; alle stikken fertsjintwurdigje kanten fan syn persoan. Ik fyn dat immen fan it kaliber fan Wadman ek rêstich sa'n kar meitsje kin: de lêzer sil him net ferfele.

1 Mei koarten komt der fan Wadman noch in bundel Vestdijk-skôgings út by de Leidse útjouwerij Dimensie ûnder de titel Afscheid van S. Vestdijk.

[p. 78]

Yn in literêr tydskrift is it net frjemd om dochs benammen nei it literêre elemint yn de bondel te sjen. De titel fan de bondel is dy fan it earste stik, dat as ûndertitel hat: Oantekeningen by ‘De roman’. It is foar elk mei niget oan literatuer in prachtich stik, ien fan de wichtichste stikken fan de lêste jierren. (Foar it earst publisearre yn Trotwaer yn 1986). It jout nammers net allinnich in ôfwoegen oersjoch fan ûnderskate fertelperspektiven yn de roman, mar behannelet ek Wadman syn eigen romans yn dat kader. It is foar Wadman-lêzers in seldsume gelegenheid om út te finen hoe't in skriuwer dy't altyd tige bewust mei de foarm fan syn romans dwaande is syn eigen wurk sjocht.

Wat de oare stikken oangiet (oer de Vestdijkbiografy, oer Fokke Sierksma en de TV, oer it tydskrift Podium, oer Berlioz, Saint-Saëns, Alma en Gustav Mahler) falt it jin op hoe't Wadman troch in persoanlike toan de lêzer wit mei te troaijen, ek al is it ûnderwerp foar him faaks minder bekend of fanselssprekkend. Mar foar lêzers dy't neat oan muzyk fine of der neat fan witte, sil it wol in toer bliuwe om troch de muzykstikken hinne te kommen. Dochs kloppet wat ik earder sei oer de konsistinsje yn de bondel: alle stikken fertsjintwurdigje de persoan fan Wadman, dy't ek persoanlik yn alle stikken oanwêzich is. In sterke bondel dus.