Trotwaer. Jaargang 27

[p. 30]

Jurjen van der Weg
Koarte kronyk fan it proaza

Oer: Tusken pij en wierheid, Sjoerd Palstra. Koperative Utjowerij, Boalsert, 1994.
No sà, Rink van der Velde. Friese Pers Boekerij, Ljouwert, 1994.
In simmertwirre en oare ferhalen, Jan Slofstra. KFFB, 1994.

Der binne fan dy boeken, dy't der by de literêre blêden altyd wat tusken falle. Dat it meastentiids gjin literêre masterwurken binne wol lykwols net sizze, dat it wurk net nijsgjiirich wêze kin. Sa'n soad masterwurken komme der elts jier dochs al net út en ek it ‘lytsere’ wurk fertsjinnet omtinken. Sa kin men de fraach stelle, wat in útjouwer yn fredesnamme driuwt om in boek sûnder al te folle gearhing dochs op de merk te bringen. Likegoed is it aardich om te sjen wat de money-maker út it Fryske boekefermidden dizze kears wer ûnder de minsken bringt. En is it net nuver dat in pear tûzen minsken lid bliuwe fan in boekeklub, dy't in prachtich fersoarge boek útbringt, dat de lêzer by it lêzen moai wis it gefoel jout dat de tiennen him suver út de skuon wei kromje? Yn 'e ôfrûne moannen is in tal boeken útkaam, dat yn aard en foarm neat mei inoar te dwaan hat, mar dat om in ferskaat oan redenen te nijsgjirrich is om net te besprekken.

Sa leveret Sjoerd Palstra mei Tusken pij en wierheid syn earste folsleine ferhalebondel ôf. Fan de hjir behannele skriuwers is Palstra grif de skriuwer mei de measte literêre pretinsjes. Dat, en it feit dat de provinsje Fryslân foar de lêste besunigingen noch wat jild oer hie, sil de reden wêze wêrom't de KU de 71 mei tekst bedrukte siden útjûn hat. En it moat sein wurde: binnen de grinzen fan syn wat beheinde tematyk produsearret Palstra aardige ferhalen, dy't soepel lêze. Under normale omstannichheden hie de skriuwer dan ek wol in lytse fear yn 'e kont fertsjinne. De skôgingen binne in inkelde wolris wat dreech en droech. Boppedat lizze de autobiografyske eleminten der sa út en troch wat al te dik boppe op. Mar hawar, as de bedoeling goed is nimt de lêzer dat der fêst wol op ta. Minder is it al dat men yn it grutste part fan 'e ferhalen net hoecht te rekkenjen op ferrassingen. Men wurdt as lêzer amperoan oantrúnd om fierder te lêzen.

[p. 31]

Gewoanwei steurend fyn ik dat Palstra yn al syn ferhalen konsekwint fêsthâldt oan de ik-persoan as ferteller, wylst de ienheid dy't er dêrmei suggerearret beslist net yn it boek werom te finen is. De echte flater leit wat dat oanbelanget lykwols mear by de útjouwer as by de skriuwer. De útjouwer hat de ferplichting om fan it pakket papier dat er fan in skriuwer oanlevere krijt in - literêr - produkt te meitsjen. De KU hie yn dat ramt dan ek nea de trije lêste ferhalen yn 'e bondel opnimme mochten. Hja falle bûten de ienheid, dy't de earste seis ferhalen wol dúdlik foarmje.

De earsten lizze in tematysk fundamint foar de bondel. De ik-persoan krijt in antlit. It is faaks net in botte spektakulêr karakter, mar as lêzer krijt men der in byld by. De ‘ik’ weeft ôf mei in pear âlde frustraasjes en is, lykas eltsenien, benaud foar it stuit dat er stjerre moat. It is allegearre neat nijs, mar it is in basis dêr't men op bouwe kin. Wat it aventuerlike, suver hast frivole fan Knopen, De boar en it ‘niemendalletje’ De lêste kear lykwols mei dy basis fan dwaan hawwe is folslein ûndúdlik. Ynienen jaget de modale ik-persoan fan niiskrekt achterop in motor mei in frou dy't er net kin troch de woastine. Wat Palstra mei dizze maneuvels wol, is in grutte fraach. Faaks wol er sjen litte dat er ferskate sjenres behearsket. In oare mooglikheid is dat er de realiteit fan syn bestean en syn dreamde libben foar inoar oer sette wollen hat.

Hie Palstra syn ferhalen yn eigen behear brocht, dan hie de nuvere tsjinstelling yn it boek der noch by troch kind. Om't in útjouwer mei pretinsjes der oer gear west hat, moat men by Tusken pij en wierheid grutte fraachtekens sette.

Hiele oare problemen hat men by it besprekken fan boeken fan Rink van der Velde. Diskusjes oer it feit of't fertellers no al of net yn 'e literatuer thús heare fiert men ommers yn sa'n bytsje elts taalgebiet?! Likegoed: wat let it dat de man skriuwt op de grins tusken literatuer en lektuer? De kwaliteit dy't Van der Velde leveret yn 'e lektuer-plus-kategoary leit ommers gâns heger as dy fan 'e grutte helte fan skriuwers yn 'e literatuerhoeke. Leaver goeie lektuer as minne literatuer, soe ik sizze.

Der binne twa redenen, dy't Van der Velde in spesjale posysje jouwe yn skriuwerslân. Alderearst is er alderferskuorrendst produktyf. Elts jier komt der wol in boek út mei syn namme der op en dan skriuwt er ek noch de wereld oan los wurk. De Friese Pers is der in hiele spekkeaper mei as men sjocht nei de ferkeapen fan 'e sutelaksje yn 1994. Produktiviteit is ien ding, mar wat Van der Velde foar my in skriuwer fan formaat makket is de wize dêr't er op mei syn taal omgiet.

Sjoch foar de aardichheid bygelyks ris nei de

[p. 32]

ynhâldsopjefte. Sljochtwei in tredde fan alle ferhaaltitels binne Nederlânsktalich en dêrmei is Van der Velde ien fan it bytsje Fryske literator dy't it oandoarre om konsekwint tichteby de taalpraktyk fan al den dei te stean. Van der Velde docht terjochte gjin war om drege Fryske synonimen foar Normvervaging en Zuurgevoelig te finen. Of't der ea tiden west hawwe dat eltsenien geef taalburo-Frysk spruts, wit ik net. Dat dat hjoed lykwols net mear it gefal is skynt mar amperoan ta skriuwers troch te kringen. Van der Velde hat dêr as kronikeur fan it deistich libben gjin lest fan: syn persoanaazjes bliuwe ek yn 'e dialogen oerein.

It besprekken fan 'e ferhalen yn No sà is gjin begjinnensein oan. Wat de ferhalen byinoar hâldt is it útsûnderlike, dat yn it libben fan aldendei stekt. Minsken, dy't anonym troch it libben skarrelje, wurde troch Van der Velde krekt eefkes ta persoanen fan kwizekwânsje. Fierder is it ferskaat oan ferhalen te grut om it hjir mei goed fatsoen út 'e doeken dwaan te kinnen. Wa't yn 'e boekhannel yn dubio stiet of't er it boek al of net keapje moat, docht der goed oan om it ferhaal Samen op weg te lêzen. Wa't dan beslút de bondel net te keapjen hoecht nea wer in boek fan Van der Velde iepen te slaan.

En dan haw ik In simmertwirre en oare ferhalen fan Jan Slofstra noch te lizzen. De KFFB hat de lêste tiid in soad muoite dien om kwalitatyf mear oansprekkende boeken út te bringen. Foar oardel tientsje krijt men boppedat in kreas fersoarge, ynbûn boek. Omdat Durk van der Ploeg yn De Fleanende Krie boppedat frijwat heech opjûch oer de bondel, koe ik suver net mear om nûmer 380 (!) yn 'e KFFB-rige hinne. En, it moat sein wurde, de twa ‘oare ferhalen’ binne beslist aardige fingeroefeningen fan in betûfte clou-skriuwer. Sa. Dêrmei haw ik it positive part fan dit besprek dan ek wol sa'n bytsje hân, leau'k. Want neffens my hat Van der Ploeg as karkommisjelid fan 'e KFFB òf syn krityk tige kundich yn eufemismes ferfette, òf hy hat it oer in oare simmertwirre as ik.

Slofstra hat mei syn beskriuwing fan in hjoeddeistige studinteleafde in gok naam, dy't folslein ferkeard beteard is. Faaks soenen jo de suerterige haadpersoan Epke Tanja noch by in reformatoryske studinteferiening mei in drege SGP-ynslach fine kinne. Wêr't Slofstra lykwols Epke's tsjinspylster Djoeke Rumalda as reëel personaazje weihelje wol, is my folslein ûndúdlik. Dizze skerpbebekte en dwerslizzende punkster mei it hier yn in blauwe hoannekaam ferwurdt healwei de novelle ynienen ta in model-partner. Har Epke wol net hawwe dat hja nei har freonen giet en ús Djoeke, dy't in pear wike lyn noch o sa rekalsitrant wie, foeget har nei dat beslút!

[p. 33]

En dat is noch mar ien fan 'e ûnwjerskynlikheden, flaters en ynkonsekwinsjes, dy't de skriuwer himsels blykber tastiet. Sa wurdt yn it hiele foartrajekt fan 'e ûnûntkombere brulloft praat oer it meitsjen fan in fideoreportaazje fan dat barren. As it safier is, is yn 'e tsjerke lykwols in fotograaf oan it wurk. De opfetting fan Slofstra oer eroatyk is boppedat sa dûbeld as it mar wêze kin. Epke mei him yn it begjin fan it ferhaal, by de earste tút, wol heal fergripe oan Djoeke, mar it sliepen op deselde keamer komt nicht im Frage. En de kriminele omballingen fan heit en omke Rumalda, dy't dochs in nijsgjirrige mearwearde foar it ferhaal hawwe koenen, bliuwe inkeld in driging op 'e eftergrûn, dy't ek nei de ein fan it ferhaal steurend hingjen bliuwt. It mei dúdlik wêze dat Slofstra him oan In simmertwirre fertild hat. De personaazjes steane te fier by syn deistich bestean wei en dat leveret inkeld net besteande minsken, dialogen yn wurdboek-Frysk, in deade relaasje en - dus - in folslein net nijsgjirrich ferhaal op. De sulveren brulloft en It ferhaal dat nea skreaun waard lizze de skriuwer better. De novelle In simmertwirre nimt yn 'e bondel lykwols in sa wichtich plak yn dat dizze beide koarte ferhalen it geheel net op in heger peil tille kinne. En dat is spitich as je sjogge nei de yn essinsje goede bedoelingen fan 'e KFFB.