Trotwaer. Jaargang 25

[p. 263]

Jelle Krol
Trotwaer op 'en nij betegele

1. Mei in plof op it trotwaer

Fia Geart van der Meer krige ik foar it earst fan myn libben in nûmer fan Trotwaer ûnder eagen. Kolleezje ha 'k nea fan Van der Meer hân, mar doe't Popke van der Zee en ik it Aldingelske epos Beowulf yn it Frysk oersetten as seminarferfangend wurkstik, krigen wy fan him begelieding. Fan dy sesjes mei Van der Meer en Popke op it Anglistysk Ynstitút fan de Ryksuniversiteit yn Grins wit ik my net folle mear yn 't sin te bringen. Mar wol is my bybleaun, dat Van der Meer it geduerigen, sa wat prommeljend, hie oer diskusjes en strideraasjes yn it Fryske literêre wrâldsje. De minsken dy't dêryn behelle wiene, hie ik, at ik se al fan namme koe, foar it measte part noch nea wat fan lêzen. Doe't ik dochs, troch it oersetten yn it Frysk, mei myn memmetaal dwaande wie, besleat ik dat Frysk mar myn byfak wurde moast. De nammen dy't Van der Meer neamde, soene my dan grif net sa frjemd mear oankomme. By Klaes Dykstra rûn ik kolleezjes Fryske literatuer. Doeke Sijens - no ek hearrende ta it eale laach fan Trotwaer-samlers - die my foar it wurkstik dat lang om let Dykstra ynlevere wurde moast in ûnderwerp oan 'e hân. Doe't er as Iris Murdoch-kenner by tafal De dei is jong fan Ypk fan der Fear lêzen hie, wiene him fuortdaalks de oerienkomsten mei The Unicorn opfallen. Tafal koe dat net wêze, sa ornearre er. Ik moast dat mar ris útsykje. Dykstra wie o sa te sprekken oer de fruchten fan myn ûndersyk en rette my oan om myn wurkstik as kopij by Trotwaer yn te leverjen. Alhiel ûnopfallend bleau myn yntree yn it swide fermidden fan Fryske letterkundigen net. Doe't myn stik yn it oktobernûmer fan Trotwaer 1982 pleatst waard, krige ik te meitsjen mei in lytse stream fan faak net al te bot ta de saak dwaande reaksjes. Guon wiene fan betinken, ik hie de goede namme fan Ypk fan der Fear oantaast. Oaren tochten dat ik hiel wat oandoarst hie. Ien en oar wie wol fan dy gefolgen, dat ik - ear't ik it eins goed yn 'e rekken hie - al yn de redaksje fan Trotwaer siet.

2. Grutte gatten en brike tegels

Ja, dêr stie ik dan op dat moaie paadsje yn ús Fryske lettertún. Goed sljocht lei dat net doe't Oene Spoelstra, Akky van der Veer en Goaitsen van der Vliet my as mei-redakteur derby krigen. Benammen Goaitsen wie fan

[p. 264]

betinken dat der fûneminteel wat mis wie mei Trotwaer. Benammen goed proaza ûntbriek oan de kopij dy't ynkaam. Der waard in gearkomste útskreaun dêr't de krisis, dy't Trotwaer trochmakke, op 'e batterij komme moast. Dy gearkomste, hâlden op 15 jannewaris 1983 yn hotel Het Anker, hat sûnder mis ien fan de hichtepunten fan Frysk literêr sado-masogisme west. De sittende redakteuren lieten har as hûnen slaan troch de âlde bazen. Mei nju helle de âlde garde ferhalen fan lang ferfleine tiden op en waard de jonge baaskes it leksum lêzen. Klaas Bruinsma krige noch in dichterlike opstiging en besong Tony Feitsma, dy't yn de Leeuwarder Courant fan 14 jannewaris 1983 ek har sechje dien hie oer Trotwaer, as ‘Mater dolorosa’ fan de Fryske literatuer. Nei dy gearkomste stapte - oars as Jelma Sytske Knol ús leauwe litte wol yn har boek ‘út syn aerd wei froulik’. De Fryske dichteressen en it misferstân (Wiuwert 1993, s. 14) - net de hiele redaksje fan Trotwaer op. Goaitsen en ik gongen troch. De redaksje waard dat jier noch oanfolle mei Sybren Sybrandy en Piter Yedema, wylst Tine (Piebenga-) Bethlehem, dy't gjin sit yn 'e redaksje ha woe, skriuwster foar de redaksje waard. Benammen troch it krewearjen fan Goaitsen en Sybren koe yn dat ‘krisis’-jier in nûmer mei oersettingen ferskine, dat foar my - sawol wat ynhâld as útris oangiet - noch altyd ien fan de moaiste nûmers fan Trotwaer is.

3. In nij - en tagelyk âld - bestek

Ien fan de punten dy't Tony Feitsma oer Trotwaer anno 1983 nei foaren brocht, wie dat it de konfrontaasje wer oandoare moast. ‘Der is’, sei hja, ‘nog oltyd plak fwar en ferlet fon un Frysk lyterêr tydskrift dot it yntellektúalistyske, eksperymintele, fernijende, opposysjonele net út de wei giet: un Trotwaer dot yn de ómstonnigheden fon 1983 de taak wer óp him nimt dy't it yn de sontiger jirren hie’. Ut Feitsma har opmerkings krige men it idee as hie Trotwaer goede stikken dy't der wol west hawwe soene, opkeard. De lju dy't yn 't plak kommen wiene fan de minsken dy't mar net leauwe koene dat de hippy-tiid foarby wie en dat se ûnderwilens sels ta it establishment hearden, kearden nij wurk lykwols net, mar leine de klam oars as har foargongers. Mear as doe faaks realisearre waard, ferretten de wurden fan Feitsma in modernistysk foarútgongstinken dat doe al op syn retoer wie. Ek al gongen redakteuren as Eppie Dam, Geart van der Meer en letter Sybren Sybrandy frij tradisjoneel en konvinsjoneel te wurk, dochs spriek út harren bydragen in hâlding dy't mear by de tiid, postmoderner wie, as doe ergere waard. Yn har stikken joegen hja - yn alle gefallen ymplisyt oan, dat fernijend wêze in yllúzje is. Alles hat al in kear west. Karakteristyk foar it postmodernisme binne alderhanne neo-stilen en it op 'en nij brûken fan histoaryske foarmen, techniken en

[p. 265]

tema's. De foarkar foar tradisjonele fersfoarmen dy't men oantreft by bygelyks Piter Yedema wiist yn dy rjochting. It idee dat alles nij, ludyk, antykonformistysk wêze moast, wie ynwiksele tsjin it idee: alles mei en kin, salang't it mar goed is. De diskusje dy't doe útsoarte ûntstie, gie oer wat dan krekt ‘goed’ wie. Yn de kritiken fan benammen Eppie Dam kaam dat elemint sterk nei foaren.

Wat wie no myn rol yn dat gehiel? Doe't Goaitsen van der Vliet as einredakteur my frege om redakteur te wurden, ûnthiet er my dat ynearsten net folle mear fan my ferwachte waard as it kritysk trochlêzen fan de kopij. Mar nei de gearkomste op 15 jannewaris 1983 waard al gau dúdlik, dat der mear dien wurde moast. De redaksje wie op dy gearkomste min ofte mear ferge om har belied op 'en nij te formulearjen. Dy taak moast ik dan mar op my nimme. Myn earste stik as redakteur waard dan ek in beliedstik ‘Untkomme oan in cul de sac’ (Trotwaer 1983, s. 67-70). Ik wie net botte gelokkich mei dy opdracht. Want mear as holle frazen befetsje soksoarte stikken ornaris net. Wol tyspele my doe in idee troch de holle, dat yn de úteinlike ferzje fan it stik net mear werom te finen is. Tusken skriuw- en sprektaal sit in grutte kleau. Myn útstel doe wie om benammen fan jongerein stikken op te nimmen dy't gjin rekken hâlden mei de konvinsjes fan de Fryske skriuwtaal en foar de fust wei delskreaun wiene. By mysels hie ik ûnderfûn, dat skriuwe yn it Frysk net betsjut dat wat jo wend binne om te praten, ek op papier set wurde mei. Hieltyd moatte jo jo ferhâlde: jo uterje jo yn in frijwat keunstmjittich oandwaande foarm. Op 'en doer rint it paad fan in skriuwtaal dy't har net oanpast oan de sprektaal dea, sa wie myn betinken. Dêrfandinne de titel boppe dat beliedstik. Mar ek op oare fronten moast der safolle mooglik frijheid wêze. It gie (en giet) net oan om te sizzen dat de literatuer har neffens dat en dat skema ûntjaan moat. Om dy reden sitearre ik yn ‘Untkomme oan in cul de sac’ út it program fan de earste Trotwaer-redaksje de sin: ‘Wy sjogge wol’.

4. Alde en nije tegels foar in nij trotwaer

Dat ‘Wy sjogge wol’ betsjutte net, dat wy mar mei de earms oer elkoar sitte koene. Mei it hâlden fan in ‘krisis’-gearkomste hiene wy by guon meiwurkers oan Trotwaer harren goodwill ferspile. Wy hiene der kluien oan om kopij byinoar te krijen. Wy moasten nije minsken, mar ek âlde meiwurkers oan om kopij. As men de lêste jiergongen fan Trotwaer trochblêdet, bestiet de list fan minsken dy't bydragen levere ha noch altyd foar it grutste part út nammen dy't men foar 1983 ek al tsjinkaam.

Doe't ik mei dit stik dwaande wie, lies ik

[p. 266]

yn Oscar van den Boogaard syn nijste boek (Bruno's optimisme. - Amsterdam 1993, s. 193): ‘[...] in grote families bewegen we ons door het leven’. Foar it Fryske literêre wrâldsje jildt dat alhielendal. Foar it útkiezen ha jo it net. Ut en troch kinne jo wolris fiks rûzje meitsje, lykas by sa'n krisisgearkomste en guon kinne mei de lilke kop der by weirinne, mar dy't oerbleaun binne, moatte dochs meiïnoar fierder. Mei in nij klubke op eigen manneboet in nijsgjirrich tydskrift meitsje, sûnder bydragen fan al bekende en betûfte skriuwers, moat yn Fryslân wol mislearje. It waard nei ‘83 dan ynearsten ek in spultsje fan heinen en slaan. Troch minsken út te noegjen om oer in bepaald tema te skriuwen, troch oan te sluten by lêzingen dy't hâlden waarden foar it Literêr-histoarysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy, of troch yn te spyljen op kommende útstallingen by it Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaesjesintrum, binne bydragen levere dy't men oars by de ynkommen kopij net samar fine soe. Tagelyk waard hieltyd útsjoen nei mooglike nije redakteuren.

Hans Westra dy't foar De harpe fan Bernlef resinsjes skreau dêr't piid yn siet, waard sadwaande in berop op dien. Klaas van der Hoek, net allinne op literêr gebiet, mar ek op it mêd fan de byldzjende keunst in fynpriuwer, waard der ek by frege. Hy besoarge yn oansluting oan in útstalling yn it Fries Museum in kar út de brievewiksel tusken Boele Bregman en Laurens ten Cate, fersoarge in skoft de oanklaaiïng fan Trotwaer en skreau boppedat - faak mei in wat iroanyske ûndertoan - prachtige poëzijresinsjes. Sybren Sybrandy, no al tsien jier Trotwaer-redakteur, folge al dy jierren yn syn rake, noait net lange besprekken it Fryske proaza.

Grins dêr't al dizze redakteuren har domisylje hiene (cq. hawwe), hie en hat it foardiel dat der frijwat jonge minsken út Fryslân wenje dy't har benammen yn har studintetiid wol mei Fryske literatuer dwaande hâlde wolle. As it wurk dat se letter krije har alhielendal opeasket, bliuwt der lykwols net folle romte mear foar it Frysk oer. Op dy manier krije jo in brek yn de kontinuïteit. Alle kearen as redakteuren út it studintefermidden rekrutearre waarden, moast dêr rekken mei hâlden wurde.

It stimpel fan akademisme dat Trotwaer al jierren (grif net terjochte) hat, sil sûnder mis gearhingje mei it feit dat fierwei de measte redakteuren studearren of studearre ha en dat hja bûten Fryslân wennen. Benammen as it giet om it besprekken fan wurk fan minsken dy't men yn Fryslân alle dagen tsjin it liif rint, kin it in foardiel wêze om op in feilige distânsje op in oar plak te sitten. Mar dat foardiel waacht net tsjin it neidiel op. Want foar in tydskrift is it sûnder mis fan belang om oanslute te kinnen by literêre bar-

[p. 267]

rens en derby te wêzen as nij talint him - bygelyks op de iepen poadia nei de skriuwkursussen fan it FLMD - oppenearret.

De keunst fan elke goede redaksje is om it bêste byinoar te krijen. Net allinne fan essees of fan jonge skriuwers, mar op alle gebiet. De fine fleur fan letterkundigen heart in plak te krijen yn in goed tydskrift. As Hjir en Trotwaer begjinne soene mei in ruilferkaveling, bygelyks de essees yn Trotwaer en de jonge talinten yn Hjir, dan soene der twa ûnlêsbere tydskriften ûntstean, dy't boppedat gjin konkurrinsje mear meiïnoar oangean soene. Troch strideraasje ûnder inoar ha de Friezen al hiel wat fan har eigen kultuer nei gichem holpen. De literêre tydskriften moatte fral net sa dwaas wêze om de besunigers yn 'e kaart te spyljen. De marzjes fan wat kin yn de Fryske literatuer binne mar lyts. Mar no't Frysk op de middelskoallen ynfierd is en der, sjoen it oanwinnende tal ynstjoeringen foar de Rely-relly, hope is op in oanwaaksend tal Frysk-skriuwers, moat Trotwaer, ek al lizze der wer wat hobbels yn it sljocht, fral trochgean!