Trotwaer. Jaargang 25

[p. 257]

Willem Abma
In reiske troch in argyf

‘As it mar op syn minst út de fierte mei Trotwaer of mei literêre tydskriften te meitsjen hat’. In sin út de útnoeging foar in bydrage oan it jubileumnûmer foar, fan en oer Trotwaer. Earst sjitte my de romrofte Trotwaer-suppleminten yn it sin. Mar dy lit ik al gau foar wat se binne. Steven de Jong sil dêr yn syn essay grif wiidweidich oer gear west hawwe. En oars Josse de Haan wol, nim ik oan, of Trinus Riemersma. Nee, lit my mar ris yn ien fan myn deiboeken dûke fan begjin santiger jierren om in pear persoanlike ûnderfiningen byinoar te fandeljen. Notysjes bygelyks nei oanlieding fan in redaksjegearkomste. Hoe is it ek al wer? Siet ik net fan 1974 o/m 1978 yn de redaksje? Oan it sykjen, mar krekt dy deiboeken binne net te finen. Lizze se soms op it FLMD? Dan de ordner der mar by mei persoanlike korrispondinsje oer Alternatyf en Trotwaer. Earst is it Operaesje Fers, dan Alternatyf wat de klok slacht. Wat Trotwaer oanbelanget, begjint it mei in kommunikee opsteld fan Josse de Haan mei ûnder mear dizze tekst:

Sûnt 30 april bestiet de redaksje fan ‘trotwaer’ út (alfabetysk): Willem Abma, Josse de Haan, Remco Heite, Adry van Hijum, Leo Popma; Rinze Klinker (foarmjouwing);’ en in útnoeging foar de earste gearkomste fan de redaksje yn boppeneamde gearstalling: ‘Redaksjegearkomste op moandei 31 maaije o.k. de jouns om 20.00 ûre yn De Kroon (boppe), Sophialeane, Ljouwert.

Dy gearkomste sil my net gau ferjitte. Folslein ûnferwachte, foar my alteast, makke Leo Popma beswieren tsjin myn oanwêzichheid dêre. Hy easke, ik soe my distansjearje fan myn bydragen oan de Trotwaer-suppleminten. Oars wie ik foar him net te akseptearjen as redaksjelid. Ik wegere en rekkene derop dat Josse de Haan dy't my neffens syn sizzen nei goed oerlis mei de oaren foar in redakteurskip frege hie, solidêr wêze soe. Hie Josse boppedat ek sels net bydragen oan de suppleminten levere? Mar dêr gie Popma net op yn. Hy hie al wat in literêr ferline en wie dy jûns yn dat fermidden dúdlik de man mei autoriteit. Boppedat krige ik it gefoel dat er oerlis hân hie mei de ‘âlde hap’. Ik sjoch de hearen noch sitten: Popma, strang as in ynkwisiteur, Josse de Haan njonken him, sa no en dan fyntsjes glimkjend. Heite en Van Hijum stelden harren neutraal op en swijden.

[p. 258]

Mar Josse liet my falle as in bakstien en draaide as in blêd oan de beam om. Echt goed komt it dan fansels noait wer! Ik reagearre emosjoneel en makke Popma op in stuit it ferwyt dat syn ferhaal ‘It kwylwiif’ in ferhipt soad wei hie fan ien fan de ferhalen fan Jerzy Kosinski. M.o.w. ik ynsinuearre plagiaat. Dat koe fansels gjin kant út. Willem Abma dyselde jûns noch exit.

Dan kom ik in útnoeging fan Bartle Laverman tsjin d.d. 11-11-1973: ‘[...] As jo der niget oan ha, soe ik jo Anne Wadman - As in lyts baeske - wol ta ha wolle. [..]’

Dat besprek is him by myn witten net wurden. Likegoed komt der 3-12-1973 it folgjende briefke:

Bedum, 3-12-1973
Achte Willem Abma,
Op 'e redaksjegearkomste fan sneon 1 desimber hat de redaksjeoanfolling fan Trotwaer to praet west.
Mei algemiene stimmen waerden út in rychje kandidaten de hearen Willem Abma en Alex Riemersma keazen as potensjele meiredakteuren. (Alex Riemersma is in studint Nederlânsk to Grins).
Om muoilikheden lykas yn 1971 foar to kommen, wol ik jo der op wize dat it net sa is dat oer jo redaksjesit yn de nije redaksjegearstalling noch praet wurde moat; as jo posityf op dit oansyk reagearje dan binne der fierders gjin problemen. Oars leit it fansels mei mûglike biswieren fan jou kant. Omt wy net sa lokkich wêze soene mei in fuortendaliks né soene wy yn dat gefal wol graech ris mei jo prate of belje wolle. Meije wy meikoarten ris fan jo hearre.
Nammens de Trotwaerredaksje, B. Laverman.

Dat gie dus oan. Oer myn ûnderfiningen as redakteur soe ik ìn boek skriuwe kinne. In soad fan de ellinde, lit my dat foaropstelle, haw ik mysels oandien. Eins funksjonearje ik net yn groepsferbân. Doe teminsten net. Mannen as Bartle Laverman en Adry van Hijum wiene net ûnridlik en woene yn de persoanlike omgong wol yn goedens. Mar, wat moast ik bygelyks mei in struktueranalytysk besprek fan de dichtbondel Mosken en Goaden fan Adry van Hijum? Sa besprieken jo dochs gjin poëzij? Ik rûn mei soks om en sil wol gauris min te brûken west hawwe. Dochs wie Adry van Hijum in myld man. Ik haw no efternei it gefoel - ik haw him nei myn redakteurskip noait wer moete - dat Van Hijum minskekennis hie. Sa wie it in einhinne ek mei Bartle. Tusken Alex en my ûntstie al gau wat fan animositeit. Dêr sil ik grif myn oanpart yn hân hawwe. It iene hellet it oare út. De relaasje mei Trinus is in ferhaal apart. Hy ried gauris mei my nei Grins as wy in redaksjegearkomste hiene by ien fan de trije Grinzer redakteuren. As er de auto ynstapte, sei er my freonlik dach, mar dat wie

[p. 259]

it dan ek. Ik haw it der in kear op oankomme litten troch krekt as hy te swijen. Der waard dy kears tusken Grins en Ljouwert gjin wurd wiksele. Nei De Reade Bwarre wit ik de reden: ik bin in boeresoan. Trinus stiet der blykber net by stil dat de soannen fan de boeren dêr't hy en syn heit sa'n lêst fan hân hawwe, miskien noch wol mear fan dy boeren te lijen hân hawwe. Mar, oan dat lêste hoecht Trinus fansels gjin boadskip te hawwen. Yn al dy jierren hat Trinus ien bydrage rojaal fan my goedkard. It koarte ferhaal ‘Dûmny op besite’ dat letter opnommen is yn De Iken van Dodona. As ik dus op syn literêre oardiel te seil gien wie of myn skriuwersbestean hie fan syn oardiel ôfhongen, dan wie it ta dat iene stikje beheind bleaun. En, lit my dat fral net ferjitte: it gedicht ‘Swier Waer’. Ek dat krige in pluske.

Ik begryp net hoe't Trinus my yndertiid yn de redaksje dêr't hy al diel fan útmakke, hawwe wold hat. Ik sjoch noch de beoardielingsbriefkes foar my mei de kolom fan Trinus: -, -, -, -, -, -. It wie sa opfallend dat ik my dêr op in stuit net mear drok om makke. Krekt oarsom: ik ferwachte Trinus syn ôfwizing. It fielde op in stuit wol goed. En sûnder it motto: gun in geniale gek syn gebrek, hawwe Trinus syn ôfwizings my mear ta skriuwen oanset as dat se my derfan wjerholden hawwe. Ik slút net út dat Trinus, dy't binnen de Fryske ferhâldingen dochs op syn minst in briljant natuertalint te neamen is, dat trochhie en dat er my op dizze orizjinele wize stimulearje wol(d hat) om dochs fral troch te skriuwen. As dat sa is, is it him al wer slagge op bysûndere wize wat ta stân te bringen.

Foar de aardichheid en om it wierheidsgehalte fan de lifterij hifkje te kinnen noch in stikje argyf: in brievekaart fan Bartle.

18-4-74
bêste willem,
Yn 'e wike fan 6 - 10 maaije hat Adri it slim drok mei eksamens. Hy freget dan ek minlik oft Trinus en dû ek yn Bedum komme kinne foar de redaksjegearkomste. Dû soest dan Trinus yn 'e auto meinimme moatte. Ik ha Trinus krekt sa'n kaertsje stjûrd mei de fraech dy to skiljen. Prate jim dit fierder ôf en skillest dû my of Adri dan? Dus as it even kin: Redaksje op sneon 11 - 5 ± 2 ûre by Adri, th (en dan folget der in gatsje fan de perforator fan de ordner) emastrj 33 Bedum. bartle

Mei yngong fan de jiergong 1976 nimt Geart van der Meer it plak yn fan Adry van Hijum. Him kin ik noch minder ferstean as Adry, dat it wurdt stadichoan dreger mei de kommunikaasje. En neigeraden dat dreger wurdt, boazet de erchtinkendheid oan. In krupsje dy't skynt te hearren by lju dy't wat hurdhearrich binne. Ik kin my net in útspraak fan Van der Meer yn 't sin bringe. Meast rette ik mar wat nei syn wurden. Men

[p. 260]

kin op 't lêst net ferwachtsje dat ien hieltyd itselde foar jin herhelje woe. Soms sei ik dan dochs ‘wat seiste?’. Mar dan ferstie ik him de twadde kear likemin. Spitich, it hat gâns gegniis fan Alex oplevere en misferstannen jûn. No, hast tweintichjier letter, besykje ik de humor der mar fan yn te sjen.

Wy makken yn dy snuorje de ôfspraak dat in redakteur net langer as fiif jier sitten bliuwe moast. Farsk bloed moast in kâns krije; fêstroaskjen tefoarenkommen wurde. It muoit my dat dy prima ôfspraak blykber net mear jildt.

Ik blêdzje stadich fierder yn myn ordner en omdat it de earste kear is dat ik dat sûnt myn redakteurskip doch, kom ik ferhelderjende dingen tsjin. In boaze brief fan in ynstjoerder bygelyks fan wa't in bydrage wegere is. Syn antipatyën dy't ik net ferklearje koe, wurde no ynienen dúdlik. Jierren ferlyn is it sie siedde foar wat sa'n tsien jier letter blykber út âldsear wei skreaun is. Om reden fan privacy fan dy iene ynstjoerder waans bydragen gauris ôfwiisd waarden, kin ik der fierder net op yngean.

It skriuwen fan Bartle Laverman dêr't er syn redakteurskip fan Trotwaer yn opjout, is datearre op 13-5-1976. Hy spriek en skreau my altyd oan mei Willem, mar no is it ynienen Abma:

Oan Trinus, Geart, Alex en Abma,
Dit jier ha ik sa't jim witte 5 jier redakteur west, tiid om op te stappen dus.

Der wie wat animositeit tusken ús ûntstien omdat ik it lang net iens wie mei Bartle syn pleit foar ‘rasjoneel poëzij besprekke’ en him hold oan ús ôfspraak nei fiif jier syn redaksjesit oan in oarenien ôf te stean.

Bartle hat, sa wurdt geandewei it argyf wol dúdlik, in hûdfol wurk foar Trotwaer fersetten. Oer syn ôfgean of oanbliuwen, hie ik my dan ek, efternei besjoen, better stilhâlde kind, al moat ik der fuort by sizze dat ek de oare kant net swak byspile as it gie om it jaan fan ûnderhûdske stikels. It redakteurskip waard foar my dan ek stadichoan minder noflik, mar ik woe it perfoarst fiif jier folhâlde. Ta fertriet fan mysels en miskien noch wol mear ta dat fan de oaren. As opfolger fan Bartle binne earst frege Pieter Breuker en Berber van der Geest. It waard Eppie Dam dy't mei yngong fan de jiergong 1977 yn de redaksje komt.

De redaksjegearkomste fan 30-10-1976 by Trinus oan de Godsacker yn Frjentsjer sil my ek bybliuwe. Earst fanwege Satan, Trinus syn ûnbidige herdershûn dy't blykber rûkte dat ik it fuort net op syn soarte stean hie. Hy seach my gleon oan en skaaide driigjend om my hinne. Trinus krige it ek yn de gaten en hie dêr yn alle stilte wakker aardichheid oan. Ik fersocht him de hûn de keamer út te

[p. 261]

dwaan, want ik doarst de baas net mei stimferheffing tsjin te sprekken en dat moast al sjoen ús gespreksûnderwerp. De hûn bleau fansels yn 'e keamer. De oaren hiene wol aardichheid oan de situaasje. Geart en Alex gnysken wat en folgen it gehiel mei wat fan ferheardens. Jou har ris ûngelyk. Mar Trinus, hy rôp sa no en dan hiel lûd: ‘Satan’ as it dier gromjend om my hinne skaaide. Dêrmei it bist earder oanfiterjend ta syn bedriigjend gedrach as dat er him ta de oarder rôp. De diskusje gie oer myn artikel ‘Dichter en besprek. Ynterpretaesjeproblemen’. Sjoch de notulen fan Alex:

Wy prate hast twa ûren oer dy stúdzje en kinne it net iens wurde oer de útgongspunten. De striidpunten binne binammen de (auto-)biografyske metoade en it útgongspunt as soe de dichter absolute wissichheit jaen kinne oer de ynderlike bidoelings fan de tekst. Willem hâldt út, de dichter kin it bêste oardielje oer eigen wurk. Dat idé is yn striid mei de ‘autonomy’-gedachte en dêrom bekfjochtsje benammen Trinus en Willem meiïnoar. Trinus fielt him bidrige as bisprekker en winliken ek as redakteur fan in lit.-kritysk tydskrift troch de idéën fan Willem. Willem wol as ynteressearre leek foar ynteressearde leken skriuwe en hâldt út, de ‘fakidioate’ metoades fan Trinus (morfology fan it mearke) en binammen fan Adri stjitte de sljochtwei lêzers foar de harsens. Willem sil syn wurkhypothesen fierder útwurkje en syn útgongspunten forantwurdzje.

Nettsjinsteande de oanwêzichheid fan Satan wie myn wurdkar net mijen, docht bliken. Doe't ik nei hûs ried, wie ik dea-ynein. Net allinne Trinus, ek Geart van der Meer wie it net mei my iens en dwers troch de diskusje hinne fjurre Alex no en dan krityske fragen op my ôf. Dat ik letter dochs de kâns krige om it stik te publisearjen, beskôgje ik as in gefolch fan de yntegere opstelling fan de oare redaksjeleden op dit punt. Trinus bleau fansels tsjin, mar dat wie útsoarte syn goed rjocht.

Op 8-1-1977 komt de redaksje-nije-gearstalling by my thús gear. Eppie Dam, dat waard fan it begjin ôf oan dúdlik, adorearre Trinus en hie foar myn gefoel gâns foaroardielen nei my ta. It waard der dus al wer net nofliker op. Geart koe ik net ferstean, oan Alex wist ik net wat ik hie, Trinus: sjoch boppe en Eppie: Trinus syn oardiel wie Eppie syn oardiel.

Begryp my goed: ik skriuw dat net del om mei in beskuldigjende finger te wizen nei dy oaren. Der sit ek wat fan selsspot yn nei myn eigen persoantsje ta. Ik relativearre te min; naam te min distânsje ta alles wat der troch mysels en de oaren skreaun en wreaun waard. Tagelyk hoech ik mysels ek net fan alles de skuld te jaan. Elk hie syn eigen oanpart yn de ynteraksje troch de jierren hinne. De iene wat mear, de oare wat minder, dat wol.

[p. 262]

Mei yngong fan de jiergong 1978 is Trinus gjin redakteur mear. Josse de Haan wurdt yn syn plak frege. De ôfrûne jierren hie Josse my regelmjittich skille. Alderfreonlikst wie er dan. Hoe grut wie dan ek myn ferwûndering as der in foar my tige misledigjend brievekaartsje nei Alex stjoerd wurdt. Dat resultearret yn dizze konklúzje yn de oantekens fan Alex fan de redaksjegearsit op sneon 7-1-1978:

Josse moatte wy no mar slûpe litte. Syn skriuwerij en binammen syn lêste brievekaertsje kinne wy neat mei. Faeks is it it bêste dat er wachtet oant Willem de redaksje per 1-1-'79 forlitten hat. Josse hat ús twa redaksjegearkomsten sitte litten, dat wy litte him no mar sitte.

Unbetrouber en ûnbegryplik? Och, lit my swije. Josse neamt him net om 'e nocht surrealist.

Yn de notulen fan 26-8-1978 kom ik foar it earst Goos van der Vliet tsjin as redakteur. Behalven syn moaie bosk hier, heucht my fan him as meiredakteur neat mear.

‘As opfolger fan Willem yn de redaksje sille wy earst Berber van der Geest freegje’, is de sin dêr't dy notulen mei beslute.

De lêste redaksjegearkomste dy't ik meimeitsje is op 27-10-1978, mar dat is behalven foar my, fierder foar gjin mins nijsgjirrich, mei ik oannimme.

Der hat him letter oer bydragen dy't ôfwiisd waarden en/of wizige wurde moasten (dat fral op oanstean fan Eppie Dam dy't alles, ja mear wist as God) noch fan alles ôfspile. Der hat op sneon 15 jannewaris 1983 de romrofte krisisgearkomste west yn kafee ‘It Anker’. In barren dêr't grif genôch oaren oer op 'e tekst komme. Nettsjinsteande alle lijen bin ik abonnee bleaun oant 1-1-1993 ta. Ik betrape my der de lêste jierren op dat der in skok fan argewaasje troch my hinne flime as ik Trotwaer op 'e matte lizzen seach. Wêrom sil in minske him frijwillich sa tramtearje litte, frege ik my ôf en sei it abonnemint op. Mar, ik haw dêr noch minder frede mei as dat ik mei myn abonnemint hie, docht bliken. Dêrom, redaksje, stjoer my de nûmers dy't ik mist haw fan de rinnende jiergong en skriuw my wer yn as abonnee fan jimme bytiden freeslike blêd dat likegoed fan elke ynteressearre leek in abonnemint fertsjinnet. En dus ek fan my.

Ljouwert, 22, 23 en 24 maaie 1993