Trotwaer. Jaargang 25

[p. 56]

Jan Dotinga
Wurden foar histoarje

Doe't ik my in jier as wat lyn ferdjippe yn Geschiedenis van Friesland (J.J. Kalma e.o. 1968) begûnen preehistoarje, Romeinske tiid en kerstening om te spanen yn myn tinzen. Dan moat der wat mei dien wurde. Yn in taalferbân bringe wat oanrikt wurdt út in fier ferline. Besykje wat oan geheim en fernuvering oanwêzich is op te roppen yn lûden. Mear en oar materiaal waard oantúgd út de Encyclopedie van Friesland (J.H. Brouwer e.o. 1958), de Skiednis fan Fryslân (D. Kalma 1935), út Fryslâns Forline (H. Twerda 1969) en De Aldste Kultuer yn de Sân- en Feankriten fan Fryslân (P.C.J.A. Boeles 1930).

Yn deselde snuorje lies ik de Canto General fan Pablo Neruda (Rainbowpocket 1988). Yn 1979, twa jier foar syn ferstjerren, krige de ferneamde Sjileenske dichter de Nobelpriis foar syn sântûzen siden fersen, om't er, neffens it sjueryrapport ‘yn syn poëzy mei de drift fan in elemintêre krêft it lot en de histoarje fan in kontinint ta libben wekt’. Syn Algemiene Sangen hat er skreaun, doe't er as kommunistysk foaroanman yn 1948 en 1949 ûnderdûke moast yn it suden fan it lân foar it diktatoariale rezjym. Neruda koe as diplomaat de skiednis fan Súd- en Midden-Amearika. Hy hie yn de tritiger jierren syn lân as konsul fertsjintwurdige yn Súd-Azië. Yn deselde funksje makke er yn Spanje de boargeroarloch mei. Hy waard kommunist, woe út dat polityk ynsjoch wei it folk rjocht dwaan. Yn dy ûnderdûkerstiid learde er it folk yn syn earmoede en gruttens kennen. Yn dy jierren wie de natuer him neier as ea. Hy learde geduld te hawwen, te wachtsjen. Hy beskikte oer de tiid om nei te tinken, om te formulearjen wat er seach, fielde, meimakke, wist. Sa waarden syn sangen hertstochtlike leafdeslieten oer de natuer fan Latynsk Amearika.

Yn de Canto General beskreau er de wrâldferoverers de iene kear mei bitter synisme, de oare kear mei felle woede. Syn hert kloppet fûl yn de taalmonuminten dy't er foar de frijheidsstriders boude. It measte meifielen leit yn de beskriuwing fan it hurde libben, dêr't de arbeiders yn de koperminen harren ûnder deljaan moasten.

Syn fersen tille op fan bylden, benammen yn de natuerbeskriuwings. Se litte in barokkens sjen, dêr't gjin ein oan komt, in oerdied fan metafoaren. Te uzes hie Sjoerd

[p. 57]

Spanninga dat faak. Fan de hjoeddeiske dichters is Tsjêbbe Hettinga in besibbe figuer. De Grinzer poëet Hendrik de Vries brocht ek gâns adjektiven yn syn dream- en nachtfersen teplak. En soene sûnder dy eleminten de fersen fan in Lucebert bestean kinne?

Ik ken gjin Spaansk, mar as Neruda syn trije oersetters, Mark Braet, Willy Spillebeen en Bart Vonck, de lêzers sa oertsjûgje kinne, hoe goed moat dan it orizjineel wol net west hawwe. Klaas Bruinsma hat in stikmannich yn it Frysk oerset. Foar my wie it yn elk gefal de befêstiging fan en de oantrún ta de mooglikheid fersen oer in stikje Frysk ferline te skriuwen.

[p. 58]

Preehistoarje

Hiest der aan fan datst in sigentsje bist
yn 'e stoarm fan de tiid, doest de skyl fan
de ierde seachst...

It sânprofyl sloech ieuwen yn nuânses op.
Gloede út 'e Eifel fertarde yn it leechlân
de bosken, oant swarte ierde oerbleau. Wa
sil de minsken neame en wêr't hja kearden,
doe't sânstoarmen de flakten giselen. Jierrenlang
hune it de ierde oant it swier woech.

Machteleas liket it fjoerstiennen ark fan
de rindierjager. Lyts is syn krûmbekstek yn
it hanfet fan de tiid.

Sjoch it notiidske sân. De rop fan eland
en bear binne út 'e ieuwen teid, bison en
wolf beprinten it laach. Heechfean krong
op en oer en yn. Ikewâlden wreiden wis,
beaën 't wyldswyn fuorstee en loazjemint.

[p. 59]

 

Immen slipe op 'e sânkop barnstien ta 't

 

stal fan in bist. It brûnzen offermes bylke,

 

doe't de pryster it heve by Appelsgea

 

op 'e skeante. Minsken spoarden op âlde

 

bouwen by libben en dea. Magyaren fan de

 

flakte brochten de folken fan Jeropa yn

 

beweging.

 

 

 

Ut 'e fruchtberheid fan ierde en bisten

 

groeiden terpen. Under it trijetalstek fan

 

de skuorren balte fee, ferarbeiden minsken

 

hout en brûns. Potten út klaai krigen skouders

 

en boartlik sierde de bakker se mei

 

in ear.

[p. 60]

Romeinske tiid

Ut lear figelearren de Germanen skuonmodellen,
joegen se it hout harren draai mei.
Fan de guozzen op 'e terpen brocht Plinius
de fearren optein ûnder yn syn skriptuer.

De hutkom joech in hinnekommen yn 'e grûn.
De búk fan ierdewurk bakten hja dêre, weefden
waarmte foar de skrouske hichten of foar
de reis nei de wâlden om hout of izeroer. Nôt
barge de spiker, garst dat sâlt ferneare koe.

Boeren sylden harren suvel de Ryn lâns, oant
yn Skandinavië op. Romeinen beaën munt ta roal.
It terra nigra lykwols koe net ut tsjin Drusus'
eask om hûden. Lang skimere de wjersin. Doe't
by 't âlder wurden de earn dûzele, skeaten
skippen út ta rôverij.

[p. 61]

Krúswei

Burgen wie wa't op 'e hege rûnte wenne.
Him wie de bile in teken fan heimige help.

Ut it lân fan Angel en Saks socht in rûnte
fan mûntsen de krúswei tusken Sinkfal en Wezer.
Rex Redbads habsucht easke in deade
op 't ûntwijde Hilgelân: Willibrord moast
foar him immen kieze tusken drinkeldea en wjirgjen.

Seis jier toarke er sels om, ear't de dea
him brocht yn it lân fan de ûnrêst. Tenei
ferskynde nachts in lilke skierkert oan de
reisbere man yn it Waplinger Moor.

Ienris reizge Bonifaas yn 't lêste kleed
syn langsten nei. Deaden lieten de foltôging
sjen. De rop út 't Noarden swei, 't Ljocht
fan Kristus loek ferstoarnen nei it Easten ta.

En Bernlef song yn dûbele dage syn psalmen
út oer himrik en oer kwelderlân.