Trotwaer. Jaargang 25

[p. 13]

Jetske Bilker
Lúkseproblemen fan in reizger

Oer: Douwe Kootstra, Yn 'e baan fan 'e boemerang Drachten / Ljouwert, Friese Pers Boekerij 1990

Douwe Kootstra reizget en skriuwt deroer. Twa jier lyn is syn twadde bundel reisferhalen útkommen. Wie er nei syn earste boek al ús Fryske reisferhaleskriuwer, nei syn twadde kinne we net mear om him hinne. Hy is hjiryn net de iennige, sa binne der ek Joke Keyzer en Jitske Kingma, mar dy lieten it oant no by ien bondel.

Mar it binne net mear de fiere en frjemde lânsdouwen, dêr't de reizger-skriuwer eartiids mar raak oer fertelle koe oan lêzers dy't dêr dochs noait west hiene. Wat dat oanbelanget, is de taak fan 'e reizger-skriuwer no swierder wurden. Yn in tiid dat elkenien oeral hinne fleane kin, komt it no folle mear op 'e manier fan skriuwen oan.

Dochs is Kootstra no noch yn 'e gelegenheid om ús beskriuwings te leverjen fan plakken dêr't de measten fan ús net west hawwe. Sa binne der fjouwer ferhalen oan 'e Salomon eilannen wijd. Fierder ken ik ek gjin minsken dy't yn Kuala Lipis west hawwe. Der binne dus noch fan dy net troch toeristen plattrape plakken, mar dy moat men dan wol opsykje. Kootstra skriuwt dan ek op side 92: ‘Sels Cees Nooteboom hat hjir noch net west’. (En dan giet it ek noch om de ûnder-wetter-wrâld).

In oare oplossing foar dit probleem fan 'e ôfnimmende nijsgjirrigens fan it plak op himsels is, dat de wize fan reizgjen hiel boeiend wêze kin. Ek hjir makket Kootstra gebrûk fan: de treinreis yn 'e Ghan fan Adelaide nei Alice Springs yn Australië is in ferhaal op himsels, dat ik mei niget lêzen haw. Op 'e Salomon eilannen beslacht ien ferhaal in boatreis fan Honoraria nei Gizo. De identifikaasje fan 'e lêzer mei it ferhaal giet dan ek in stik makliker: yn 'e Ghan hat de lêzer inkeld mei Douwe yn 'e trein te krijen, de ûnbekende plakken skowe by it rútsje lâns. In kondukteur, oare passazjiers en de stimming fan de skriuwer binne saken dy't de lêzer him foarstelle kin, want dy binne der ek yn syn wrâld.

Yn trije ferhalen is der in Europeesk lân besocht: Dútslân, Tsjecho-Slowakije en Grut-Brittanje. De klam leit dan net mear

[p. 14]

sasear op it bysûndere fan it opsochte plak, mar op it spesjale ekskurzjedoel fan 'e skriuwer. It Kolosseum yn Neurenberg, de bibleteek fan it Strahovkleaster yn Praach en in wenhûs fan twa âldfammen yn Wales. Dizze ferhalen binne net minder nijsgjirrich as de oare fier-fan-hûs-ferhalen, al komme se sawisa jin wol wat neier oan.

Oant safier de beskreaune streken en plakken, dêr't de skriuwer syn lêzers oer berjochtsje wol. De skriuwer, mar men kin ek sizze: de reizger. Want skriuwer en reizger binne twarisom op stap en binne mei inoar yn dialooch. De reizger is wolris wurch en wol dan rêste; de skriuwer poenet him oan om notysjes te meitsjen. De reizger mei amper fan 'e jetlag bekomme, de skriuwer fjurret him oan om daliks om him hinne te sjen en alles op te nimmen. As lêzer krijt men hast in skuldgefoel om't dy notysjes makke wurde foar dìt boek, dat men yn 'e hannen hat. Men krijt sawat begrutsjen mei de skriuwer omdat er sa net fijn fan syn reis genietsje kin. Want hy hat it mier oan dit meitsjen fan oantekenings: as er ûnder wetter is, stiet der: ‘Ik moat sjen, ôfgryslik sjen en ûnthâlde, want oantekeningen meitsje kin ik net. Gelokkich.’ (s. 95). En: ‘Sa kin 't ynearsten wol wer ta. Neffens my hat de reiziger genôch offers brocht om de skriuwer tefreden te stellen’, (s. 77).

Fierder wurdt de lêzer ek mei it oantekeningboekje konfrontearre. Ut en troch komt sok rau materiaal yn it boek sels. ‘Ensfh., ensfh., skriuw ik op yn myn notysjeboekje’ (s. 13) en ‘Hy set dus mei reade pinne MONUMINT boppe oan 'e bledside’ (s. 77). Sok praat lêst men faak yn dit boek, it jout jin in ynsjoch yn it produkt boek. Men wurdt sa wol tichtby it skriuwproses behelle. De fraach is, oft de lêzer dêr ferlet fan hat. As immen graach reizget, fijn. As dyjinge dêroer skriuwe wol, noch moaier. Mar dan gjin gekrimmenear fan it is sa dreech. Gjinien ferplichtet him om by dy prachtige reizen literêr te dwaan, behalve hysels. Wy woene ek wol op reis. Kootstra skoot de lêzer op mei syn lúkseprobleem.

De ferhalen dy't thús makke binne mei dat oantekeningboekje derby, hawwe in aparte styl. Kootstra hat syn bêst op dy ferhalen dien, dat falt oan 'e tekst te fernimmen. Hy wurket omraak mei metafoaren, sa no en dan wat te bot, dan wurdt it moaiskriuwerij. Dochs jout dy eigenskip syn ferhalen in aparte eigen styl. Krekt troch dy skriuwtrant ûntstiet dy styl, dêr't men oan wend rekket en dan stadichoan wurdearret.

Kootstra skriuwt net flot en maklik, dat is te fernimmen oan 'e orizjinele byldspraken. De tekst wurdt op dy manier noait te eigen, te gesellich. Gjin ôfwaaid praat, dus.

[p. 15]

Wat Kootstra al maklik ôf skynt te gean, is de wikseling fan perspektyf: samar skeakelet er oer fan it Ik op Hy en dan fyn ik him op syn grappichst: ‘De gelegenheidsekonoom út Fryslân tinkt dat soks yn 'e takomst grutte problemen opleverje sil oangeande ûnderwiis en wurkgelegenheid’ (s. 80) en op 'e reis nei Wales: ‘En dan no Douwe Kootstra, augustus 1988. Dy dwaalt wat troch de ryk bewurke keamers, wit eins net wat er skriuwe sil en stompt him fansels de holle’, (s. 19). Yn 'e rimboe fan Kuala Lipis komt er in ynheemske famylje foarby en dan ‘dielt dy lange omke mei dat wite hier út Europa sitroensuertsjes út, hy moat dochs wat, fynt er sels’, (s. 144). Soksoarte sinnen relativearje de al earder neamde ôfstanlike styl, dêr't er sekuer syn únderfinings yn meidielt. Hy hat dêrby it hert op it goede plak: lulk op it koloniaal útmergeljen fan minsken, oprjocht ferûntweardige oer it lot fan 'e aboriginals yn Australië en begien mei de oarspronklike bewenners fan Kuala Lipis. Sa leart de lêzer de skriuwer kennen, faaks noch better as de fiere lannen en beskreaune streken.