Trotwaer. Jaargang 25

[p. 8]

Rint Sybesma
Sjineeske ferskeunst

Snie

Noardelik lânskip
Tûzenen milen sigele yn iis
Tsientûzen milen fan wiskjende snie.
De Grutte Muorre: binnen en bûten
Inkeld mar wite witens.
De Giele Rivier: op en del
Bestille yn syn wylde wyldens.
De bergen dûnsje as sulveren slangen,
De heechflakte stampt fan waaksen oaljefanten
As woe er heger wêze as de himel.
By sinneskyn

As it read de suverens bewuollet

Bûtengewoan leidich.

Leidich at it gea hjir is,
Hawwe withoefolle helden har om striid foar har bûge
Spitigernôch wienen de Earste Keizers
Dy fan 'e Qin, fan 'e Han net botte ferfine,
De earste keizers fan 'e Tang en fan 'e Song
Wienen allikemin dichters,
En Genghis Khan,
Tydlik de himelútkarde,
Koe ek inkeld bôgen bûgje en earnen sjitte.
Mar dit is allegear foarby:

Op oprjochte ealens

Hawwe wy oant no ta wachtsje moatten.

1936

[p. 9]

Dit is ien fan 'e 39 fersen dy't Mao Zedong tusken 1925 en 1965 skreaun hat (of it binne 36 fersen - hinget der fan ôf hoe't se teld wurde). Ik fyn it oars wol in moai fers. Hoe't dat byld oproppen wurdt fan iiskâlde moaiens - alles is stil, alles is wyt, de besnijde gloaiïng op 'e heechflakte komt op jin oer as waaksen oaljefanten en sels de oars sa wylde Giele Rivier is beferzen: knap. In âlde Sjineeske siswize wol ha dat in skilderij in gedicht is sûnder lûd en in gedicht in skilderij mei lûd. It earste part fan dit fers foldocht dêr neffens my oan - ik sjoch it sa foar my yn wetterferve.

En dan, yn 'e twadde strofe, komme dy begrutlike opsnijers, dy jammerdearlike feodale fjochtersbazen (‘net botte ferfine’ en ‘allikemin dichters’: de dichter wol sizze, it wienen domme soldaten). Dy kamen en gienen, want se hearden yn dat betsjoenende lânskip gewoanwei net thús.

Dat part sprekt my ek wol oan: de subtile ferwizing nei dy generaals dy't de dynastyen stichten, en de manier wêrop't de dichter mei lange trêden troch de Sjineeske skiednis wâdet: de Qin- en de Han-dynasty wienen yn it begjin fan ús jiertelling oan 'e macht, de Tang-keizers regearden fan 618 oant 907, dy fan 'e Song-dynasty fan 960 oant 1279, wylst de Mongoalen fan Genghis Khan Sjina yn 'e 13e en 14e ieu oerhearsken. Domme fjochtersbazen. Gjin dichters. Dat alles, de stille prûzigens fan it lânskip en de begrutlikens fan 'e militêren dy't it lânskip net krije koene om't se dêr detonearden, dat alles is inkeld bedoeld om de eale útljochters fan ús eigen tiid better útkomme te litten. Dat is de klimaks, oan 'e iene kant hielendal in fuortsetting fan it foarôfgeande, en oan 'e oare kant dochs ûnferwachte.

Ik fyn it moai, ek al wyt ik dat Mao mei dy útljochters it proletariaat bedoelt, en - moatte wy hast wol oannimme - harren foarhoede, de kommunistyske party, dy't, wat geweld oanbelanget, it spul mei faasje meispile hat (politike macht komt út de loop fan it gewear).

Want Mao Zedong wie in bejeftige dichter, mar foar it oare binne der oer him úteinlik net in protte goede dingen nei foaren te bringen. Alderearst binne der ûnder syn bewâld miljoenen minsken de dea yn jage troch de wei fan sljochtsinnige ekonomyske of politike eksperiminten of gewoan troch politike terreur. Fierders hat er, benammen yn 'e Kulturele Revolúsje, de oanset jûn foar it fernielen en ferneatigjen fan in ûnskatbere protte kultureel erfgoed - materieel (timpels, monuminten, oare âlde gebouwen), mar ek net-materieel (lykas tradisjonele kennis fan religieuze en oare rituelen). In protte is fuort, foar ivich. Hy hat (lykwols gebrûk meitsjend fan 'e tradysje)

[p. 10]

in steatssysteem opboud dat fundearre is op suvere terreur en it net-bestean fan in minske as yndividu. Fierder hat hy altiten wegere in bertebeheiningspolityk troch te fieren, mei dy gefolgen dat de befolking fan Sjina him sûnt it begjin fan de fyftiger jierren ferdûbele hat, wat der foar soargje sil dat de (ekonomyske) ûntjouwing fan it lân behindere wurdt.

Ik freegje my dan ek ôf oft it wol ferstannich fan him wie om himsels yn kontrast te stellen mei de dynastike fjochters fan eartiids.

Mar - hy hat moaie fersen skreaun. (It is op himsels ynteressant dat wy fan syn fersen genietsje meie. De akwarellen fan dy oare grutte slachter fan dizze ieu, Adolf Hitler, meie wy allinnich mar wittenskiplik oer gear. Foar Sjinezen jilde blykber oare noarmen as foar ússels. Sjina is fier fuort, dat sil it wol wêze).

Twaentweintich fan 'e njoggenentritich fersen hat Mao skreaun foar 1 oktober 1949, doe't de kommunisten lang om let de macht fan 'e Nasjonalisten (Kwomintang) oernamen. Yn 'e desennia foar 1949 hat Mao fan need einliks inkeld oarloch fierd: earst tsjin de Nasjonalisten, doe tsjin de Japanners en de Nasjonalisten, en nei de kapitulaasje fan 'e Japanners wer tsjin de Nasjonalisten, oant dy yn 1948-1949 nei Taiwan flechten. Mao's fersen gean dan ek meastentiids oer striid en oer it ideaal dêr't foar striden wurdt. Lykas ‘Snie’, dat ik hjirboppe oerset ha, begjinne Mao's gedichten trochstrings mei in lânskipskildering. Dan komme de striders, de rauwe striid, it slachfjild of de oerwinning. Folget noch in idéalistysk ein: sa soe it eins wêze moatte.

Hjir is noch in foarbyld (Dabodi is de namme fan in doarp yn Jiangxi):

Read oranje giel en grien azuer en blau en pears
Wa dûnset dat bûnte lint troch de loft?
De rein is oer - de sinne skynt der skean by del
De berchpassen kleurje ien foar ien wer grien.

Der gie dat jier in fûle striid oan
Kûgelgatten yn 'e muorren fan it doarp
De bergen binne der
Allinnich mar moaier op wurden.

1933

Yn 'e Kulturele Revolúsje wienen de gedichten fan Mao allike belangryk as de sitaten út syn wurk dy't sammele wienen yn it reade boekje. De hiele wrâld moast se út 'e holle leare, se waarden ek op muzyk set, en elkenien - jong en âld - koe meisjonge. (De lieten binne ek no wer populêr, fral as protest, om de lieders dúdlik te meitsjen dat it wat guon saken oanbelanget, ûnder Mao net minder wie as no...). Mao's fersen waar-

[p. 11]

den fansels ek wiidweidich annotearre, bekommintariearre en ynterpretearre, en it is aardich om te sjen hoe't in op it each ûnskuldich fers útlein wurdt. Nim bygelyks it folgjende fers (op de njoggende fan 'e njoggende wurdt tradisjoneel it feest fan it ôfwarjen fan gefaar fierd),

Minsken feroarje, de himel net
Alle jierren is it wer dûbel-njoggen-dei
Hjoed is it wer dûbel-njoggen-dei
Wat rûke de giele blommen op it slachfjild swiet

Ienkear jiers raze de hjerststoarmen
Oars as it ljocht fan 'e maitiid
Fuort mei it ljocht fan 'e maitiid
Yn 'e grutte wrydskens binne rivier en himel rûchbeferzen

1929

en sjoch wat oft de kommintaren deryn lêze (of lizze). Rigel foar rigel wurdt it fers troch de kommintatoaren ferklearre, rigel foar rigel wurdt útlein wat foarsitter Mao sizze wol. Ik sil in foarbyld jaan. Om it goed oerkomme te litten, sitearje ik it hiele kommintaar by de earste twa rigels:

‘Minsken feroarje, de himel net / Alle jierren is it wer dûbel-njoggen-dei.’
In minskelibben is koart, fan 'e bernejierren oant de âlde dei feroaret in minske sa gau. De wrâld feroaret lykwols net sa maklik as in minske: de tiid ferglydt sûnder ophâlden. De jierren gean foarby, en alle jierren wurdt it ek wer de njoggende dei fan 'e njoggende.
De njoggende fan 'e njoggende is eins in deagewoane dei. Wy revolúsjonêren, dy't ús ferantwurdlik fiele foar ierdske saken, meie de tiid absolút net samar foarbygean litte, wy meie de tiid ek perfoarst net yn liddigens trochbringe. Wy moatte mei de revolúsjonêre geast fan ‘eltse gelegenheid moat tewacht nommen wurde’ [sitaten út it wurk fan Mao waarden altiten fet ôfprinte - R.S.], ús beheinde libbenstiid yn 'e ûnbeheinde revolúsjonêre striid foar de befrijing fan it folk fan Sjina, fan 'e hiele wrâld smite. ‘... Yn 'e klassemaatskippij falt oan revolúsje en revolúsjonêre striid net te ûntkommen, oars is de sprong fan 'e maatskiplike ûntjouwing net te folbringen, is de kontra-revolúsjonêre machthawwende klasse net om te smiten, en kin it folk nea oan 'e macht komme.’ Lit ús mei revolúsjonêre striid de sprong fan 'e maatskiplike ûntjouwing fuorthelpe!
Us geweldige lieder hat it meast noed oer de need fan it folk, hy begrypt de stim fan it folk it bêste, hy wit hoe graach oft it arbeidersfolk, dat in lêst sa swier as trije bergen tôget, dy trije bergen omsmite wol, de âlde wrâld oan flarden skuorre wol, om de baas fan 'e skiednis te wurden. Dêrom ropt er de revolúsjonêre massa's op om eltse goede gelegenheid te baat te nimmen om aktyf in revolúsjonêre striidmacht op te bouwen, om mei faasje de basis út te wreidzjen, en sa te soargjen foar in iere oerwinning fan 'e Sjineeske revolúsje. ‘Minsken feroarje, de himel net / Alle jierren is

[p. 12]

it wer dûbel-njoggen-dei.’
Krekt út dizze twa rigels docht foarsitter Mao syn heechrevolúsjonêre ferantwurdlikheidsgefoel folút bliken.

Yn dizze trant giet it fierder. Alle rigels wurde útlein as propaganda foar de kommunistyske heilsteat. It kommintaar op ‘De njoggende fan 'e njoggende’ is:

‘De njoggende fan 'e njoggende’ is in oerwinningsoade oer de revolúsjonêre oarloch fan it folk. Under de oanmoediging fan foarsitter Mao syn filosofy fan de revolúsjonêre oarloch fan it folk hawwe wy doe, it gewear fêst yn 'e hannen, mei de revolúsjonêre oarloch de dei fan 'e oerwinning ynhelle! En no, no't de revolúsjonêre massa's de wrâld oer, mei de filosofy fan foarsitter Mao as harren paadwizer, it fjoer fan 'e wapene striid wat langer wat fûler oanfjurje, sille hja ek needsaaklik de dei fan 'e oerwinning fan 'e revolúsjonêre oarloch ynhelje kinne!

Soms tink ik: hawwe sy it wol oer itselde fers? Is dit it fers dat my sa oanspriek? As lêste in fers dat Mao op syn 69e jierdei skreau (26 desimber 1961):

De snie triuwt op de winterwolken

Dwarreljende wite watten,

Tûzenen blommen wylje - ien foar ien

En binne tydlik seldsum.

Oan 'e hege himel rôlje se oan

In fleanderige kâlde stream,

Op 'e ierde nimme se ôf

In pûst, in waarme sike.

Allinne helden ferjeie

Tigers en loaihoarzen,

Gjin inkelde held is bang

Foar bearen en grizzlys.

De prûmebluossem ferhûget har

Om in hiele himelfol snie,

En dat de miggen deafrieze

Docht ús neat gjin niget.

Bibliografyske oantekenings:

De teksten dy't ik brûkt haw, binne Mao zhuxi shici jianjie (Oerflakkige útlis fan 'e fersen fan foarsitter Mao; Shenyang, 1986) en Mao zhuxi shici (de fersen fan foarsitter Mao; Peking: Renmin wenxue chubanshe; 1976). It lange kommintaar op ‘De njoggende fan 'e njoggende’ komt út de earste. In diel fan Mao's fersen is yn it Hollânsk (wer)oerset troch Theun de Vries en Paul Rodenko; 38 fan 'e 39 fersen binne rjochtstreeks út it Sjineesk oerset troch Roger Andries (Mao Ze-dong: Gedichten; Brugge: Uitgeverij Orion; 1972).

In moai byld fan 'e Sjineeske maatskippij en it net-bestean fan in minske as yndividu wurdt skildere troch Frank Niming yn syn Op het scherp van de snede (Kampen, Kok Agora; 1990).